Чӑваш Енӗн вӗренӳ тата ҫамрӑксен политики министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх кӑҫал республика шкулӗсенчен вӗренсе тухакансен каҫӗсем ҫӗртмен 17-мӗшӗнчен пуҫласа 26-мӗшччен пыраҫҫӗ. Вунпӗрмӗш класс пӗтерекенсене йӑлана кӗнӗ тӑрӑх шкул пӗтернине ҫирӗплетекен аттестата алла парӗҫ. Уява халалласа шкулсенче тӗрлӗрен концертсем ирттерме палӑртнӑ. Районсенче те шкултан вӗренсе тухакансем валли ятарлӑ балсем ирттерӗҫ. Канаш, тӗслӗхрен, «Шкултан вӗренсе тухакансен шествийӗ» иртӗ.
Кӑҫал шкултан вӗренсе тухнине ҫирӗплетекен хута 7,5 ытла ҫамрӑк илӗ. Вӗсенчен нумайӑшӗ хӑй вӑхӑтӗнче Раҫҫей тата республика шайӗнчи тӗрлӗ олимпиадӑсенче мала тухнӑ, конференцисене хутшӑннӑ. Вӗренӳминӗ палӑртнӑ тӑрӑх кӑҫал пӗрлехи патшалӑх экзаменӗнче математика предмечӗпе 100 балла — 46 ҫамрӑк, вырӑс чӗлхипе — 35 тивӗҫне пулнӑ.
Куллен хыпарсемпе паллашнӑ чух, шел пулин те, нумай чухне вӗсенче хӑрушӑ, тискер ӗҫ-пуҫсене сӑнама лекет. «Ҫул-йӗрте инкек сиксе тухнӑ», «Пушар ҫын пурлӑхне тӗпипе пӗтернӗ», «Эрех пула ҫын пурнӑҫне татнӑ» кун йышши хыпарсем масаллӑ информаци хатӗрсенче тӑтӑшах тӗл пулаҫҫӗ. Вӗсемпе паллашса ҫынӑн кӑмӑлӗ те хуҫалать пуль. Анчах тискер лару-туру вӑл кулленхи пурнӑҫӑн уйрӑлми пайӗ. Ыррипе юнашар яланах усалли ҫӳрет. Ҫавӑнпа тискер ӗҫ-пуҫсене сӑнанӑ май этемӗн «вӗсенчен мӗнле майпа хӑтӑлас-ши? Мана ку инкек пырса ан тивтӗр» тесе шанма пурӑнмалла.
Чи хӑрушӑ хыпар вӑл — тӗрлӗ сӑлтавесне пула ҫын пурнӑҫӗ вӑхӑтсӑр татӑлни. Йӗрлев пӗлтернӗ тӑрӑх ҫӗртмен 11-мӗшӗнче эмеле йышӑннӑ виҫерен ытларах ӗҫнипе 20 ҫулхи хӗр пурнӑҫӗ татӑлнӑ пулнӑ. Асӑннӑ хӗр вӑл кун аптекӑна кайса килнӗ иккен, ун хыҫҫӑн 16:00 сехет тӗлнелле хӑйне япӑх туйма пуҫланӑ, вара унпа пӗрлӗ пурӑнакан тантӑшӗсем тӳрӗх васкавлӑ пулӑшу пульницине шӑнкӑравланӑ. Килсе ҫитнӗ тухтӑрсем шел пулин те хӗре ҫӑлса ӗлкереймен.
Чӑваш Енӗн йӗрлев комитечӗн ертӳҫӗ пулӑшӑҫи Олег Дмитриев палӑртса хӑварнӑ тӑрӑх вилнӗ хӗрен юлташӗсем каларӑшӗпе вӗсен тантӑшӗ пӳклӗм вилем ҫинчен сӑмах хускатни пӗрре те асӑрхаман, кӑмӑлӗнче тата тыткалӑшӗнче те пӗлтерӗшлӗ сӑнавсем сисӗнмен.
Ҫак кунсенче ача-пӑчапа ҫамрӑксен общество организацийӗсемпе пӗрлешӗвӗсен ертӳҫисемпе хастарӗсен «Манӑн пуҫару» республикӑри конкурсӗн финалӗ вӗҫленнӗ.
