Чечек
Шăпам лаши — вăл чупаймасть,
Урин суранлă мăкăрĕ
Чарать, — канмасăр утаймасть.
Те сарăлмасть ун кăкăрĕ —
Памасть вăл уççăн сывлама.
Мĕнрен эп хăраса тăратăп?
Пуçа кăна пуль пултаратăп,
Пит аптрасассăн, суллама».
«Асапланатăн. Пур сăлтав, —
Тет ватă вырăс. — Сан çулта
Эп хам та пулнă-çке; паллатăп
Шăпан пит хытă аллине.
Тен, çавăнпа та ăнланатăп
Ăçта илсе вăл кайнине.
Эх, шанчăк — чун-чĕре тĕллевĕ!
Çынна ялан вăл илĕртет,
Анчах пĕлетĕп: вăл шевле-мĕн —
Час палăрать те, час иртет.
Çӳлте чĕкеç пек ярăнатăн,
Çапах çĕре анса ларатăн.
Ах, пурнăç — тинĕс: пĕл ишме.
Вăл сарлака та питĕ тарăн.
Ун хумĕсемпе кĕрешме
Вăй-хал пулсассăн çеç пултарăн.
Ачам, итле, телей — ĕнче.
Ăна тупма кам ĕмĕтленмĕ,
Анчах вăл тинĕс тĕпĕнче,
Хăй тĕллĕн вăл нихçан çĕкленмĕ.
Хăш чух ытла та ывăнатăн,
Пит туллашать чун тарăхса,
Анчах выртан та йăпанатăн,
Çут кун илемлĕхне курса.
Иртет çав вăхăт. Çук, кĕтсен те
Вăл таврăнаймĕ каялла.
Иртни вăл — кĕл: вут тивертсен те
Текех вăл çунмĕ. Ан алла
Асра çех капăр юлнине,
Тен, нехекрен çеç пулнине.
Вăл шыв: юлмасть унта пĕр пĕрчĕ.
Вăл, пĕл, çуркуннехи юр кĕрчĕ —
Кĕç ирĕлет те ишĕлет.
Ан вырттăр шухăш урлă-пирлĕ,
Ан пултăр чун-чĕрӳ сан чирлĕ.
Эс çамрăк пурнăçна шелле».
Хĕвел пытанчĕ сăрт хыçне,
Çăлтăрсене çутса хăварчĕ, —
Паян пĕтерчĕ хăй ĕçне.
Каç тӳпене шăналăк карчĕ.
Вăранчĕ çил, хумханчĕ Атăл —
Шыв кăтраланчĕ ак хумпа.
Йĕри-тавра сас — çăтăл-çатăл:
Каç сыв пуллашрĕ çут кунпа.
Кавруç канать: ăсне пуçтарчĕ,
Вăл йĕркелерĕ шухăшне.
Хăшне тӳрлетрĕ те, хăшне
Салтмалла мар çыхса кăкарчĕ.
Вĕçет пĕр шухăш çеç инçе,
Анчах пымасть вăл тĕл тытмасăр,
Иртмест-мĕн тĕплĕн çул ыйтмасăр:
«Ма халĕ халăх хушшинче
Арпашнă çыхăну йĕрки,
Ма çакă пурнăçăн тĕрки
Таптаннă çум пек муталаннă —
Мĕнпе этемлĕх улталаннă?»
Ыйту — мăн шыв. Кавруç пĕлет:
Лăплантараймăн ун хумне.
...Хускалнă шухăш юхăмне
Ăс-тăн анчах-мĕн йĕркелет.
Çыврас килмест — сăлтавсăр кумăн...
Каç сулхăн, Атăл леш енчен
Нӳрленнĕ сывлăш хумăн-хумăн
Касса чуп турĕ питĕнчен.
Çĕкленнĕ уйăх çутипе
Тĕмрен тухать шалти шур хурăн.
Нумай пин çулçă тутипе
Пăшăлтатать: «эс пурăн, пурăн».
Эй, пурнăç — хистекен йыхрав.
Ăçта чĕнет, ăçта ун пылĕ.
Этемшĕн, тен, чăн канăç пулĕ,
Вăранмасассăн ыйăхран.
Анчах çук канăç — сас-хура
Вăратрĕ Атăл таврашне:
Вĕрет, кĕрлет-мĕн ват Урал.
Илтни хăратрĕ хăш-пĕрне:
Хыпкаланать тӳре-шара,
Килтен тараççĕ улпутсем;
Курман-тăр кун пек пушара
Хуçа таврашĕ е пупсем.
Таçтан пин çухрăм аякран, —
Те улăх тăрăх, те шывпа, —
Килсе ак çитрĕ Яикран,
Хускатрĕ халăха хыпар.
Тухмасть сăлтавсăр пысăк çулăм —
Ярса илет вăл тивертсен:
Хĕрсе выртать-выртать те улăм,
Хыпса илет чăлт! хĕм ӳксен.
Çапла Кавруçăн чунĕ хĕрчĕ:
Кӳрентерни ялан асра.
Унта упраннă пĕчĕк пĕрчĕ
Халь ӳсрĕ, çитĕнчĕ ăсра.
Тен, çавăнпа, çитсессĕн тăвăл,
Кайсассăн вăйлăн ахăрса,
Ун шухăшне, вăйне-халне вăл
Йăлт илчĕ хыттăн çавăрса.
XXI
Хыпар асар-писер çӳрерĕ,
Вăраххăн çитрĕ Чăваша.
Килсе ĕмĕтрине çĕклерĕ,
Кăсăклантарчĕ ял-йыша.
«Пулать, сăмах пур, çĕн патша;
Ун ячĕ император Петĕр.
Кăна кĕтӳçĕ Ахматша
Ĕнер, теç, пасарта илтсе-тĕр».
Ашра хĕлхем-мĕн тивертмесĕр,
Иртмест пĕр сисĕм, пĕр хыпар.
Юлмарĕ шанчăкне чĕртмесĕр.
Темне те курнă Шуршувар.
Ах, шанчăк, шанчăк... Вăл сӳнсессĕн
Пурнас килни те нӳсленет;
Ĕмĕтленсе тăни тӳнсессĕн
Юлать çын халсăр — сӳсленет.
Ял-йыш пĕр шанчăксăр юлман,
Анчах шанни Ишут пулман.
Ишутăн тĕллевне вăл сисрĕ,
Çавна туйса унран халь писрĕ.
Ак, çавăнпа та пухура
Ĕçне-пуçне унне сивлерĕ.
Пурмис тухма чĕнсен шура,
Сăмах та юрăхлăн чĕнмерĕ.
Пурмис курать: ял-йыш хускалнă,
Çынсем ытла та кăмăлсăр.
Шутлать вăл: халăха пăтратнă,
Тытса чараймăн тăлăсăр.
«Ирпе, — тет, — çапăр сарăма
Парса татмашкăн парăма.
Куратăп, кайнă иртĕнсе,
Асту, ан шыçăнтăр ĕнсе».
Те пур кашнишĕн тур палли,
Те çын шăпи çапла: хĕмленĕн...
Пит хытă пурнăçăн алли —
Хăв ирĕкпе хăв йĕвенленĕн.
«Улпут тарçи...» Ишут таптанă
Çын ирĕкне, ун тивĕçне.
Анчах ун тимлĕхне туптанă,
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
ZoofLyncattat (2009-04-28 07:39:00):
NusSlalkskila Wrorsnasp