Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

1.

Çĕнĕ çĕр мĕнле тесе ыйтатăн...

Чăннипе вăл — пирĕн çак çĕрех:

Çумăрта ăна ашса çăратăн,

Шăрăхра вăл шăвăçпа пĕрех.

Чăвашри пекех вăл — шарт тăварлă,

Типĕ чух — виç хут та хытăрах,

Йывăрлăх-асаплăхпа пĕр варлă,

Çавăнпа-и, тен, тупăшлăрах.

2.

Çĕнĕ çĕр юла юпасси мар вăл,

Çапăçу вăл, чăн та çапăçу!

Кашни кунĕ йывăр та кăварлă —

Çĕнĕ çĕрĕн йӳнĕ хакĕ çук.

Ĕççинче çĕрле те çывăрмаççĕ,

Вылятмаççĕ — унта шилĕк мар.

Çĕнĕ çĕр — çĕршывăн тырĕ лаçĕ,

Тăкăнать унта тарпа тăвар.

3.

Иртышçум вăрманĕ алă сулчĕ,

Пирĕншĕн сар явлăк йывăр мар,

Вĕлтĕртетрĕ кĕрен-тĕрлĕ çулçă,

Вăркăш хыççăн çаврăнчĕ вăр-вар.

Те çитсе хĕрӳллĕн чуптăвасшăн,

Те пĕлесшĕн пирĕн ят-шыва?

...Паттăрсем киле тухса кайсассăн

Иртышçум хитре тумне хывать.

1959, юпа, 10.

Павлодар, Казахстан.

Пĕрремĕш вĕрентекенĕме — ЧР тава тивĕçлĕ учительницине А.В.Александровăна.

Ачалăх асрах-ха. Сăмса нăш туртатпăр.

Палчас пирринчен кĕпе-йĕм те тата —

Салтак уринчеччĕ ун чух мĕнпур атă,

Пур тăлăх-туратшăн телей — çăпата...

Вăл вăхăт та иртрĕ. Эпир пысăкланнă.

Кам ӳснĕ, кам ӳкнĕ, кам тӳснĕ тип-шар.

Нуша пур чухне ачалăхри майлăн,

Пулсамăр, ăсчахăм, каллех юнашар.

Аннеçем-çĕршывăм тесе кĕл тăватăп,

Пĕкетĕп пуçа пилĕк айĕн авса.

Сире эп Турамăш пек аслă куратăп,

Саватăп сире çурхи кун пек таса!

1959, кăрлач, 31.

Анат-Кĕнер.

Халь те мар, ĕлĕк те мар,

Чăн та мар, тĕлĕк те мар;

Пуçпала кăшт пушкарсан —

Суя мар, элек те мар.

Асатте ача чухне

Аттепе пĕр çулхине

Кайăка эп кайнăччĕ

Шурă Атăл улăхне.

Сунар пулчĕ пит пуян:

Вĕçмен хур, уксах куян,

Суккăр пăчăр тытрăмăр...

Унта мар-ха ĕç паян.

Çав тери инçе çĕре

Аташса çӳре-çӳре,

Касăлман Турта ялне

Лекме тивнĕччĕ пире.

Шыра Туп кил-çуртĕнче

Эпир çĕр çĕрленĕччĕ,

Сарăнман сентре çинче

Ак çакна итленĕччĕ.

1

Пĕр чăваш шăши ӳстернĕ:

Тем çитернĕ, тем ĕçтернĕ —

Шăши пулнă пăши пек,

Хăть суха ту шăшипе!

Çитĕнтернĕ те вăл пуснă,

Пасара сутмашкăн тухнă

Ун шăналăк пек тирне.

Хăй каланă çынсене:

«Кам çак мĕн тирне ăнкарĕ ―

Çав халех илме пултарĕ

Манăн çитĕннĕ хĕре».

Çук, пĕлмерĕç-ха тире.

Каяллах çакса вăл кайрĕ.

Анчах вĕçрĕ тир хыпарĕ,

Малалла

Тăвайккинчи шкул çути Анюк чĕринче те ялкăшса илчĕ тейĕн. Хĕрача аллине ик еннелле сарчĕ те, вĕçме вĕренекен курак чĕппи евĕр хăлаçланса, чăнкă çыранран хăвăрт чупса анчĕ. Çырма урлă каçнă чӳхне ура айĕнчи кĕпер параппан пек кĕрленине пĕр самант итлесе пычĕ, унтан, урисене вăрăмрах ярса пусма тăрăшса, сăрта хăпарма тытăнчĕ. Сăртра — ушкăн ача. Çуйхашу, кулă. Тахăшĕ, авă, йĕрет те пулас. Анюкăн та çакă çӳллĕ тăвайккинчен вирхĕнсе ярăнас килет. Анчах...