Конкурс икӗ ӑстрӑмпа иртнӗ. Куҫӑмсӑр майпа тупӑшнӑ чух хастар яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫӑн хӑйсем пирки каласа кӑтартакан резюме, «Манӑн ӑнӑҫу — манӑн общество пӗрлешӗвӗн ӑнӑҫӑвӗ — манӑн ҫӗршывӑн ӑнӑҫӑвӗ. Манӑн ҫӗршывӑн ӑнӑҫӑвӗ — манӑн общество пӗрлешӗвӗн ӑнӑҫӑвӗ — манӑн ӑнӑҫу» ятпа эссе, «Эпӗ тата манӑн общество пӗрлешӗвӗ» видеоролик тата хӑйсен ҫитӗнӗвӗсем пирки каласа паракан портфолио тӑратмалла пулнӑ. Конкурсӑн иккӗмӗш ӑстрӑмӗнче ҫамрӑксен пӗр-пӗринпе куҫа-куҫӑн тӑрсах тупӑшма тивнӗ.
Студентсемпе техникумсенчи пӗрлешӳсен ертӳҫисем хушшинче ҫапла вара И.Я. Яковлев ячӗллӗ университетра вӗренекен Михаил Павлов пӗрремӗш вырӑна тухнӑ, Раҫҫейӗн коопераци университечӗн Шупашкарти институчӗн студенчӗ Никита Воронин — иккӗмӗш, Шупашкарти электромеханика колледжӗнче ӑс пухакан Дмитрий Степанов — виҫҫӗмӗш. Чи лайӑх лидерсен шутне Питӗрти экономика университечӗн Шупашкарти уйрӑмӗн студенчӗ Дмитрий Санников (вӑл пӗрремӗш вырӑнта), хушма биотехнологисен Ҫӗнӗ Шупашкарти техникумӗн вӗренекенӗ Артем Вавилов (иккӗмӗш) тата Раҫҫейӗн социаллӑ университечӗн Шупашкарти филиалӗнче пӗлӳ илекен Александра Старкова (виҫҫӗмӗш) кӗнӗ.
Кӑрлач уйӑхӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта 16-ҫулхи каччӑ хӑйӗн юлташӗ патӗнче компьтер вӑйипе вылянӑ хыҫҫӑн киле таврӑннӑ пулнӑ. Совет урамӗнче вӑл 40 ҫулхи ӳсӗр арҫынна тӗл пулнӑ, вара ӑна вӑл хытах хӗнесе карас телефонне вӑрланӑ пулнӑ. Хытах сусӑрланнине пула арҫын выртнӑ ҫӗртех вилсе кайнӑ.
Каярах ШӖМ ӗҫченӗсем, хураха тытнӑ хыҫҫӑн, арҫынна ҫав тери мӗншӗн ватнине ыйтсан ҫамрӑк ҫапларах хуравланӑ иккен: «Килелле утнӑ май ман хыҫҫӑн темле арҫын ҫакланчӗ. Укҫа-тенкӗпе пулӑшма ыйтрӗ. Укҫапа тивӗҫтернӗ хыҫҫӑн ӳсерскер сасартӑк ман пирки тата ман анне ҫинчен усал сӑмахсем калама пуҫларӗ. Хытах урнипе чӑтаймасӑр эпӗ ӑна хӗнеме тытӑнтӑм».
Карас телефонне вӑрланӑ сӑлтава арҫын ача калама пултарайман. Хӑйне полици ӗҫченӗсем шыранӑ ҫинчен илтсенех вӑл тӳрех вӑрланӑ япаларан хӑтӑлма васканӑ.
Паянхи кун асӑннӑ ӗҫ-пуҫпа ШӖМ ӗҫченӗсем тӗпчев вӗҫленӗ ӗнтӗ. Вара 16 ҫулхи каччӑн шӑпине ҫитес кунсенче суд татса парӗ.
