Александр Яковлев орнитолог

Чӑваш Енри орнитолог кӑҫалхи ҫулла та хӑйӗн юратнӑ ӗҫне халалланӑ. Александр Яковлев орнитолог ҫак кунсенче Хӗвеланӑҫ Ҫӗпӗрти ҫурутрав ҫинче ӗҫлет. Тундрӑра ӳкерӗннӗ сӑн ӳкерчӗксене вӑл халӑх сечӗсенчен пӗринче паян вырнаҫтарнӑ.

Сӑмах май, пӗлтӗр те вӑл Ямал ҫурутравӗ тата Амур тӑрӑхӗнчи Зея юханшывӗ хӗрринче кайӑксене тӗпченӗччӗ. Темиҫе ҫул каялла Александр Яковлев орнитолог Сахалинта ӗҫленӗччӗ.

Кайӑксене тӗпчессине ӗҫе тата чун киленӗҫне ҫавӑрнӑ Александр Яковлев Шупашкар районӗнчи Ҫӗньялта ҫуралса ӳснӗ, Чӑваш патшалӑх педагогика институчӗн химипе биологи факультетӗнче ӑс пухнӑ. Пӗр вӑхӑт вӑл Шупашкар районӗнчи Ҫӗньялти вӑтам шкулта вӗрентекенте тӑрӑшнӑ. Педагогика институтӗнче те ӗҫленӗ, Ҫӗмӗрле районӗнчи «Наци вӑрманӗнче» директорӑн ӑслӑлӑх енӗпе ӗҫлекен ҫумӗнче те.

Чӑваш Енре темиҫе кун ӗнтӗ ҫумӑр ҫӑвать. Паянтан Ҫӗрпӳ районӗнчи Чурачӑк ялӗнче инкеклӗ лару-тӑру пулнине палӑртнӑ.

Чурачӑкра асар-писер ҫанталӑка пула икӗ урам ҫутӑсӑр тӑрса юлнӑ. Унта трансформаторлӑ электричество подстанцийӗ йӗркерен тухнӑ. Ҫавна май икӗ урамри ҫуртсенче ҫутӑ сӳннӗ.

Ҫав икӗ урамра – 39 ҫурт тата нумай хваттерлӗ 15 ҫурт. Унтах участок пульници вырнаҫнӑ.

Синоптиксем мӗн калаҫҫӗ-ха? Утӑ уйӑхӗн 11-мӗшӗччен кашни кун тенӗ пекех ҫумӑр ҫӑвӗ. Унтан 25 градус ӑшӑ пулӗ. Анчах питӗ шӑрӑх ҫанталӑк пуласса кӗтмелле мар.

Чӑваш Енре иккӗмӗш кун ҫумӑр пӗр чарӑнми тенӗ пек ҫӑвать. Чӗмпӗр хули ав шыв айне кайма пуҫланӑ. Нивушлӗ ҫулла ҫапла пулать? Синоптиксем кун пирки мӗн калаҫҫӗ-ха?

«Известия» хаҫат порталӗнче синоптиксем Раҫҫейре ҫу мӗнле пулассине пӗлтерни пур. Гидрометцентр пуҫлӑхӗ Роман Вильфанд каланӑ тӑрӑх, ҫуллан иккӗмӗш пайӗ те халӑха савӑнтармӗ: смерчсем, вӑйлӑ аслатисем, вӑйлӑ ҫил пулӗҫ.

«Смерчсем пирӗн патра сайра-хутра пулаҫҫӗ, ҫапах вӗсем пирӗн патра тӗл пулаҫҫӗ. Ҫил ҫеккунтра 20 метр ытларах вӗрсен ачасене урама кӑлармалла мар», - тенӗ Роман Вильфанд.

Ҫӗпӗрпе Инҫет Хӗвелтухӑҫӗнче вара типӗ ҫанталӑк тӑрӗ, унта пушарсем алхасас хӑрушлӑх пур.

Ӗнер пирӗн республикӑра вӑйлӑ ҫумӑр лӳшкессине, ҫил-тӑвӑл алхасассине синоптиксем ӗнер асӑрхаттарни тӳрре килчӗ. Вӑрмар районӗнчи Енӗшпуҫӗнче тата Ичеснер-Атайкассинче паян ирччен ҫутӑсӑр ларнӑ.

