Тĕлĕк
Те ир ку? Те уйăх çутиллĕ каç? Йĕри-тавра те çеçен хир, те тинĕс-океан? Янкăр тӳпе пек те туйăнать. Ниçта та нимĕнле çурт-йĕр те, чĕрчун та курăнмасть. Ӳсен-тăран та çук кунта. Йывăçсем те ӳсмеççĕ. Шăплăх. Чуна çӳçентерекен шăплăх.
— Хĕрĕм, ут ман хыççăн, ан хăра, — илтрĕ Антонина Васильевна.
Кам сасси? Ăçтан килет ку сасă? Питĕ чуна çывăхскер. Лăпкать, ачашлать вăл чуна. Ара, амăшĕн сасси-çке. Пулма пултараймасть! Амăшĕ çут тĕнчерен уйрăлса кайнăранпа нумай çул иртрĕ ĕнтĕ.
— Эпĕ ку, Туня, эпĕ ку. Аннӳ-çке. Ан хăра манран. Эпĕ сана илме килтĕм, — ачашшăн çупăрларĕç палланă алăсем.
Çав вăхăтра Тоня умне çĕртен тӳпенелле кармашакан, лăс-лăс силленекен чикмек пырса тăратрĕç. Амăшĕ çав чикмек тăрăх çӳлелле йăпăр-япăр улăхса кайрĕ те аллипе Тоньăна кăчăк туртса чĕнчĕ:
— Улăх, улăх, хĕрĕм. Манран ан юл. Пусмаран пусма çине улăхать Тоня. Анчах та ниепле те амăшне хуса çитеймест. Пусмисем те çирĕп пек. Вĕсене саваланă сап-сарă хăмаран ăсталанă. Сарлака хăйсем. Темшĕн çак пусмасем пусмассерен унта-кунта силленеççĕ, чӳхенеççĕ, Тоньăна амăшĕ хыçĕнчен ярасшăн мар тейĕн.
Акă ĕнтĕ амăшĕ çӳлти пусма çинче тăрать. Таçтан вĕр çĕнĕ, сап-сарă шултра пĕренесенчен ăсталанă сарă кермен пек çурт тухса тăчĕ. Малтанласа çукчĕ-çке вăл. Амăшĕ çав çуртăн пусми çине пусрĕ, Тоньăна кăчăк туртса чĕнет. Хăпарса çитнĕпе пĕрехчĕ ĕнтĕ, пусма лăс-лăс силленчĕ те, хĕрарăм аялалла персе анчĕ. Çук, сусăрланмарĕ вăл. Нимĕн те ыраттармарĕ. Пуçне тепĕр хут çĕклерĕ те хăй умĕнче çав çурта улăхмалли вĕр çĕнĕ пусмана курчĕ. Питĕ хăвăрт хăпарса кайрĕ Тоня çӳле амăшĕ патне. Алăка уçса ун хыççăн кĕресшĕн пулчĕ çеç — çав вăхăтра арçын сасси янăраса кайрĕ:
— Мĕнле йĕркесĕрлĕх кунта?! Ку турпассене кам пуçтарать?!
Тоня аялалла пăхрĕ те темĕнле çынсене курчĕ. Пурте хура тумпа. Вĕсем тăракан тĕлте — вĕр çĕнĕ турпассем, саваланă хыççăн юлнă çӳп-çав. Хĕрарăм улăхиччен çукчĕ-çке вĕсем унта, йĕри-тавра тирпейччĕ.
— Пуçтарăпăр. Хамах пуçтаратăп. Эпĕ кунта çĕнĕ çын-ха. Çавăнпа ĕлкĕреймерĕм, — тӳрре тухма васкарĕ вăл.
Çапла каларĕ те вăранса кайрĕ. Антонина Васильевна вырăн çинче выртать. Хускалас та килмест унăн. Мĕне пĕлтерет ку? Амăшĕ илме килни ырра мар. Юлашки вăхăтра час-час чирлекен пулчĕ Тоня. Кам чирлемест пулĕ? Пурте чирлеççĕ. Çине тăрса сипленеççĕ те чĕрĕлеççĕ. Хĕрарăм аллипе вырăна хыпашласа тĕрĕслерĕ. Эппин, тĕлĕк çеç курăннă ăна, килтех вăл. Упăшки те çумрах. Пăравус пекех чăхăмла-чăхăмла харлаттарать. Чӳрече карри витĕр ирхи çутă сăрхăнса кĕрет. Курнă тĕлĕк пирки асапланать Тоня. Кун пек уçăмлă, асра юлаканнисем сайра пулаççĕ пурнăçра.