Кӑҫал пирӗн республикӑра ҫул ҫитмен 16 пин ытла ҫамрӑка вӑхӑтлӑх ӗҫпе тивӗҫтерме палӑртаҫҫӗ. Вӑтӑр урлӑ каҫнисемпе вӗсенчен аслисем 4-5-мӗш класс пӗтернӗ хыҫҫӑнах колхозӑн кӑшман уйне ҫум ҫумлама е утӑ тавӑрма ҫӳренине астӑваҫҫӗ ӗнтӗ. Каярах вара пӗчӗкле ӗҫлеттерме юрамасть тесе саккун тухрӗ. Халӗ 14 ҫултан иртсен ҫеҫ сенӗк-кӗреҫе тытма юрать. Вӗсен те пулин ашшӗ-амӑшӗ, опекӑпа попечительство органӗ хут ҫырса ирӗк пани кирлӗ. Унтан та ытларах — пур ӗҫе те кӳлӗнеймӗн, ҫӑмӑлтараххине кӑна. Юрӗ, ҫитӗ кун пирки — вӑл умсӑмах вырӑнне пулчӗ тейӗпӗр…
Хӗр-упраҫпа яш-кӗрӗме вӑхӑтлӑх ӗҫпе тивӗҫтерме республика хыснинчен 13 миллион тенкӗ ытла уйӑрма пӑхса хӑварнӑ, ҫамрӑксене шалу тӳлеме ӗҫ паракансен хӑйсен те тупра тупмалла — пурӗ 3,8 миллиона яхӑн.
Паллах, муниципалитетсем те айккинче юлмӗҫ. Вӗсем 3 миллиона яхӑн уйӑрмалли паллӑ. Пуринчен пысӑк суммӑна (1,1 миллион тенкӗ ытларах) ҫак тӗллевпе Шупашкар хули кӑларса хурӗ. Кунта, ахӑртнех, ҫамрӑксем йышлӑ пулни те витӗм кӳрет-тӗр. Ҫавӑн пекех Ҫӗнӗ Шупашкарпа Канаш хулисем 220 тата 200-шер пин уйӑрма шухӑшлаҫҫӗ.
Трак тӑрӑхӗнче 2010 ҫулхи раштав уйӑхӗнче «Красноармейски районӗнчи яш-кӗрӗм: 2011–2020 ҫулсем» программа йышӑннӑ. Унӑн тӗллевӗ — Трак тӑрӑхӗнчи яшсемпе хӗрсене районӑн социаллӑ-экономикӑлла, обществӑпа политика пурнӑҫне тата культура аталанӑвӗн ӗҫ-хӗлне туллин явӑҫтарасси. Нумаях пулмасть ҫамрӑксен пӗрлехи информаци кунӗнче иртнӗ ҫул асӑннӑ программӑна мӗнле пурнӑҫланин кӑтартӑвӗсене пӗтӗмлетнӗ. Ҫак ыйтупа район администрацийӗн ҫамрӑксем енӗпе ӗҫлекен ертсе пыракан специалист-эксперчӗ Т. Васильева тухса калаҫнӑ.
Программӑра палӑртнӑ тӗп мероприятисене пурнӑҫлама район бюджетӗнче укҫа-тенкӗ пӑхса хӑварнӑ. Трак тӑрӑхӗнче ҫамрӑксен политикине пурнӑҫлас тӗлӗшпе яш-кӗрӗме ҫарпа патриотизм, ӑс-хакӑлпа нравственность воспитанийӗ парас ҫӗрте тӗп енсенчен пӗри хӗрсемпе каччӑсен тата ача-пӑчасен обществӑлла пӗрлешӗвӗсем пулса тӑраҫҫӗ. Районта экономикӑра, вӗрентӳре, сывлӑха сылас ӗҫре, халӑха социаллӑ хӳтлӗх панӑ ҫӗрте, культурӑра, физкультурӑпа спортра, экологире ҫамрӑксен политикине еплерех пурнӑҫланине тишкерни ҫамрӑксене социаллӑ-экономикӑлла, политикӑпа культура пурнӑҫне татах та активлӑрах явӑҫтарма ҫирӗп никӗс пурри палӑрать.
Пултаруллӑ ҫамрӑксене пулӑшасси — Чӑваш Республикин патшалӑх политикин тӗп тӗллевӗсенчен пӗри. Ӑслӑлахра, техникӑпа производствӑра, литературӑра, культурӑпа ӳнерте, вӗрентӳре, ҫамрӑксен политикинче, сывлӑх сыхлавӗнче, тавралӑха сыхлас ӗҫре, вӑй-хал культурипе спортра уйрӑмах хастар ҫӑмрӑксене хавхалантарас тӗллевпе 1996 ҫулта республикӑра Ҫамрӑксен патшалӑх премине ҫирӗплетнӗ. Ҫулсеренех ӑна 4 ҫынна параҫҫӗ. Паянхи куна премие 84 яшпа хӗр тивӗҫнӗ.
