Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хĕвеллĕ çуттĕнче вуниккĕ çапрĕ,

Танлашрĕ кун çĕрпе. Чун савăнать.

Юратнă çĕр çине ăш çумăр акрĕ

Савса çӳлти тӳпе. Халь хăй канать.

Пĕр пĕлĕт çук çӳлте çуса тасатнăн,

Хĕвел кулли анне кулли пекех.

Аш çил вĕрет çурçĕрелле, васканăн,

Сивве канмасăр хăвалать текех.

Шур юр таврипелех йăлтах хуралнă,

Атăлалла васкать вăл шыв пулса.

Сар пикесем епле хитре тумланнă,

Чĕре юрлать вĕсем çине пăхса.

Кӳлюклатса çӳрет шур кăвăкарчăн,

Чим-чим çерçи те сиккелет кунтах.

Пĕр систермесĕр ешĕл пустав сарчĕ

Хĕвел питтиллĕ сăрт пĕр-ик кунтах.

Ав, йывăçсем тӳпенелле пăхаççĕ,

Хĕвел ăшшишĕн питĕ савăнса.

Часах, часах сĕткенпеле тулаççĕ

Вĕсем, папка кăларасса шанса.

Çурхи тĕнче, ытла та эс илемлĕ

Пĕр пĕтĕм ытарми чечек пекех.

Кашни куну хитре ӳкерчĕксемлĕ,

Саркун çĕршывĕнчи тĕнче пекех.

17.03.07.

Пуласлăх — икĕ енлĕ тĕкĕр.

Унтан пăхатăн — унтине куратăн,

Кунтан пăхатăн — кунтине куратăн.

Пуласлăх — икĕ енлĕ тĕкĕр.

Хăш çулĕпе паян утмаллине

Ăна эс, тусăм, хăв суйласа илĕн.

Ăçта çитсе телей тупмаллине

Пĕлсен, килне, тен, çаврăнса эс килĕн.

Хăш çулĕ кӳрĕ чăн телей сана,

Ăна пуласлах çеç пĕлеет пулĕ.

Хăш çулпала мĕн тĕрлĕ самана

Санран, йăнăшнине курсассăн, кулĕ.

Çулна пĕлсе эс тупайман пулсан,

Унпа телей хĕвел шевли пек анмĕ.

Хăш çулĕ кирлине пĕлсе утсан,

Сана телей кĕтсе илмешкĕн манмĕ.

Пуласлăх — икĕ енлĕ тĕкĕр.

Унтан пăхатăн — унтине куратăн,

Кунтан пăхатăн — кунтине куратăн.

Пуласлăх — икĕ енлĕ тĕкĕр.

16.03.07.

Ыттисем пекех çарран эп чупнă

Ача чух ялта, çу питтипе.

Çав çулсем ӳксе ăçта-ши юлнă,

Тĕл пуласчĕ тепĕр хут ман вĕсемпе.

Тепĕр хут анне çумне ларасчĕ,

Калаçасчĕ савнă аттепе.

Пĕчĕк ача пек ачашланасчĕ,

Савăнса çӳресчĕ вĕсемпе.

Юрă вĕсемпе пĕрле юрласчĕ,

Савăнасчĕ халь ачалăхпа.

Ташă аттепе пĕрле ташласчĕ,

Шкулалла чупасчĕ сумккапа.

Транккилле çерем çинче вылясчĕ,

Сăвăсем çырасччĕ ачалла.

Тĕлĕкре тем-тем асам курасчĕ,

Ĕмĕтпе вĕçесчĕ кăйкăрла.

Ах, ачалăх, манăçми ачалăх,

Çурхи шыв юххи пек самана,

Асăмра хăвартăн асăнмалăх

Тĕкĕр пек асаилӳ кăна;

Йывăр пулнă, пурăннă пит выçă,

Пурĕпĕр саватăп эп сана.

Тепĕр хут ыран килес пулсассăн,

Кĕтсе илĕп савăнса кăна.

Çук çав, таврăнмасть тепре ачалăх,

Мал енче туяллă ватлăх çеç.

Пулĕç-ши кунсем кăшт савăнмалăх,

Эх, çакна пĕлет пуласлăх çеç.