Сурĕк кăмăлпа çĕкленчĕ хĕрарăм вырăн çинчен, аллисем те ĕç патне пымаççĕ.
Антонина Васильевна турăш умне тăрса сăхсăхрĕ:
— Эй, Çӳлти Турă, усал-тĕселтен сыхласамччĕ, мана пурнăçран халех ан уйăрсамччĕ. Эпĕ çамрăк вĕт-ха. Вилĕмрен хăрамастăп та, мăнуксене те утьăкка сиктерес килет-çке. Хĕре качча парасчĕ, кин кĕртесчĕ. Мăнуксене кĕтсе илсе вĕсене ура çине тăма пулăшасчĕ.
Унтан упăшкине тĕрткелесе вăратрĕ те хăй курнă тĕлĕке каласа пачĕ.
— Ырă мар тĕлĕк паллах, анчах ан кулян. Аннӳ уçнă алăкран кĕмен вĕт эс. Арçын сасси Çӳлти Атте Турă сасси пулнă тейĕпĕр. Вăл сана аннӳ хыççăн кайма чарнă. Ман ку тĕлĕк çинчен, пурнăç пирки шухăшламалла.
* * *
Ниепле те тухмасть çак тĕлĕк Антонина Васильевна асĕнчен, пĕр вĕçĕмсĕр хăй çинчен асăрхаттарать. Хăть пĕр саманчĕ, пĕр сăмахĕ те пулин манăçасчĕ. Типсе шурса кайрĕ хĕрарăм. Апат анмасть. Алли-ури ĕç патне пымасть. Тĕлĕнсе пăхаççĕ ун çине паллакансем. Кăшкарĕ çеç тăрса юлчĕ илемлĕ, тăп-тăпăл кĕлеткеллĕ хĕрарăмран. Чирĕ шалалла кайрĕ пулас. Ăша пусарса калаçма та çын кирлĕ-çке. Чĕмпĕр хулинче упăшкин те, хăйĕн те пĕр тăван та çук.
Тус-юлташсен кашнийĕнех хăйĕн пурнăçĕ. Итлеççĕ, шелленĕ пек ассăн сывлаççĕ те çакăнпа çырлахаççĕ. Тăван тăвалла туртать тесе ахальтен каламан çав. Ӳкĕнет халĕ Антонина Васильевна упăшкипе тăванĕсен çывăхнелле тĕпленменшĕн. Юрать-ха ачисем тимлĕ. Шкул пĕтернĕ хыççăн иккĕшĕ те аслă шкула вĕренме кĕчĕç. Хĕрĕ тухтăр пуласшăн, ывăлĕ вара юрист лавне туртма ĕмĕтленет. Хĕрĕ пĕр çул анчах аслăрах кĕçĕннинчен. Умлăн-хыçлăн килчĕç вĕсем çут тĕнчене. Туслă пурăнаççĕ ачисем. Пĕчĕк чухне те теттесемшĕн харкашни пулман. Улăштарса е пĕрле вылятчĕç. Коля шофер пулса Ленăн пуканийĕсене яла асламăшĕ патне илсе каятчĕ. Ялĕ вара коридорăн пĕр кĕтесĕнче вырнаçнăччĕ.
— Сана лартаймастăп. Эсĕ юнашар утса пыр. Эпĕ хытă хăваламăп машинине, — тетчĕ.
Темиçе роль выляма тиветчĕ вĕсен пĕр вăхăтрах. Антонина Васильевнăна пĕр пулăм аса килчĕ.
— Аван-и, асанне? Эпир çитрĕмĕр. Лена, кучченеçсене хăвăртрах кăлар-ха.
— Эй, нянккасем, эй, чĕппĕмсем, — пырса ыталарĕ Кольăна пуçне шурă тутăр çыхнă, кăштах пĕкĕрĕлнĕ Лена. — Çул çинчен куçа илместĕп сире кĕтсе. Ленук ăçта тата?