Васкать хĕрача. Пилĕклĕ пальтине йӳле янă. Утнăçем пĕтĕм кĕлеткипе çаврăна-çаврăна пăхать хăй. Куçе умĕнче вĕт-шакăрсем, çырма тĕпĕнчи шăн кĕпер, хура йăмра... Çырма тĕпĕ çăлкуç тапса тăнă çĕрте хуп-хура.

Шкулта ăшă, çутă, урамринчен те шавлă. Коридор тăршшĕпех аслă классенче вĕренекенсем. Ушкăнăн-ушкăнăн тăрса тухнă. Анюк пĕр чарăнса тăмасăр кĕрсе каясшăнччĕ — пулмарĕ.

— Анюк, паян эсĕ чăваш хĕрĕн ĕлĕкхи тумĕпе ташлатăн теççĕ, — пӳлчĕ ун çулне Ванюк.

— Сана мĕн ĕç! — пăрăнма тăрăшрĕ Анюк. Арçын ача ăна тытса чарчĕ. Тем пулнă? Чăрлаттарсах пăхать хĕрача. Ванюк çĕнĕ хура костюмпа. Çырă çӳçне туранă... Тăрăхларах пичĕ таса... Куç харшисем тӳп-тӳрĕ. Куç шăрçисем тавра çутă пăнчăллă. Арçын ача хăйне ашкăнчăклă тыткалани хĕрачана килĕшмерĕ. Уменче тăракан ачана хытах тĕртсĕ ячĕ те, ун аллинчен вĕçерĕнсе, сцена хыçне чăмрĕ.

Малалла

Урама пăхса чӳречерен

Эп тăрап. Тапать салху чĕрем.

Шак-шаклаттарса тротуара

Яш хĕрсем çӳреççĕ урамра.

Хушса юрламалли:

Эх, утасчĕ ман тротуарпа,

Чиперкке хĕре ыталаса!

Уйăх çутинче ăна каçпа

Киленесчĕ ăшшăн чуп туса!

Юрамасть анчах. Эп вĕт — салтак!

Кунсерен тăратăп хуралта.

Илĕртет пулсан та тротуар,

Йăлтăрать паян вăл маншăн мар.

Çывăхрах выртать, ак, тротуар.

Çамрăксем утаççĕ юнашар.

Ыталаççĕ ăшшăн пĕр-пĕрне,

Хумхатаççĕ манăн чĕрене.

Вăхăт иртĕ. Эпĕ те киле

Кайăп. Çитĕ маншăн та черет.

Кĕтсе илĕç аттепе анне.

Юратса ыталăп хĕрсене!

Аса килет мана застава,

Салтак служби аса килет.

Океанри Шумшу утравĕ

Тĕлĕксене час-час кĕрет.

Унта мĕнпур енче те — тинĕс,

Мĕнпур енче те- океан.

Çил пулмасан — ун çийĕ тикĕс,

Карт! улшăнать штормсем тухсан.

Ту пек капмар хумсем шавлаççĕ,

Вун икĕ баллă çил вĕрсен.

Чул çырана атакăлаççĕ,

Кăпăкланса, шурса вĕсем.

Ӳкерес пек çилсем вĕреççĕ

Хĕлле. Алхаснă чух тăман,

Çынсем вĕрен тытса çӳреççĕ,

Ăна ямаççĕ алăран.

Çулла, çанталăк лăплансассăн,

Тĕтре хуплатччĕ ирсерен.

Алла тăссан та кураймастăн

Эс пӳрнӳне çак тĕтрере.

Йĕпе-сапасăр кун сахалччĕ

Шумшу утравĕ çийĕнче.

Хĕвел пăхсан — питех аванччĕ

Сентябрь уйăх вĕçĕнче.

Çанталăк лăпкă, шăп тăратччĕ

Çак вăхăтра пĕр-ик эрне,

Вара çисе тăранаканччĕ

Эпир шикша — хир çырлине.

Эп икĕ çул кунта ирттертĕм,

Алра тытса автомата.

Савăнăçпа нушаçăм-тертĕм

Тăрса ман юлчĕç çакăнта.

