Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Тĕрĕслĕхе хӳтелеме каллех перо тытатăп,

Хам çырнă хут — каллех кĕрешĕве чĕнен ялав

Тĕреслĕхе хӳтелеме каллех çула тухатап,

Пăлан ури пек ывăнман урасене мухтав!

Чиновниксем, министрсем патне каллех çитетĕп

Вĕсен алăкĕсем уçăлманни те ним те мар;

Коридорта тăрса, вĕсем йышăнасса кĕтетĕп,

Паллах, кĕтместĕп вĕсенче пĕр пархатар.

Эп тĕрĕслĕх кашни ĕçре çĕнтерессе шанатăп,

Вăл çĕнтермест пулсассăн пурнăç та пĕтет.

Шанни чылай чухне çитмест. Каллех перо тытатăп,

Хам çырнă хут, ялав пулса, кĕрешĕве чĕнет...

29.03.2007

Ман умрах юхать мăн Атăл.

Вăл çич-сакăр утăмра.

Кунĕн-çĕрĕн эп тăнлатăп

Вăл юрлан кĕвве-юрра.

Хумлă чух та, тикĕс чух та

Шав пăхатăп ун сăнне.

Вăл пĕр хушă лăпкă, çутă,

Вăл хура хăш-пĕр чухне.

Вăл йăваш та, вăл хаяр та,

Тĕплĕнрех пăхса илсен,

Чун-чĕреллĕ пек куратăн, —

Чĕрĕ мар-ши Атăл, — тен.

Çилсĕр чух вăл куçкĕски пек.

Курăнать унта тĕнче,

Çăлтăрсем çĕрле кĕту пек

Ялтăраççĕ ун çинче.

Каç пулсан, вăл лăпкăн, ăшшăн

Калаçать, шĕпĕлтетет.

Ун чухне темскер каласшăн,

Тем ыйтать вăл, тем кĕтет?

Сĕмсĕрленнĕ çиллĕ тăвăл

Хумхатма килсе тухсан,

Ахăрать, кĕрлет, шавлать вăл

Чарăнмассăн нихăçан.

Ун илемлĕ çутă сăнĕ

Хуралать, кăвакарать.

Çухалать илемĕ-мĕнĕ,

Вăл — хаяр çапăçура.

Атăл шывĕ пек ман çĕрĕм.

Çиллĕ тăвăл тухмасан,

Вăл ялан тӳлеккĕн тăрĕ.

Вăл çĕкленĕ, çил тухсан.

«Куратни, епле тикĕс,

Сăна-ха, тинкерсем...

Кунта пулать ак тинĕс,

Пĕр пилĕк çул иртсен.

Вара леш ен çыранĕ

Таçта, лере, инçе

Кĕрсе кайса пытанĕ

Мари вăрманĕнче.

Ун чух вара çак Атăл

Тем çӳллĕш хумĕпе,

Хумханĕ ак, куратăн,

Шăпах мăн тинĕс пек».

Çапла калать пĕр ватă

Хăй çывăх тантăшне.

Калатăр. Эп шанатăп

Совет çыннисене.

Икĕ пайлă трагикомеди

Комедири çынсем:

Айванкай — 77 çулхи поэт.

Люда — 21 çулхи пăсăлнă хĕр.

Лаппи — 28 çулхи услап.

Праски — 35 çулхи хĕрарăм, Лаппи аппăшĕ.

Дуся — ватă хĕрарăм.

Кĕпук — кӳршĕ пенсионер.

Георги — Айванкай ывăлĕ, 40 çулта.

Пĕрремĕш пайĕ

Пĕрремĕш картина

Пĕр пӳлĕмлĕ хваттер. Сĕтел, икĕ пукан. Кухньăна кĕмелли алăк. Алăка шаккаççĕ. Пӳлĕме сухалне ӳстерсе янă Лаппи тата Люда. кĕресçĕ.

Лаппи. Атя, атя, ют çĕре мар вĕт, хам аппа патне. Юратнă аппа патне... Аппа, ăçта эсĕ? Сана кĕрсе курас терĕм. Икĕ çул курман вĕт. Икĕ çул курман. Икĕ çул.

Пĕр хушă шăп.

Алăкне те питĕрмен.

Люда. Алăка питĕрмесĕр тухса кайма халĕ хăрушă.