— Кучченеçсене пушатать-ха. Асанне, асатте ăçта? Пулла кайман пуль те?
— Эй, няняккам, сирĕнсĕр пулла епле кайтăр аслаçу?
Коля пуçне карттус тăхăнчĕ те кĕтесрен патак илчĕ, уксахларах васка-васка хĕр ачана çаврăннă Лена патне пычĕ.
— Вăт мĕнле пысăккă ӳссе кайнă манăн мăнуксем, — çупăрларĕ вăл «мăнукне».
Çакна курса тăракан ашшĕпе амăшĕ варĕсене тытсах кулчĕç...
— Аннеçĕм, — терĕ пĕр ирхине Лена. — Куратăп, сан сывлăху йăшсах пырать. Больницăна выртсах пур енлĕн тĕрĕслеттермелле сывлăхна.
— Майĕпен-майĕпен майлашăп-ха. Ĕçре эп хама лайăхрах туятăп. Ачасене те шел. Вĕсем урăх вĕрентекене йывăррăн хăнăхаççĕ.
Пĕрремĕш классем унăн кăçал. Чăх чĕпписем амăш патне туртăннă пекех туртăнаççĕ вĕсем учителĕ патне.
— Анне, ачасене те сывă учитель кирлĕ.
— Чиркĕве кайса килесшĕн-ха. Юлашки вăхăтра унта пачах та пулман эпĕ.
Упăшки те пăшăрханать арăмĕн сывлăхĕ пирки. Петр Иванович, пĕр заводра цех начальникĕ пулса тăрăшаканскер, ĕлĕкрех килти ĕçсене арăмĕпе ачисем çине тиеме тăрăшатчĕ. «Сан ав мансăрах икĕ пулăшакан», — текелетчĕ.
Шкула пухусене те пит çӳремен вăл. Мăшăрĕ шкулта ĕçленипе ачасене унăн воспитанийĕ çитет тесе шутланă пуль.
Пĕррехинче питĕ кăсăклă самант пулчĕ. Пыраççĕ урампа Антонина Васильевнăпа Петр Иванович шăкăл-шăкăл калаçса. Çанталăкĕ те вĕсен кăмăлĕ пекех ăшă та янкăр.
— Сывлăх сунатăп. Мĕнле пурăнатăр? Петр Ивановича курманни пайтах пулать. Питĕ ĕçлĕ çын пулас вăл? — ăшшăн кулкаласа пырса тăчĕ вĕсен умне çамрăк, илемлĕ, питĕ килĕшӳллĕ, юлашки модăна пăхăнса тумланнă хĕрарăм. — Çут çанталăкпа киленетĕр пулас?
— Пĕртте тултан кĕрес килмест паян. Пире ĕçĕ те яланах хăйĕн серепинче тытса тăрасшăн та, паян уçăлса çӳреме май тупасах терĕмĕр, — евĕккĕн тавăрчĕ Антонина Васильевна.
— Ан та калăр. Пирĕн килте те пĕр лав тетрадь тĕрĕслемелле. Ну, ыранччен, Антонина Васильевна. Сывă пулăр, Петр Иванович.
Хĕрарăма тĕсесе пăхса ăсатрĕ арçын.
— Кам пулчĕ-ха ку? Питĕ çывăх çын пек калаçать.
Антонина Васильевна пĕрĕхтерсе кулса ячĕ:
— Ой, кулса вилеп! Петя, паянхи тĕлпулу пулман пулсан ывăлун класс ертӳçи кам пулнине те пĕлмесĕрех юлаттăн. Э-эх, воспитатель. Ывăлупа хĕрӳ ӳснине те сисмесĕрех юлтăн вĕт.
— Мда-а. Çапла çав. Кольăнне пĕлмен те, Ленăнне вара кунсерен тенĕ пекех курса калаçнă. Ну, мĕнле воспитатель эпĕ?
— Çапла, — кулчĕ арăмĕ. — Пĕр площадкăра вырнаçнă хваттерте пурăнакан хĕрарăма асăрхамасăр юлма йывăртарах.
— Тоня, астăватăн-и пирĕн малтанхи тĕлпулăва? — ачашшăн пăхрĕ упăшки мăшăрне куçран. Куçĕсем ĕлĕкхи пекех хĕм сапаççĕ. Мĕн чул туйăм унта! Калăн ак-ак пĕрремĕш хут туйăмĕсем çинчен пĕлтерет тесе.