Иртнӗ талӑкра пирӗн республикӑра вӑтамран 42 мм ҫумӑр ҫунӑ. Улатӑр тата Канаш хулисенче, Улатӑр, Пӑрачкав, Йӗпреҫ тата Канаш районӗсенче талӑкра уйӑхри чухлӗ (58 миллиметртан пуҫласа 80 мм таран) ҫунӑ.

Паянтан пуҫласа утӑ уйӑхӗн 8-мӗшӗчченех ҫанталӑк начар тӑмалла, инкек-синкек тухас хӑрушлӑх пысӑк. Ӗнер Канаш районӗнчи 11 ялта ҫутӑсӑр юлнӑ, анчах ятарлӑ службӑсем инкеке виҫӗ сехетре пӗтернӗ. Сӗнтӗрвӑрри хулинчи 97 ҫурт та пӗр вӑхӑтлӑха ҫутӑсӑр юлнӑ. Вӑрмар районӗнчи инкеке пӗтерессипе яваплӑ службӑсем паян ирпе те ӗҫленӗ.

Ҫак икӗ арҫын хӗле хатӗрленме пуҫлас тенӗ-ши — чӑрӑш вӑрланӑ. Хайхискерсем хунавсене кӑларнӑ.

Ҫӗртме уйӑхӗн 18-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Пӑрӑнтӑк ялӗ ҫывӑхӗнче темӗнле арҫынсем чӑрӑш хунавӗсене кӑларни пирки полицие пӗлтернӗ. Йӗрке хуралҫисем вырӑна ҫитсен «Соболь» машинӑна курнӑ, унта вара тин кӑларнӑ 10 хунав выртнӑ. Пӗри лиҫван (лиственница) пулнӑ. Хунавсем 1,6–2 метр ҫӳллӗш.

Кӑштахран машина патне икӗ арҫын ҫитнӗ. Хайхискерсем хунавсем мӗнле майпа машинӑра выртнине тӳрех ӑнлантарайман. Каярахпа Шупашкарта пурӑнакан 28 ҫулти арҫын хунавсене дачӑра лартма кӑларни пирки каласа кӑтартнӑ.

Халӗ тӑкак виҫине палӑртаҫҫӗ, пуҫиле ӗҫ пуҫарасси пирки шухӑшлаҫҫӗ.

Раҫҫейре Экологи ҫулталӑкӗ пулнӑ май Чӑваш Енре унпа ҫыхӑннӑ мероприятисем иртеҫҫӗ. Нумаях пулмасть Елчӗк районӗнче тӳре-шара ҫӑлкуҫ шӑпи пирки калаҫнӑ.

Вӑл Елчӗкре апат-ҫимӗҫ лавкки ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ. Ҫӑлкуҫа тӗрӗсленӗ ҫӗре район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Николай Миллин та хутшӑннӑ. Тӳре-шара япӑххине те, лайӑххине те тупса палӑртнӑ. Елчӗк ял тӑрӑхӗн администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Ольга Левая ҫитменлӗхсене кӗске вӑхӑтра пӗтерме шантарнӑ.

Ку ҫӑлкуҫ ҫывӑхӗнче шӑматкунлӑхсем пӗрре кӑна мар иртнине палӑртмалла. Ҫитес вӑхӑтра специалистсем ҫӑлкуҫа сӑрласа илемлетесшӗн. Николай Миллин ҫӑлкуҫа администраци ӗҫченӗсен кӑна мар, ахаль ҫынсене те пӑхса тӑмаллине асӑрхаттарнӑ.

Шупашкарти Кнутиха вӑрманӗн шӑпине ӗнер судра пӑхса тухнӑ. Вӑраха пыракан ҫак ӗҫе хальхинче Чӑваш Республикин Аслӑ судӗнче тишкернӗ.

«Хуласенчи парксене упраса хӑварасси хулари мӗнпур ҫынна пырса тивет пулин те ҫур миллионлӑ хулара пурӑнакансенчен ку ыйтупа 2–3 ҫын ҫеҫ» тапаҫланнине тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче Владислав Аркадьев ҫырса кӑтартнӑ.

Ӗнер, Ҫутҫанталӑка хӳтӗлемелли пӗтӗм тӗнчери кун, суд Евгений Яковлевӑн «черетлӗ» ҫӑхавне пӑхса тухнӑ иккен.