Лаппи. Алăка уçасси халĕ маншăн пĕр сурмалăх кăна. Урама тухнă-ши вара е курше кайнă-ши? (Кухньăна кĕрсе тухать.) Çук, ой, тепĕр тесен... (Кĕсйинчен çур литр хĕрлĕ эрех кăларса сĕтел çине лартать). Ларар сĕтел хушшине, сăмахлар, авалхисене аса илер. Икĕ çул курман вĕт сана. Тен, мантăн та пулĕ мана? Эпĕ манман. «Пĕр-пĕрне манмастпăр» тесе сăмах панине те манман. Ма чĕнместĕн е пĕр-пĕр ярханаха тупса ятăн-и?

Малалла

Ах, улми-çке, панулми —

Пĕчĕк хĕрĕм пичĕ! —

Пулнă çулçă палăрми.

Тусăм, татса илччĕ.

Тусам, тух та пахчана

Лăпкăн утнăçемĕн

Юрлаттар хавас чунна

Çак кунпа пĕр çеммĕн.

Атăл çийĕн, ав лере,

Вĕршĕн хыççăн — вĕршĕн...

Кăртлатса тапать чĕре

Тараватлă çĕршĕн.

Кантăксем çинче çиçет

Сарă кун хĕвелĕ.

Хăй патне туртан инçет

Пулатех телейлĕ.

Телейсĕр çын çак тĕнчере тем чухлĕ,

Ман вĕсене телей парас килет.

Телей мĕн чухлĕ кирлĕ — кам-ши чухлĕ

Çакна паян пĕлессĕм ман килет.

Пĕлӳçĕсем паян мана калаççĕ:

Телей нихçан та ытлашши пулмасть,

Телейлисем çакна çав чухламаççĕ,

Пит ытлашши телей Турри памасть.

Эппин, пире мĕскер пани те çитĕ,

Ытти мĕн кирлине ĕçре тупар.

Тăванăмсем, хурланар мар-ха питĕ,

Анаталла мар, тăвалла утар.

28.03.2007.

Ытла та кăшкăрса кĕлтăвакан çынна ан шан,

Эс аманса сас панине те чĕннине вăл илтмĕ.

Ун пек этем сан инкекне курмиш пулать курсан,

Сана çеç мар, хăй тăванне çăлмашкăн та вăл килмĕ.

Чăн-чăн ĕненекен Турра вăл шăппăн кĕлтăвать,

Хăй çумĕнче тăракана пачах кансĕрлемесĕр,

Çын нушине курсан — шеллет те пулăшма васкать,

Унран нимле парне-тав сăмахне кĕтмесĕр.

27.03.2007.

Çур хыççăн тепĕр çу иртсен,

Çу хыççăн тепĕр кĕр тапранĕ.

Кĕр илемне управ кĕртсе,

Мулкачсемпе тилле кĕтсе

Çĕкленчĕ хĕрĕх лав капанĕ.

Аттеçĕм, эс аса килсен

Кĕрхи çаран çине тухатпăр.

Пăхаттирсем пек капансем,

Çĕршыв салтакĕсем пек паттăр.

Хĕл хыççăн тепĕр çур иртсен,

Çур хыççăн тепĕр çу тапранĕ,

Çу ешĕлне вутпа хĕртсе,

Хĕл пуласса асилтерсе

Çӳрет сар çулçă çил-тăманĕ.

Аннеçĕм, эп аса килсен

Урам вĕçне анса пăхсамччĕ.

Эп лартнă хурăн кăчкисем

Сана ман ĕмĕте калаччăр.

Кун хыççăн кун вĕçсе иртсен

Çул хыççăн тепĕр çул пуçланĕ,

Кукçул сыпписене виçсе,

Куккук та тухĕ те вĕçне

Тĕтреллĕ ир çула ăсанĕ.

Савни, сана аса илсен

Куккук сассишĕн тунсăхламăп.

Килйышлă чĕвĕл чĕкеçсен

Кĕрхи пасарĕ маншăн савăк.

Çĕнĕ Шупашкарта пурăнакан Анук чăваш искусствипе ӳнер тĕнчине питĕ кăмăллать. Кăштах ирĕклĕрех вăхăт тупăнсанах алла хура чул (кăранташа çапла калать вăл, кара — хура; таш — чул сăмахран пулнăран) сăрлама пикенет. Ĕлккен ӳкерчĕксемех калăплать. Çак кунсенче вара чиперкке ӳнер музейне çитсе курчĕ. Владимир Агеевăн монгол-тутарсем Пӳлере илни пирки ӳкернĕ картини умĕнче чылайччен тăчĕ.

Аслă Пӳлер калама çук хитре те хăтлă хула. Шурă чул çурчĕсем кашни расна. Çынсем кунта шăкăл-шăкăл, пĕр-пĕринпе килĕштерсе пурăнаççĕ. Хула таврашĕнчех вăрман кашлать. Унта арçурисем пытанмалла выляççĕ, пĕри теприне шыраса тупсан ахăлтатса кулаççĕ. Е çĕрле вăрмана килекенсене шарт сикмеллех хăратаççĕ. Чике старик-шур сухал тĕлне пулсан кăтăкласа вĕлерет. Вăрман варĕнчи çутă кӳлĕре вутăшсем пурăнаççĕ. Вĕсем шутсăр чипер хĕрсем. Хĕрĕх хĕр — пĕр тăван. Вĕсем шывран тухса типшĕнсен пулă хӳри вырăнне урасем ӳссе лараççĕ. Çак асамçăсене асламăшĕ мĕн пур ăсталăха вĕрентсе хăварнă.

Вутăшпи ятли вара тата та илĕртӳллерех, тавçăруллăрах. Пĕррехинче Аслă Пӳлер тăрăмĕ (кнеçĕ) Ахтупай хăйĕн вĕшле йыттисене ертсе сунара мулкач тытма каять. Акă унăн анчăкĕсем куянсене хăваласа кӳлĕ патнех çывхараççĕ. Анчах мĕн амакĕ? Кĕске хӳресем йĕп пек çухалаççĕ. Вĕшлесем шыв хĕрринче ниçта кайма аптăраса тăп чарăнса тăраççĕ. Ахтупай та пашкаса çитет çак вырăна. Унччен те пулмасть таврана шупка сăн карса илет те шывран ахах-мерченĕн çуталакан пике — Вутăшпи тухать. Çамрăк кнеç ăна пĕрре курсах юратса пăрахать. «Мулкач тусăмсене мĕншĕн кӳрентеретĕн?» — хăтăранçи тăвать вăл патвар йĕкĕте. Ав, кам хăтарнă иккен тискер чĕр чунсене! Вутăшпи вĕсен чĕлхине кăна мар, кайăк-кĕшĕк чĕвĕлтетĕвне те ăнланать çав. «Эпĕ вĕсене пĕрре те персе пăрахас шухăшлă мар. Сунар йĕрки çапла», — тӳрре тухма тăрăшать Ахтупай.

Малалла

Юбилейĕнче каланă сăмах

Ай, çап-çутă пĕлĕтсем шăваççĕ...

Ай, килсе çапать кĕç пăр та юр...

Сар кунпа ылмашăнать кĕр каçĕ —

Çыннăн та тем тĕрлĕ пурнăç пур.

Сан çулу та тикĕсех выртмарĕ,

Капăр роза ун çинче шăтман.

Шутласан, поэт шăпи çак мар-и? —

Чун çуннисĕр вăл та çуралман.

Юрĕ. Тĕксĕм сăрăсем çухалччăр

Асилӳн пытанчăк тĕпĕнче,

Урăх тĕслисем çиçсе çуталччăр

Вĕçсе иртнĕ çамрăклăх çинчен.

Чун туртни пире илсе çитерчĕ

Тутарсен чи чаплă хулине,

Аслă шкулăн савăнăçĕ-терчĕ

Йăлт витерчĕ яш чĕресене.

Вăхăтăн пулаттăмăр та шухă,

Пур пĕрех картран вĕçерĕнмен.

Тепĕр чух айван пулсан та шухăш,

Пач шухăшламасăр çӳремен.

Пĕр тĕллев, пĕр ĕмĕт те çак çеçчĕ,

Сăмахпа хăйса каламанни:

Тивĕçлĕ çынсем пулса ӳсесчĕ,

Тăнăç çеç тăринччĕ самани.

Усалпа ырра сăнанăçемĕн

Пуç çине ӳкетчĕ ĕмĕрхи:

Маçаксем юрланă кĕвĕ-çемĕ,

Малалла