...Аса килет мана застава,

Сар хăйăр, чăнкă чул çыран.

Асран каймасть Шумшу утравĕ,

Тăварлă тинĕс, океан.

Кама савать пуласлăх, ман пĕлесчĕ,

Унпа пуласчĕ туслă яланах:

Кашни ун сăмахне тӳрех илтесчĕ,

Утасчĕ вăл кăтартнă çулпалах.

Кашни этем çакна ĕмĕтленет пуль,

Анчах пуласлăх кашнине савмасть.

Кама, мĕн-ма савать пĕлме пулмасть пуль,

Пуласлăх никама та ним те каламасть.

Вăл ĕçлекен çынна савать, пĕлетĕп,

Ыр ĕç тăвакана вăл юратать.

Эппин, туссем, сире ĕçе чĕнетĕп,

Унта пире пуласлăх ытамлать.

23.02.07.

Пурăнаймасть никам та икĕ ĕмĕр,

Чĕрĕлĕхĕн пĕртен пĕр ĕмĕр çеç,

Ни хурçă тăсаймасть ăна, ни тимĕр —

Хĕртсе шăварттараймăн тимĕрçе.

Ик ĕмĕрлĕ тăваймĕ ырă пӳлĕх,

Хама валли ик ĕмĕр ыйтиччен

Кĕске кунах тăвам-ха илĕртӳллĕ

Шухăшсемпе ĕçсен ытамĕнче.

Ку тĕлпулу больницăра пулса иртрĕ. Эпĕ ун чух палатăра пĕчченех выртаттăмччĕ.

Пĕринче юнашарти кравать çине тин çеç операци тунă çынна пырса хучĕç. Медсестра каланă тăрăх, вăл йывăç тăрринчен ӳкнĕ. Урине хуçнă пулать вара. Сăнран пăхсан, хăй çап-çамрăк. Хура çӳçлĕ, типшĕм питлĕ. Халат айĕнчен хĕрлĕ кĕпе курăнать. «Шел ачана. Анчах мĕн тăвас тетĕн? Ача чух хам та пĕррĕ çеç мар ӳкнĕ. Вырт ĕнтĕ халь, мана юлташ пулăн», — шутларăм эпĕ. Епле ĕçсем пуçланассине пĕлнĕ пулсан, апла каламăттăм та-и, тен?

Каçхине, çывăрас умĕн, кăшт уткаласа çӳрес терĕм. Кӳршĕ ман пĕр хускалмасăр выртать. Сăнаса тăракан медсестра: «Тăна кĕмен-ха», — терĕ. Эпĕ, паллах, шăппăнрах, пĕр сас-чĕв те кăларас мар тесе, унталла-кунталла куçкалатăп. Ваттисем: «Инкек куçа курăнса килмест», — теççĕ. Утса ывăннă хыççăн кравать çинче «Ĕмĕр сакки сарлака» кĕнеке вуласа выртаттăмччĕ, сисмен те, çывăрнă кайнă. Тĕлĕк куратăп. Атăл, баржа, трап... Эпĕ те, Çтаппан пекех, вăйлă, ытти крючниксемпе пĕрле михĕ йăтнă та çырана тухатăп. Трап хăми вара темĕншĕн хытăран хытăрах авăнать. Халь-халь шыва персе анассăн туйăнать. Миххи тата тем пысăкăш. Йывăр. Малалла утас тетĕп, хăратăп. Çапла асапланаканскер, тăруках вăранса кайрăм.

Малалла

Инçетре-инçетре —

Тĕтресем кунĕн-çĕрĕн.

Тăвăл çил тинĕсре

Хăвалать хумсене.

Пограничник-салтак

Çакăнти пирĕн çĕрĕн

Чиккине хураллать,

Шеллемесĕр хăйне.

Кунта шур вулкансем

Сывлăша тĕтĕрлеççĕ,

Кĕмсĕр-кĕмсĕр туса

Чĕтретеççĕ çĕре.

Пурпĕрех салтаксем,

Утса çирĕп, çӳреççĕ:

Чунпа вăйсăр пулма

Юрамасть чикĕре.

Тайăлса авăнать

Çилпелен çӳлĕ курăк,

Сарă хăйăр юхать

Атăсем хушшипе.

Çамрăк каччă утать

Чикĕпе. Çук çул урăх.

Чунĕ çеç кил енне

Туртăнать ĕмĕтпе.