Чечек
Тарçи те, выльăх та, утсем...»
Пĕлет вăл: ырă çăтмахри пек
Пурнаççĕ вырăс улпутсем.
Çын крепостла тăк — япала;
Улпут — хуçа: сутать, илет,
Çын пурнăçĕ унран килет:
Улпут сунарçă, çын — пăлан.
Пуçра хĕлхемленни Ишутăн
Халь кăварланнă кăкăрта.
Шăпи тăрсан та уншăн кутăн,
Çине тăрса вăл çавăртать
Ăна хăй майлă. Шухăш пысăк,
Асра йĕркен вқл ӳкерет:
«Кунта шырлан ан пултăр урăх,
Çăл алттарас кăшт леререх.
Чул çурт уявсенче кĕрлетĕр,
Чĕртес аллея тип варта,
Ют çын, ют сас пырса ан кĕтĕр —
Йĕри-тавра тытас карта».
Аптранă халăх; хăтăласшăн
Вăл ĕнтĕ выçă вилĕмрен.
Пĕр хуйăх, пĕр-пĕрне çăласшăн —
Йăли пырать-çке ĕлĕкрен.
Ах, пурнăç, пурнăç, эс пур çыншăн
Е чи йӳнни, е чи хакли.
Тен, çавăнпах пуль ĕнтĕ уншăн
Ялан тухать çул тумхахли.
Пул сан та хурлăх кăкăрта,
Хăй шанчăкне этем салатмĕ...
Чĕри çеç тулашса тăрать-мĕн
Ытла ĕшеннĕ тапхăрта.
Шуралчĕ пĕлĕт; ир тĕтри
Иртмест-çке кун сути çĕнмесĕр...
Ишут киленнĕ: «Ĕмĕтри
Пулать-ха; килчĕçĕ чĕнмесĕр», —
Лăк тулнă халăхпа çурт умĕ:
Ирпе ирех пырса кĕрр! ларнă.
Ишут пĕлет — кам, мĕн кăларнă
Çынна килтен çак ыр çу кунĕ.
Вăл шухăшлать: «Пĕр хирĕçмесĕр
Пырать телейĕм хам умра —
Ман сăмахпа халь килĕшмесĕр
Тăрас çук — пурте парăмра».
Çынсем кĕтеççĕ: хупă алăк...
Ак çитрĕ вăхăчĕ аран.
«Ишут, Ишут!» — шуйланчĕ халăх.
Вăл тухрĕ сăрлă хапхаран.
«Эсир кунта, — тет, — иртенпех;
Эп сирĕн сехмете сисетĕп,
Паян вăл маншăн та усал.
Эп сирĕнпе пĕрле тӳсетĕп —
Тăрать мана та хупласа.
Пĕлетĕр, пур ман сутлăх тырă:
Пуçтарнă Атăла леçме.
Сире тăвасшăн эпĕ ырă —
Тырра халь хушрăм валеçме».
Пуç тайрĕ халăх. Парăма
Кĕрес пулать ĕнтĕ — ан савăн.
Чулпа тултармăн хырăма.
Каллех итле, каллех халь авăн.
Вăл, пурнăç, — çул. Ытла сĕвеккĕн
Пырать-çке шутсăр юхăнсан.
Утсассăн та унпа тӳлеккĕн,
Çĕре лач ӳкĕн эс шуса.
Шăпи ырхан çав, пит çинçе,
Вун çичĕ саплăклă кĕпи.
Алла çак пурнăç тилхепи
Паян Ишутăн аллинче.
Чашламара халь Ишута
Пĕр çын та парăмсăр юлмарĕ.
Кашни ун патнелле утать —
Тырри çимелĕх те пулмарĕ.
Ишут пĕрне укçа парать, —
Тӳлемелле ун куланай, —
Вăл теприне шалт кăкарать:
Çĕрне тара илет çав май.
Çапла вăраххăн парăнтарчĕ:
Вăл хушнипе е тар, е ут.
Ял-йыш Ишутшăн халĕ тарçă,
Ишут ял-йышшăн — чăн улпут.
Пырать Ишутăн пысăк ĕç:
Вăл пуйрĕ халь — ун пурнăç тулăх,
Ӳсет вăй-хал; пулать ун кĕç
Юман кати, çăл куçĕ, улăх.
Тин ашшĕ халалне вăл уçрĕ:
Кăларчĕ ылтăн арчаран,
Ун аллине саккунлă куçрĕ
Леш Атăл варринчи çаран.
Çынсем ал пусрĕç: çуркунне
Ишут çĕрне акма шантарнă.
Çулла çул утă; кĕркунне —
Çӳлтен мăн сулăсем антарнă.
Авалтанпах хура çĕре
Юратасси хисеплĕ, чĕрĕ.
Ял-йышшăн ĕмĕр-ĕмĕрех
Тăрантакан чи лайăх çĕрĕ
Выртать сĕткенлĕ улăхра.
Унпа ял-йышĕ тулăхра —
Вăл пурăнăç, пуянлăх, ырлăх.
Илемлĕ вырăн: шыв, вăрман,
Сăрт айккипе пырать сĕм хырлăх,
Ак таран кӳлĕ, шыв армань,
Хурамасем тип айлăмра,
Ав, хăвăлланнă ват йăмра.
Ку вырăна Ишут сăнанă,
Вăл сиснĕ унăн ырлăхне.
Шутланă вăл: «Хăва хунанă;
Вăл усăсăр; леш шурлăхне
Тасатмалла; çĕн пĕвине
Кăшт хăпартас — çăл шывĕ тултăр
Е тӳрлетес те киввине —
Кунта «Ишутăн шурĕ» пултăр.
Йĕри-тавра чие чĕртес,
Шур пултăр хир пек — тем сарлакăш,
Вун тĕрлĕ пулă ĕрчетес,
Шурта йышлантăр шурă акăш».
Те ăмăрту ку, те хастарлăх,
Шутланипе, тен, йăнăшать,
Анчах та халăхшăн — чуралăх:
Шăла çыртать те йышăнать.
Ăна курмасть Ишут, илтмест:
Этемлĕхне сӳнтернĕ пилĕ —
Ун çурăмне халь тар витмест,
Сурмасть ĕç хыççăн алă, пилĕк.
Вăл кунсерен хĕвел тухсассăн,
Шура пырать: çынсем пур-и?
Чĕри тапать-çке пит хавассăн,
Ун кунĕпе ырмасть ури.
Пуçланчĕ ĕç; кун-кунĕпе
Шурта тар юхтарать ял халăх:
Çамка та çурăм йĕп-йĕпе,
Пит-куç çума çук вăхăт халĕ.
Ĕçлеççĕ: çаралать ката,
Тӳнеççĕ юмансем салхуллăн,
Кунта кăклаççĕ тунката,
Лере этем сасси çĕр хумлăн
Çитсе шур тăрăх янăрать.
Унта çын кăткă пек: алтаççĕ,
Купа тăваççĕ, салатаççĕ...
Пăхсассăн куç та алчăрать.
Ишут, — пулсан та чаплă çын, —
Тытать хăйне ытла та сапăр.
Хыпар çӳрет-мĕн: кĕпĕрнаттăр
Ăна парасшăн пысăк чин.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp