Тĕлĕк
«Каяс мар-ха халĕ Тоня патне. Мĕнле пулсан та унăн кăмăлĕ пăсăк, — шутларĕ каччă. — Йĕпе çине сапа пулĕ тата. Йĕркеленсе пыракан туслăха пĕтерсе хурасси те ансат».
Петя хĕре мĕн курнине каламарĕ. Тоня та нимĕн пулман пекех тыткаларĕ хăйне. Виçĕ уйăхран каччă хĕре качча тухма ыйтрĕ, хăйне район центрĕнче хваттер парассине пĕлтерчĕ. Шкулта ĕç вырăнĕ те пур иккен.
— Эпĕ тăван тăрăха кайма ĕмĕтленетĕп. Эсĕ Чĕмпĕре куçса пырсан эпĕ те сана качча тухма килĕшетĕп, — пĕлтерчĕ хĕр пуçне именчĕклĕн пĕксе.
— Килĕшетĕп! Эпĕ сан хыççăн кирек ăçта кайма та килĕшетĕп! — савăнса кăшкăрса ячĕ каччă. Хĕре алă çине йăтса илчĕ те пӳлĕм тăрăх чупкалама пуçларĕ.
— Чим-ха, эс çуранах, алă çинче йăтса каясшăн мар-и Тоньăна?! — кулса ыйтрĕ пулĕме пырса кĕнĕ Люба.
Люба — Тоньăпа пĕр пӳлĕмре пурăнакан учительница. Вăл ялти шкулта хими предметне вĕрентет.
Кĕçех чаплă туй кĕрлеттерчĕç. Тоньăн ашшĕпе амăшĕ те çамрăксене Чемпĕр тăрăхне куçса пыма ыйтрĕç. Мĕн тăвăн? Чĕрисем тем пек ыратрĕç пулин те çамрăксене хирĕç каяс темерĕç Петьăн ашшĕпе амăшĕ. Хĕрĕ юнашарах-çке. Район центрĕнче экономист пулса тăрăшать.
Çапла килсе тĕпленчĕç çамрăксем Чĕмпĕре. Петя автозавода ĕçе вырнаçрĕ. Малтан вĕренекен пулса токарь-наладчик ĕçне алла илчĕ. Каярахпа пултаруллă çамрăка мастер ĕçне шанса пачĕç. Чĕмпĕрти ял хуçалăх институтне вĕренме кĕчĕ Петя. Кĕрет мар йĕркепе вĕренсе аслă пĕлӳллĕ механик пулса тăчĕ.
Ĕлĕкхи саманара çамрăксене çурт-йĕр енĕпе çăмăлрахчĕ. Общежитинчи пĕр пӳлĕмре виçĕ çул пурăннă хыççăн икĕ пулĕмлĕ хваттер пачĕç çамрăк çемьене. Вунă çул хушшинче хăтлă хваттерте икĕ ачаллă пулчĕç вĕсем. Коля пилĕк çула çитсен Петр Ивановича цехри профсоюзсен комитетне чĕнтерчĕç.
— Ташлăр, Петр Иванович, — кулкаларĕ комитет секретарĕ Антонина Ивановна.
— Ĕнтĕ ташла-ташла та ывăнтăм ывăл çуралнăранпа, — шӳтлерĕ арçын, — сăлтавĕ мĕнре-ши?
— Сăлтавĕ пысăк вара. Сире виçĕ пӳлĕмлĕ хваттер параççĕ. Çĕнĕ çуртра.
Çак сăмахсене илтсен Петр Иванович хăй цех ертӳçи пулнине мансах ташша ячĕ. Эх, çапать ташша! Çамрăк чухнехинчен пĕрре те кая мар çаптарать «Матрос ташшине». Антонина Ивановна пӳлĕмрен шăппăн тухнине те сисмен. Лешĕ юнашар пӳлĕмре ĕçлекенсене чĕннĕ иккен.
— Браво! Браво! — кăшкăраççĕ хĕрарăмсем.
— Петр Иванович, вы же профессиональный танцор!
— Баловался в юности, — именчĕклĕн кулчĕ арçын.
Антонина Васильевнăн та ĕçĕ ăнса пычĕ. Нумай дипломсемпе мухтав грамотисене тивĕçрĕ вăл. Ĕçĕнче хаклаççĕ, ачасем юратаççĕ.
* * *
Каçхине уçăлма тухрĕ мăшăр. Утаççĕ Антонина Васильевнăпа Петр Иванович ял урамĕпе шăкăл-шăкăл калаçса. Çанталăк та вĕсен кăмăлĕ пекех ырă, тӳлек. Çынсем кĕтӳ кĕртсе килти ĕçĕсене вĕçленĕ пулас. Нумайăшĕ пӳрт умĕнчи сак çинче ларать. Çамрăксем ялти Культура керменĕ еннелле васкаççĕ. Эй, самани, кунта та хулари пекех, аллине сăра банки, çăварне пирус хыпнă çамрăксем нумай иккен. Хĕр упраç та каччăсенчен юласшăн мар. Пурте тенĕ пек вырăсла перкелешеççĕ.
— Пăсăлчĕ самана. Пĕтĕмпех телевизор тăвать çакна, — кулянса калаçрĕ Петр Иванович. — Хаçат-журнал пăсать тесен — ăна халь сахал вулаççĕ çамрăксем. Телевизорпа интернет йĕркерен кăлараççĕ. Нимле чару та çук.
— Ан та кала, — шăппăн калаçрĕ Тоня. — Çĕршыва аркатас тесен — çамрăксене пăсаççĕ вĕт. Çапла пулса тухать те ĕнтĕ.
— Нумайăшĕ ашшĕ-амăш укçипе тӳлевлĕ вĕренсе диплом илет. Ак нумаях пулмастъ пирĕн цехра тăватă курс пĕтернĕ студентсем практикăра пулчĕç. Пĕлĕвĕсем те çук. Куçĕсем те пуш-пушах. Темле тĕллевсĕр пăхаççĕ, — калаçăва тăсрĕ Петр Иванович.
— Пурнăçĕ çапла кайрĕ. Ломоносов пекки те, Митрофанушка евĕрли те пĕр пек дипломах илет. Ĕçе вара, камăн ашшĕ-амăшĕ сумлăрах, çавă вырнаçать.
— Ну, юрĕ. Чĕрене ыраттарни кăна. Петя, тахçантанпах ватăсене кайса курман. Ачасем пулкалаççĕ те унта, анчах та вĕсен тăван ывăлне те курас килет пуль. Ялан ман çинчен шутлас мар. Атя-ха ку эрнере пуçтарăнса çула тухар.
— Çук. Сана вăл вăрăм çула илсе тухас мар. Йывăр пулать. Тата машинăра сывлăш та кунти мар. Ачасемпе кайса килĕп.
— Ан пăшăрхан. Ыран Чĕмпĕре çитсе çĕр каçатпăр. Кăштах канатпăр. Ирпе ирех, машинăсем сахалрах çӳренĕ вăхăтра, çула тухатпăр, — çапла каларĕ те Тоня тăп чаранчĕ.
— Сывлăх сунатăп. Миçе çул иртрĕ сана курманни! — илтрĕ вăл палланă сасса.
Хĕрарăм тĕсерех пăхрĕ те хăйĕн ĕлĕкхи савнине — кӳршĕ ялти Ваççана курчĕ. Вăл шурă костюмпа, çамрăк чухнехи пекех йăрăс пӳллĕ. Питех улшăнман та темелле.
— Миçе çул-ши? — çамкине пĕркелентерсе, çулсене шутланă пек кăтартса кулам пекки турĕ Тоня.
— Çирĕм виçĕ çул, — шухăшлăн каларĕ арçын. — Çак ялти мăн аккана килсе курас терĕм. Отпускра халь.
Петр Иванович вĕсен калаçăвне итлесе тăмарĕ, малалла утрĕ.
— Эх, Тоня! Пĕтĕм шанăçа, ĕмĕте татрăн эсĕ манăнне, — шăппăн каларĕ Ваççа. — Арăм та, ачасем те лайăх манăн. Ӳпкев çук пурнăçа. Анчах та эпĕ санпа ĕмĕрлеме шутланăччĕ пурнăçа, — çапла каларĕ те малалла утса кайрĕ.
— Пĕрле вĕреннĕ эпĕ унпа, — пĕлтерчĕ Тоня упăшкине.
Тĕрĕссине каларĕ. Çак арçын виçĕ çул çӳренĕ кӳршĕ ял каччи пулнине çеç шарламарĕ. Петя та палламарĕ ăна. Вăл ку çынна хăй ĕмĕрĕнче пĕрре çех курнă-çке. Курма та аякран çеç.
— Ачамсем! Мĕнле, килĕшетпĕр-и аннĕрпе? Вăл пире асаннĕрпе аслаçăр патне илсе кайма ыйтать.
— Килĕшетпĕр! Килĕшетпĕр! — пĕр харăс кĕрлерĕç çамрăксем.
Ленăн куçĕсем йăл-ял çиçеççĕ. Ара, савнă каччипе тĕл пулать-çке вăл. Час-часах пер-пĕрне шăнкăравлаççĕ çамрăксем. Анчах та телефонпа калаçни тĕл пулни мар-çке. Юра халь каникулта. Тепĕр çул юрист дипломне алла илет.
Чĕмпĕре çитсе каç выртрĕç те ирхине ирех ашшĕн тăван ялне тухса вĕçтерчĕç. Çулĕ, пĕр шутласан, вăрăмах та мар. Виçĕ сехетре çитме пулать çăмăл машинăпа. Чарăнусем те тукаларĕç çул çинче. Амăшне йывăр килесрен хăраççĕ мар-и.
Мĕнле савăнчĕç ватăсем ывăлĕ çемйипе килсе çитсен! Кӳршĕ-арши те пуçтарăнчĕ. Анаткасра пурăнакан Улатимĕр мучи те кăштăртатса çитрĕ. Улатимĕр Петьăн ашшĕпе пĕртăван. Сакăр вуннăран иртнĕ пулин те çирĕп туять хăйне. Ашшĕпе амăшĕ те сывлăх енчен аптрамаççĕ пек. Ĕне тавраш тытмаççĕ, чăх-чĕп вара картиш туллиех.
Ĕç хыççăн район центрĕнчен Лида та килсе çитрĕ. Пĕчченех пурăнать вăл халь пысăк хăтлă хваттерте. Пĕлтĕр упăшки çĕре кĕчĕ унăн. Пайтах чĕре чирĕпе нушаланчĕ. Мĕнле çирĕп, улăп пек патвар арçынччĕ Николай. Кăмăлĕ питĕ лайăхчĕ. Юлашки татăкне çынна пама хатĕрччĕ вăл. Ывăлĕ Артур та ашшĕне хывнă. Турă парсан — кам валли-тĕр пурнăç тĕрекĕ пулать.
Килте уяв. Сĕтел паха апат-çимĕçпе пуян. Хаклă йышши эрехсем те пур. Пурте ачисен кучченеçĕ. Ленăпа Коля кӳршĕри çамрăксемпе пĕрле клуба пуçтарăнчĕç. Пӳрт умĕнче пухăннă лешсем. Тоня урама тинкерет, çамрăксене сăнать. Хăшĕ-ши кунта Юра текенни? Тен, кунта çук та вăл. Акă Лена вĕçнĕ пекех ыткăнчĕ урама. Самантрах пĕр яштака, сарă çӳçлĕ илемлĕ каччă çумне пырса тăчĕ. Чăпăрт! чуптуса илчĕ лешĕ ăна пит çăмартинчен. Çакă пулас Юра текенни.
Чылайччен калаçса ларчĕç тăвансем кĕрекере.
— Эсĕ ывăнтăн пулас. Темĕн шурса кайнă пек. Çул та ывăнтарать паллах.
— Тĕрĕс те, Петя. Выртса канма та юрать пуль.
— Эпĕ çенĕкре, шăналăк хыçĕнчи кравать çинче, вырăн хатĕрлерĕм. Атя ăсатса ярам, — ачашшăн çупăрларĕ упăшки.
Тоня чирĕ пирки Петьăн ашшĕпе амăшĕ те, тăванĕсем те нимĕн те пĕлмеççĕ-ха. Ялта пурăннă хыççăн мăшăрĕ самаях чĕрĕлчĕ те, ытла сăнаса пăхмасан асăрхаяс та çук.
Аван, канлĕ Петр Ивановича тăван килĕнче. Çулсем иртсе пынă май тăван кĕтес тата та çывăхрах пек.
Хăнасене ăсатсан Лида савăт-сапа пуçтарма пуçларĕ.
— Пулăшас сана кăштах, Лида, — пырса çупăрларĕ аппăшне Петя. «Упăшки вилнĕренпе аппа сăнран палăрмалла улшăнчĕ», — шутларĕ вăл.
Тĕрĕс те, Лида сăнĕпе шуранкарах. Куçĕсем те, ĕлĕкхи пек, хĕлхем сапмаççĕ.
— Лида, астăватăн-и эпĕ сана мĕнле тарăхтарнине?
— Питех тарăхтарман та пуль. Туслăччĕ эпир иксĕмĕр.
— Питĕ туслăччĕ, тĕрĕс. Эпĕ ашкăнчăкрахчĕ ĕнтĕ, — кула-кула калаçрĕ арçын чашăк-тирĕк çунă май. — Эсĕ урай çуса тухаттăн кăна — эпĕ урам енчи чӳречерен кĕреттĕм те вараланнă çара урасемпе ташша яраттăм. Эх, хăвалаттăн вара мана йĕпе мунчалапа картиш тăрăх.
— Яланах хăваласа çитейместĕм çав.
— Хăваласа çитсен хытă лекетчĕ вара мана. Эх, ыраттарать те иккен йĕпе мунчала.
— Çавăнпа манаймастăн та ĕнтĕ.
— Мана валли ĕç юлчĕ-и унта кăштах, — илтĕнчĕ Тоньăн савăнăçлă сасси. — Ну çывăрнă та. Эсир ахăлтатнине илтмен пулсан ирччен те вăранаймастăм пуль.
— Каçар ĕнтĕ пире, — пырса ыталарĕ ăна Лида.
— Каçармастăп, — кулать Тоня. — Халĕ манпа ларса чей ĕçмесен кӳренетĕп. Питĕ чей ĕçес килет.
— Айн момент! — шӳтлесе илчĕ Петя. — Хам хатĕрлетĕп сирĕн валли чей.
— Ачасем таврăнман-им-ха урамран?
— Вĕсене ирччен кĕтмелле мар пуль.
— Ан пăшăрхан. Пирĕн ялта çамрăксем пит пăсăк мар, — лăплантарчĕ Лида. — Юлташĕсем те вĕсен шанчăклăскерсем.
Юратать Тоня çак киле. Çирĕм виçĕ çул Петьăпа пĕрлешни. Çак вăхăтра вăл хунямăшĕнчен пĕр сивĕ сăмах та илтмен. Лидăпа та питĕ килĕштереççĕ. Ачисем мĕнле туслă тата. Артур килеймерĕ паян. Ерçеймерĕ пулас. Хирург пулса ĕçлет-çке. Вăл Самарăра пурăнать. Авланман-ха.
Темĕнччен калаçса ларчĕç тăвансем. Кăвак çутă килеспе тин ыйхă çинчен аса илчĕç.
Çывăрса каяймасть Тоня. Петя та харлаттарма пуçларĕ. Анне чĕри мар-и, кĕтет ачисене. Тем шухăш та килсе кĕрет çакăн пек чухне. Акă алăк шалтлатса хупăнчĕ те, Ленăпа Коля калаçни илтĕнчĕ.
— Ан янăра-ха эс, — вĕрентет шăллĕне Лена. — Çынсене ыйхăран вăрататăн.
Тоня йăл кулса илсе сылтăм енне çаврăнса выртрĕ. Шăплăх çавăрса илчĕ ялти сумлă, тирпейлĕ чăваш кил-çуртне.
Ирхи апат хыççăн майланса ларнăччĕ çеç, пăлтăрта ура сасси илтĕнчĕ.
— Кĕме юрать-и?
— Кĕрĕр, тархасшăн,—евĕккĕн йыхăрчĕ Тоня.
Ун умне пĕвĕпе çӳллех мар, сарă çӳçлĕ, кăвак куçлă каччă кĕрсе тăчĕ. Чăн-чăн юмахри паттăр. Куçĕсем йăвашшăн, ăслăн пăхаççĕ. Вĕсенче темле ыйту пур пек. Теме кĕтни сисĕнет.
— Эсир кам пулатăр? Çамрăксем патне килнĕ пулас-ха.
— Эпĕ Юра. Мана эсир кирлĕ. Ак çак пакета, чечек çыххине илсемĕрччĕ. Вĕсем сире валли. Лена килте çук-им?
— Эпĕ килтех, килтех! — вĕçсе тухрĕ Лена çывăрмалли пӳлĕмрен. Хăй питĕ илемлĕ тумланнă. Юра та уяв тумĕпе. Курăнать: калаçса татăлнă вĕсем ку тĕлпулу пирки.
— Анне, атте ăçта? Асаннепе асатте те кирлĕ пире.
— Халех пурне те тухса чĕнĕп. Картишĕнче тăрмашаççĕ-ха вĕсем. Коля та унтах.
Пурте пуçтарăнса пӳрте кĕчĕç. Çăвăнса тĕрлĕ вырăна майлашса ларчĕç. Юра хумханни куç кĕрет.
— Юра, эс пуçла. Атя кала хăвăртрах, — аяк пĕрчинчен тĕкрĕ Лена Юрăна.
— Эпир... эпир... пĕрлешесшĕн, — персе ячĕ каччă хăюсăррăн.
Пӳртре шăп. Петр Иванович ассăн сывласа илчĕ те сăмах хушрĕ:
— Мда. Пĕрлешесси ансат пулăм мар. Сӳтсе явмалла пулать.
— И-и-и! — алне сулчĕ амăшĕ. — Хăв кампа сӳтсе яврăн? Нимĕн явмасăрах суйласа илтĕн мăшăрна. Мухтав турра, аванах йĕркеленчĕ пурнăçу.
Ленăпа Коля чăхлатса илчĕç.
— Апла пулсан аçу-аннӳпе курса калаçмалла пулать. Паян каçхине эпир вĕсене хамăр патăрта кĕтетпĕр, — татса пачĕ Петр Иванович.
Апат хыççăн арçынсем картишне тухрĕç, хуçалăхра майламалли тем чухлех.
Каç пулсан, кĕтӳ ансан, Юрăн ашшĕпе амăшĕ тата амăшĕн йăмăкĕ килсе çитрĕç кучченеçсемпе. Тоня пурне те паллать, лайăх пĕлет. Ялти шкулта учитель пулса ĕçлеççĕ вĕсем. Пĕр вăхăталла пуçланчĕç вĕсен ĕç биографийĕсем.
Вĕренӳ çулĕ пуçланиччен туй кĕрлеттерме калаçса татăлчĕç.
Мĕн тăвăн? Пĕр çул хушши çамрăксен уйрăм пурăнма тивет. Самарăпа Чĕмпĕр хушши нумаях мар-çке, канмалли кунсенче тĕл пулма пулать. Автобуссемпе маршруткăсем часах илсе çитереççĕ пĕрпĕрин патне.
«Турă парсан кĕçех мăнуксене кĕтсе илĕп», — ĕмĕтленчĕ Антонина Васильевна.
...Тоня тĕлĕк курать. Çĕртен çӳлелле, тӳпенелле, кармашакан пусма тăрăх амăшĕ анать. Пĕр сăмах та чĕнмест хăй. Анса çитрĕ те Тоня патнелле утать. Аллинче пы-ы-сăк çаврака çăкăр. Тăсать, тăсать ăна амăшĕ хĕрĕ еннелле. Тоня майĕпен-майĕпен çывхарать амăшĕ патне. Ма кунта вăл каллех? Вăл вилнĕ-çке.
Каплаттарса ярса тытрĕ хĕрарăм çăкăра. Туртса илчĕ те — вăранса кайрĕ.
«Анне çăкăр пачĕ. Çăкăр вăл пурнăç. Апла пулсан пурăнатăп. Пурăнатăпах», — пăшăлтатрĕ хĕрарăм...
Вулавçăсен шухăшĕ
Çĕнĕ комментари хуш
иванов петр (2013-01-07 23:17:43):
килешмеле паянхи пурнаса санпаса парать