— Çук, манман, — йăвашшăн пăхрĕ хĕрарăм упăшкине куçран. — Манма та пултараймастăп. Эсĕ мана халиччен чĕрене хытармалăх пĕрре те кӳрентермен-çке.
— Кăштах пулнă пуль те-ха.
— Кăштах-и? Чĕрне хури чухлĕ те çук пуль. Тавах сана, Петя. Пурнăçра санпа юнашар утнишĕн пĕрре те ӳкĕнместĕп. Ӳкĕнес те çук пулĕ тесе шутлатăп.
— Эх, Тоня. Мĕнле кӳрентерĕн-ха сана. Эпĕ сана савнийӳнтен туртса илнĕ чухне хама сăмах панă. Арçын сăмахне. Эпĕ вара сăмаха çилпе вĕçтерме хăнăхман, — ытарлăн çупăрларĕ мăшăрне арçын.
Кун пек пĕрле уçăлса çӳрени сайрарах пулать те, иккĕшĕ те киленеççĕ çут çанталăк илемĕпе. Петр Иванович иртен пуçласа каçчен ĕçре. Канмали кунсенче те канăç çук ун валли.
Юлашки вăхăтра упăшки улшăнсах пычĕ. Ĕçре те пит вăрах тытăнса тăмарĕ. Май пур таран пулăшма тăрăшрĕ. Ĕлĕк алла пылесос тавраш тытманскер халĕ чиперех тусан пуçтарать. Савăт-сапа та çăвать, çĕр улми те шуратать. Ывăлĕ те канăçсăрланать амăшĕн сывлăхĕ пирки. Лена та, Коля та яланах ăшă сăмахпа та, ĕçпе те хавхалантарма тăрăшаççĕ.
— Çитет çут çанталăкран пулăшу кĕтсе. Ыран хам илсе каятăп сана тухтăр патне, — хытарсах каларĕ Петр Иванович пĕр ирхине.
Антонина Васильевна хирĕç нимĕн те каламарĕ.
Кĕçĕн класра вĕренекенсем шăмат кун канаççĕ. Антонина Васильевна ирхине ирех чиркĕве тухса утрĕ. Ăçтан-тăр вăй килнĕ пек туйрĕ хăйне.
Чĕррисемшĕн Турăран сывлăх, вилнисемшĕн леш тĕнчере чун лăпкăлăхĕ ыйтса çуртасем лартрĕ. Ирхи кĕлĕ пĕтичченех пулчĕ чиркӳре хĕрарăм. Хăй пĕлнĕ пек кĕлтурĕ. Кунта çамрăксем те пур. Палланă çынсем те курăнкалаççĕ. Халь совет самани мар.
Антонина Васильевна хăй мĕнле шыва кĕнине аса илчĕ. Çирĕм пĕр çул тултарнă хĕрччĕ вăл ун чухне. Учительсен çемйинче çуралса ӳснĕскер чиркӳрен аякра тăнă паллах. Турăш тавраш пулман вĕсен килĕнче. Пĕчĕк ача çеç пулнă пулин те астăвать çакна: малти пӳлĕмри хĕрлĕ кĕтесре урайĕнчен пуçласа маччана çити Сталин портречĕ вырнаçнăччĕ. Çитĕнсе çитсен хĕр чиркӳре шыва кĕме шутларĕ. Мĕнле пурнăçа кĕртмелле çакна? Студентка, комсомолка-çке. Палланă хĕрарăмпа калаçрĕ те иккĕшĕ чиркĕве пачăшкă патне кайрĕç. Пачăшкă ирĕк панипе çав хĕрарăм паспорчĕпе шыва кĕме килĕшре Тоня.
Ун чухне паспорт кăтартмасăр шыва та кĕртмен чиркӳре, кам хăçан шыва кĕнине виççĕмĕш куннех кирлĕ çĕре, çӳлти влаç тытăмне, пĕлтермелле пулнă.
Хĕрарăмĕ Тоньăран пĕр вун пилĕк çул аслăскерччĕ.