15.03.07

Çураласса эпĕ патша саманинче, Арапуç çырми вĕçĕнче, чул тăвайкки çамкинче, вăтам хресчен çемйинче çуралнă теççĕ. Пирĕн атте иккĕ авланнă иккен, малтанхи арăмне вăл Пăвакассинчен, Аслă Кавал леш енчен, туянса килнĕ. Туянтарса янă çав ман аттене! Çураçма кайсан йăмăкне кăтартнă та аппăшне лартса янă. Хĕвел ансан, тăман тухсан йăмăкĕ вырăнне аппăшне тăлăп тăхăнтартнă та ăсатнă. Ирхине тăраççĕ, куçа уçса пăхаççĕ. Ак, тамаша! Чиперкке вырăнне — чĕмеркке. Ял кулли! Шăлна çырт та пурăн. Анчах вăл нумаях пурăнайман, икĕ ача çуратсан вилнĕ. Вара атте тепре авланса янă. Малтан Якур çуралнă, кайран — Хреçтук, виççĕмĕшĕ эпĕ пулнă. Атте çиме ларас умĕн те, сĕтел хушшинчен тухсан та хĕрес хуратчĕ. Анне вара усал сăмахпа ятлаçма мар, шуйттан тесе те каламастчĕ. Пĕр шуйттан тесен икĕ шуйттан çуралать тетчĕ. «Ай-уй, çынсем пăсăлсах пыраççĕ, — тетчĕ кукаçи те. — Патша çук, тытакан çук, турра манчĕç, антихристсем çавăрса илчĕç».

Ачасем шкула кайма пуçларĕç. Мана та анне пиртен сумка çĕлесе пачĕ. Атте тускапа крихвил туянчĕ. Ун чухне хут тавраш çителĕклĕ пулман. Хайхи ялти шăкăр-макăрсем çырма хĕрринче ларакан тайăлса кайма пуçланă шкула пухăнтăмăр. Партăсем хушшине вырнаçрăмăр. Учитель кĕчĕ те сывлăх сунчĕ. Лартать — тăратать, лартать — тăратать... Вĕрентме тытăнчĕ. Автан пекки — «А» пулать. Пĕкĕ пекки — «Б» пулать. Турчăка пекки — «Г» пулать. Çурла пекки — «С» пулать. Ункă пекки «О» пулать. Интереслĕ иккен вĕренме, ăна-кăна пĕлме. Унтан: «Тĕнчере мĕн чупать?» — тесе ыйтать. Ачасем: «Лаша, сурăх, качака путекки, сысна çури», — теççĕ. Эпĕ: «Пăсара чупать», — тетĕп. Ачасем ахăл-ахăл кулса ячĕç. Учитель пычĕ те ман пата, хăлхаран тытрĕ те: «Эсĕ, ачам, вĕренме килнĕ е култарма-асма, аннӳ хыçне кайса вырт-ха», — Тесе тĕртсех кăларса ячĕ. Эпĕ шкултан тухрăм та макăра-макăра килелле чупрăм.

Малалла

Ан ларт, аннем, ума эс кученеçĕ,

Ан хыпалан — эп хăнана килмен.

Ывăлусем тăван киле килеççĕ

Чунĕсенчи çылăхсене сирме.

Хуплу, икерчĕ ан пĕçер, тархасшăн,

Çĕр çывăрмасăр ан вĕрет сăра.

Лар юнашар, калаçăпăр ачашшăн,

Калас сăмахăм капланса тăрать.

Асар-писер кунсен асап тăманĕ

Ларса шуралчĕ пирĕн пуç çине.

Аннеçĕм, ĕнтĕ эпĕ ачашлам-и

Пире ӳстернĕ ват аллусене?

Салтаккасси.

Халăх юрри майлă

Атăл айне анас терĕм,

Йывăр пулчĕ хăпарма.

Савнă туса тупас терĕм,

Йывăр пулчĕ уйрăлма.

Çунат хушса вĕçес терĕм,

Йывăр пулчĕ таврăнма.

Савнă туса курас терĕм,

Йывăр пулчĕ шырама.

Питĕ нумай шырарăм,

Тупрăм савнă тусăма.

Анчах тусăм палламарĕ,

Кайрĕ урăх урама.

Атăл айне анас марччĕ,

Хăпармаллине пĕлсен.

Савнă туса тупас марччĕ

Уйрăлмаллине пĕлсен.

Эп килтем тĕнчене сап-сар чечексемпе,

Çут тĕнчене илем кӳресчĕ терĕм.

Эп юрату çуратрăм хам юррăмсемпе,

Кашни çынна телей кӳресчĕ терĕм.

Кашни килте сап-сар чечекем упранать,

Вăл пуррипе эпир халь мухтанатпăр.

Ман юррăма илтсе, кашни çын савăнать,

Ăна эпир кашни кунах юрлатпăр.

Сап-сар чечекĕмсем упранччăр яланах,

Çут тĕнчене вĕсем хитрелĕх кӳччĕр

Ман юррăмсем юрланччăр яланах

Тăвансене вĕсем телей, çут ĕмĕр кӳччĕр.

26.02.07.

Пăхатăп ĕмĕрсен тĕпне:

Чул хушшинче çунать кăвайтă;

Пĕр кайăкăн шултра тĕкне

Ачин çӳçне тиресшĕн ватă;

Пĕлместĕп эп ун чĕлхине,

«Вăш-ваш!» тенине çеç тăнлатăп.

«Çав кайăк тĕкĕ пек вăш-ваш,

Çуначĕ пек вăш-ваш вĕçмешкĕн

Эс хуш тĕреклĕ, çăмăл аш!» —

Тесе ватти йăхне пиллесшĕн.

Ман шухăшпа çав çын — чăваш,

Эп çавăнтан тымар илесшĕн.

Кĕреп истори тĕпелне,

Ун çӳпçине ӳпĕнтеретĕп:

Чăвашăн ылтăн-кĕмĕлне

Курас тесе ĕмĕтленетĕп.

Пăрахнăччĕ эп тĕлĕнме,

Халь тепĕр хут ак тĕлĕнетĕп.

Мĕн чухлĕ несĕл, йăх, ăру —

Весь, меря, чудь — пуртан çукланнă!

Картман картне, çырман çыру,

Çĕртен пĕр йĕрсĕрех çухалнă...

Чĕлхемĕрте пур пултару,

Эпир пулмах, пулмах çуралнă!

Шыв хăй çулне тупать, теççĕ. Сăмахĕ ку питĕ тĕрĕс-ха. Анчах...

Виçĕмçул пирĕн ялта тĕлĕнмелле патăрмах пулса иртрĕ. Йăлтах шыв пирки. Ун пеккипе чи ваттисем те астăваймаççĕ.

Пĕр ирхине, кĕтӳ хăваласан, çынсем ĕçе тухса кайсан, пирĕн ялăн аслă урамне урăм-сурăм машина ушкăнĕ килсе тулчĕ. Правлени умне пырса чарăннă агрегатсем хушшинче мĕнли кăна çук-тăр! Вĕсен ячĕсене те лайăххăн пĕлсе çитереймĕн. Тăпра пăраламалли хурçă каскăчлă пăрасем. Прицеплă грузовиксем çине тиенĕ шыв пăрăхĕсем. Вĕсене заводран тин çеç шăратса кăларнă тейĕн, çуллахи хĕвел питĕнче симĕссĕн те кăваккăн çуталса выртаççĕ. Тата темĕнле çӳллĕ тимĕр пусмасем пур. Тăватă кĕтеслĕскерсем. Кайрантарах пĕлтĕмĕр: унашкал пусма ячĕ вырăсла «буровая вышка» пулать иккен.

— Ăçта председатель? — хаяррăн ыйтрĕ лутрарах та тапчам арçын. Хăй, хулпуççи урлă офицер сумки çакса янăскер, темĕнле пысăк çар пуçĕ пек курăнать.

Хаяр çын умне колхоз агрономĕ, вăлах колхоз председателĕн заместителĕ, Василий Лукич Самарин хăюсăррăн тухса тăчĕ.

— Председатель Шупашкара кайнă-ха, — терĕ вăл тем айăпа кĕнĕн. — Паян таврăнмалла. Каçарăр та, эсир кам пулатăр?

Малалла

Ман кашни çырăвах хуравлатăн йĕркеллĕ.

Иккĕ-виççĕ ларса эс çыратăн ăна.

Куç курмасть çав, ачам, анать пурнăç хĕвелĕ

Кин картмасть, мĕн тăвам, текелетĕн кăна.

Тусусем те йăлтах авланса мăшăрланчĕç,

Санпа тантăш çынсен сак тулли сар ача.

Ятлă-сумлă хĕрсем таврара сайраланчĕç,

Пăрчăкан пеккисем пуçтарнаççĕ качча.

Куç хывни те ку чух нумай хушă кĕтеймĕ,

Таврари тупкăчсем çул хываççĕ яла,

Сан пирки шутласах канăç вĕçрĕ ман, темĕн,

Кин кĕртесчĕ, ули, хам пур чух, кăçалах.

Ыттисен ачине çеç пăхса савăнатăп,

Санăнне те курасчĕ теетĕп текех...

Малалла ял хыпарĕ çинчен-и вулатăп,

Эс çыратăн мана ялпа кĕтнĕ пекех.

Ман кашни çырăвах хуравлатăн йĕркеллĕ,

Пĕр хутне виç кунта вĕçлесен те пĕрех.

Эс чĕнсессĕн, аннем, манăн шухăш çилхеллĕ,

Шавлă туй палăртма хирĕç мар ман чĕре...

1962, кăрлач, 6.