Владислав Аркадьев пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкарти Кнутиха вӑрманне упраса хӑварассишӗн хастарсем икӗ ҫул ытла тӑрмашаҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтрах хулара пурӑнакансенчен пысӑк пайне ку ыйту пачах та кӑсӑклантармасть-мӗн. «Ӑҫта вырӑс тӗнчи, вырӑс ӑс-тӑнӗ? Тен, хӑй вӑхӑтӗнче большевиксем коммунизмпа ухмахлантарнӑ пек пире арпаштараҫҫӗ?» — чун ыратӑвӗ сисӗнет маларах асӑннӑ ҫав постра.

Чӑн та, Шупашкарти Ярмӑркка урамӗнчи масарпа юнашар территорири йывӑҫсене касма пуҫланине Чӑваш халӑх сайчӗ икӗ ҫул каяллах пӗлтернӗччӗ.

Тутарстанра ҫавраҫил пулни пирки ӗнер пӗлтертӗмӗр. Вӑл Чӑваш Ене килмест тесе хыпарланӑччӗ. Анчах вӑйлӑ ҫил Ҫӗрпӳ районӗнче те пулнӑ.

Вӑйлӑ ҫил районӑн пӗр пайне пырса тивнӗ. Унта йывӑҫсем тӳнсе кайнӑ. Хӑш-пӗр ҫуртӑн тӑррисене сиенлетнӗ, парниксене илсе ывӑтнӑ. Аслати те кӗмсӗртетнӗ. Подстанцие аҫа ҫапнӑ. Халӗ коммуналлӑ служба ӗҫченӗсем таврана тирпейлеҫҫӗ.

Синоптиксем халех ӑшӑ ҫанталӑка кӗтмелле маррине пӗлтереҫҫӗ. Ҫӗрпӳ районӗнче вӑйлӑ ҫил вӑхӑтӗнче ҫил хушӑран 17 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрнӗ. Ҫитес 5 кунра республикӑра ҫил лапланмӗ, ҫумӑр ҫукалӗ, ҫанталӑк сивӗрех тӑрӗ.

Ыран пирӗн республикӑра асар-писер ҫанталӑк пулас хӑрушлӑх пысӑк. Кун пирки Чӑваш Енӗн Гидрометцентрӗ асӑрхаттарнӑ. Унтисем систернине кура РФ Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри управленийӗ ҫынсене асӑрхануллӑ пулма ыйтать.

Синоптиксен прогнозне ӗненсен ыран пирӗн республикӑра аслатиллӗ ҫумӑр ҫӑвӗ. Вӑл кӑна та мар, ҫил тухса кайӗ. Ҫумӑр вӑхӑтӗнче вӑл ҫеккунтра 20 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрмелле.

Асар-писер ҫанталӑк тухса кайсан транспорт ӗҫӗнче, ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑхра йывӑрлӑх пулассине асӑрхаттараҫҫӗ. Ҫутӑ тата ҫыхӑну пӑралукӗсем татӑлма пултараҫҫӗ. Вӑйлӑ ҫил вӑхӑтӗнче юпасем, ҫӳллӗ строительство техники таврашӗнче тӑма хушмаҫҫӗ.

«Инкек сиксе тухсан ҫӑлавҫӑсене тата пушар сӳнтерекенсене чӗнме карас телефонӗсенчен «01» тата «101» номерсемпе шӑнкӑравламалла», — пӗлтерет РФ Инкеклӗ ӗҫсен министерствин республикӑри управленийӗ.

Чӑваш Енӗн влаҫ органӗсен порталӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, «республикӑри чи таса мар вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗ — Вӑрмар». Асӑннӑ муниципалитетра юхӑнса выртакан ҫӳп-ҫап куписем ҫав тери нумай иккен. Ҫавна пулах ӑна Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фрончӗн регионти уйрӑмӗн пайташӗсемпе республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев паян тӗл пулнӑ чухне «Генеральная уборка» (чӑв. Тӗплӗ тирпейлӳ) проектӑн кураторӗ Владимир Михайлов вӑрмарсене начар енпе асӑнса хӑварнӑ.

Калаҫу вӑхӑтӗнче вӗсем Пӗтӗм Раҫҫейри Халӑх фрончӗн проекчӗсем епле пурнӑҫланнине сӳтсе явнӑ. Тавралӑха тирпей-илем кӗртес, ҫулсем ҫинчи путӑксене вӑхӑтра тупса палӑртас тата ытти хӑш-пӗр саманта тишкернӗ, ҫитменлӗхсене вӑраха хӑвармасӑр пӗтермелли пирки калаҫнӑ.