Çапла Турă умĕнче хăй ячĕпех, анчах хут çинче Белова Александра пулса Христос тĕнне йышăнчĕ хĕр. Хĕреснамăшĕ çав хĕрарăм пулчĕ. Ун чухне институт общежитийĕнче пурăнатчĕ Тоня.
Виçĕ кунран ăна вахтăна телефон патне чĕнчĕç.
— Мухтав Турра, пире сыхларĕ. Мĕнле йывăрлăха кĕрсе ӳкнĕ пулăттăн-ши эсĕ хăв паспортупа шыва кĕнĕ пулсан, — хыпăнса калаçрĕ хĕреснамăшĕ.
Виçĕ кунран Белова Александрăна шыраса КГБра ĕçлекен икĕ арçын пычĕ. Эх, тĕпчеççĕ тет, эх, намăслантараççĕ тет. Лешне мĕн? Вăл студентка мар. Комсомолка та мар. Туртса илсен — урай çăвакан мунчалине туртса илĕç. Уборщица пулса ĕçлетчĕ вăл Тоньăсен общежитийĕнче. Ачисем вĕренекен шкула кайса пĕлтерессипе хăратаççĕ тет. Çапах кайса çӳремен пулас. Урăх ниçта та чĕнтермен хĕреснамăшне...
Лăпланса вăй илнĕ пек таврăнчĕ хĕрарăм килне.
— Тоня, кам çапла хăтланать, — кăмăлсăр калаçрĕ упăшки. — Эпĕ машинăпа килсе çитрĕм. Хам маларах калаçса хунă паллă тухтăр патне илсе каясшăнччĕ, эсĕ килтен тухса тарнă.
— Ан кулян. Эпĕ тухтăр патĕнче пултăм. Веçех йĕркеллĕ пулать манăн.
Ăнланчĕ упăшки Тоня мĕнле тухтăр патĕнче пулнине. Урăх нимĕн те шарламарĕ.
* * *
Кашни шăмат кунпа вырсарни кун чиркĕве çӳрет Антонина Васильевна. Турăран пулăшу ыйтать. Хăйне авантарах туйнă пек, анчах та больницăна каймаллине те ăнланать хĕрарăм.
Çулталăк çитрĕ вăл чирленĕренпе.
— Эсĕ шĕпĕн курăкне пĕçерсе унăн шывне пĕчĕккĕн сыпкала-ха, — вĕрентрĕ пĕррехинче пĕрле ĕçлекен хĕрарăм. — Çав курăк ăш-чикри шыçăсене пĕтерет теççĕ.
— Тем тумалла. Ывăнса çитрĕм эпĕ. Пĕрре те шыва хирĕç ишес килмест. Алăпа сулас пуль пурнăç çине. Шел, ачасем çемье çавăрса ача-пăчаллă пулнине кураймастăп.
— Эс, Антонина, хăвала кун пек шухăшсене, — сассине хăпартсах каларĕ ĕçтешĕ. — Урăх илтем мар. Никам хăлхине те пырса ан кĕтĕр кун пек калаçу. Сан мĕскер, упăшку начар-и? Ачусем йĕркесĕр-и? Пĕтĕм вăйпа, чунпа шăла çыртса пурнăçран çакăнмалла пирĕн. — Вăл пĕр вăхăт хушши лăпланчĕ те унтан малалла калаçрĕ: — Ан ман, арçын вăл хăй валли карта хыçне тухсан та тупать. Эпир ачасене кирлĕ. Ачасене-е. Пурăнасчĕ-ха. Пурăнатпăр та, — пырса çупăрларĕ вăл тантăшне.
— Тавтапуç сана мана хавхалантарса тăнăшăн, — куççулне шăлчĕ Тоня.
— Йĕри-тавра сăна-ха. Мĕнле илемлĕ çут тĕнче. Çак çут тĕнчерен вăхăтсăр уйрăлса кайни хăй пысăк çылăх. Çы-ы-лă-ăх, — чăпăрт чуптуса илчĕ Тоньăна ĕçтешĕ.
Илсе кайрĕ-кайрех упăшки Антонина Васильевнăна больницăна. Питĕ тĕплĕн тĕрĕслерĕç сывлăхне. Чылай анализ пама тиврĕ унăн. Юлашкинчен тухтăр хĕрарăм çине шеллерех пăхрĕ те коридорта кĕтме хушрĕ. Упăшкине кабинетра юлма ыйтрĕ.
Пĕтĕмпех ăнланчĕ Антонина Васильевна. Приговор ку. Рак чирĕ унăн. «Рак! Рак! Рак!» — шаккарĕ тăнлавĕнче.
— Нимĕнле стационара та выртмастăп! Рак чирĕпе чирлисем патне каймастăп, Кай-мас-тă-ăп! — кăшкăрчĕ вăл пĕтĕм чун ыратăвĕпе упăшки çăварне уçсанах.
— Тоня, килте ларса калаçăпăр, лăплан, — хăйне алла илме тăрăшса каларĕ арçын чĕтрекен сассипе.
— Кĕтсе илеймĕç! Пурпĕрех вилместĕп, — ĕсĕклерĕ Тоня машинăра.
— Вăт, кун пек эсĕ мана ытларах килĕшетĕн. Пурнăçшăн кĕрешмелле. Акă отпуск илетпĕр те санаторие каятпăр. Кăнтăра мар, хамăр облаçрах аван санаторисем пур. Кăнтăр хĕвелĕ саншăн сиенлĕ пулма пултарать.
— Мана ним те сиенлĕ мар. Эпĕ сывă! Сывă! Сы-ы-вă! Нумайрах канмалла анчах манăн.
— Канмалли майне тупăпăр. Укçине те шеллемĕпĕр. Заводра та пулăшу парĕç, — хавхалантарчĕ упăшки.
Ним те калаймăн, лайăх çын тĕлне пулчĕ Тоня. Хĕр чухне хĕрĕх тус теççĕ те, Тоньăна кăмăллакан каччăсем пайтах пулнă. Питĕ илĕртӳллĕ хĕрччĕ вăл. Тăпăл-тăпăл кĕлетки, йăрăс çинçе пилĕклĕ пĕвĕ, çырăрах çӳçĕ — çаксем пурте килĕшсе хĕре хăйне евĕрлĕ асамлăх паратчĕç. Куçĕсем вара хĕм сапатчĕç. Симĕс тесен симĕс тееймĕн, кăвак тесен кăвак тееймĕн вĕсене. Яланах урăх тĕслĕ пек курăнатчĕç вĕсем.
— Ну, Тоня, эсĕ кун пек куçсемпе хăть мĕнле каччăна та хăв енне çавăрма пултаратăн. Пĕрре çеç мăч-мăч тутарса ил, — шӳтлетчĕç ыр сунакансем.
— Тем ан калаçăр-ха. Пĕртте ун пирки шутламастăп. Турă çырни пулсан мăчлаттармасăрах тупăнĕ-ха.
Халĕ мĕн тăрса юлчĕ хĕрарăмран. Тĕкĕр патне те пыма хăратъ вăл. Типшĕм пит, путса кĕнĕ тĕссĕр куçсем пăхаççĕ ун çине.
— Атя пасара кĕрсе тухар-ха. Пахча çимĕç, улма-çырла туянар. Халĕ ун пек япаласене ытларах çимелле санăн. Ĕне пĕверне пиçи-пиçми хатĕрлесе çиме хушрĕ тухтăр, — пасар патне каякан çул çине пăрчĕ машинине упăшки. — Эсĕ машинăрах лар. Веçех хам илсе килĕп.
— Кăштах уçă сывлăшпа сывлам-ха. Эсĕ уттар. Эпĕ кунтах пулăп.
— Пирогова, эсех-и ку?! — илтрĕ сасартăк вăл арçын сассине.
Çаврăнса пăхрĕ те пĕр типшĕмрех, лутрарах пӳллĕ, пĕркеленчĕк питлĕ, ял çыннилле тумланнă арçынна курчĕ. Кам-ха ку ăна хĕр чухнехи хушамачĕпе чĕнекенскер? Тоня ку çынна палламасть-çке.
— Эпĕ те-ха. Эсир кам пулатăр вара?
— Д-а-а, аран палласа илтĕм. Ватăлса кайнă эс.
— Çапла пуль те-ха. Кам пултăр-ха? Эсир çапçамрăк тăратăр та, эпĕ сире çавах паллаймарăм.
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
иванов петр (2013-01-07 23:17:43):
килешмеле паянхи пурнаса санпаса парать