Халӗ иртнӗ ҫулшӑн патшалӑх премине илме ӗҫсем тӑратас тапхӑр пырать. Документсене акан 1-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Конкурсра ҫӗнтернисене кӑҫал ытти ҫулхинчен ытларах укҫа парса пулӑшӗҫ. Чӑваш Республикин Пуҫлӑхӗн Хушӑвӗпе Ҫамрӑксен патшалӑх премийӗн виҫине 10 пинрен 50 пине ҫити хӑпартнӑ. Ҫак Хушӑва пурнӑҫа кӗртме 200 пин тенкӗ уйӑрма палӑртнӑ.
Ҫак сӑмахсене вуласан ӗненмессӗн те пултаратӑр. Раҫҫейре пурӑнакансен 32%-чӗ Хӗвел Ҫӗр тавра ҫаврӑнать тесе шутлать иккен!
Ҫак ыйтӑва 2007ҫулта ҫамрӑксене панӑ пулнӑ. Ун чухне ҫакӑн пек шутлакансем 28% пулнӑ тет. Ку кӑна мар. Ҫӗр ҫынтан вунпӗрӗшӗ радиоактивлӑ сӗте вӗретсессӗн вӑл ӗҫме юрӑхлӑ тесе шутлаҫҫӗ иккен! Микроб е бактери теҫҫӗ пулас. Пӗлтӗр сывлӑша кислородпа ӳсентӑран, йывӑҫ-курӑк пуянлатать тесе 83% шутланӑ тет, кӑҫал вара ҫакӑнпа 78% кӑна килӗшет иккен.
Пирӗн халӑх ҫапла пулса тӑнине ниепле те ӗненес килмест. Раҫҫейе ухмахсем ҫавӑрса илеҫҫӗ-им? Вӑтӑр ҫул каялла эпир кӗнеке лавккисем умӗнче сехетшер черетре тӑраттӑмӑр, халӗ ҫав кӗнекесем лавккасенче тусанланса выртаҫҫӗ. Мӗнле хитре тата хӑйсем, алла тытма минетлӗ! Анчах та шучӗ 2-5 пинрен мала мар. Мӗншӗн? Халӑх вуламасть! Эпӗ шкулта вӗрентетӗп. Шкул программисем тӑнлӑ ҫын тума мар, укҫа шутлама, реклама вулама тата хӑвна хаклӑрах сутма кӑна вӗрентеҫҫӗ! Хальхи ҫамрӑка Хӗвел ӑҫталла тата мӗн тавра ҫаврӑннине пӗлни кирлӗ мар. Ӑна Хӗвелӗ те ӑшӑ е сивӗ чухне кӑна аса килет. Лайӑх канма, тутлӑ ҫиме. Хальхи ҫамрӑк, хулари хытӑрах тӗлӗнтерет: ҫитӗнет, авланать, ача-пача ҫуратса мӑнукӗсемпе савӑнать, анчах та ӗнен тӑватӑ чӗчӗ пулсассӑн унӑн тӑватӑ тӗслӗ шӗвек пулмалла тесе шутлать: сет, турах, йогурт, хӑйма юхмалла тесе шутлать.
Йӑлана кӗнӗ ятпа паян, раштавӑн 14-мӗшӗнче, Михаил Васильевич Игнатьев Патшалӑх Канашӗпе Чӑваш Ен халӑхӗ умне ҫырупа тухрӗ. Ҫыру ятне вӑл «Ҫамрӑксене шанмалла!» панӑ.
Кӗскен тӗп шухӑшсене пӑхса тухсан ҫакна уйӑрма пулать:
◊ политикӑн тӗп тӗллевӗсенче халӑха е уйрӑм ҫынна телейпе ырлӑх кӳмешкӗн уҫӑмлӑ, суймасӑр ӗҫлени пулмалла.
◊ пирӗн ҫутҫанталӑк умӗнче экологи енчен те культура енчен те хамарӑн яваплӑха туйма вӗренмелле.
◊ вӑрмансене ӳлӗмри ӑрусем валли сыхласа хӑвармалла.
◊ тӗрӗс апатланма вӗренмелле. «Ҫын сывлӑхӗшӗн вӑл ҫуралса ӳснӗ вырӑнта ҫитӗнтернӗ ҫимӗҫ, мӗн пӗчӗкрен ӗҫме хӑнӑхнӑ шыв кирлӗ»
◊ республикӑн лайӑх енӗсенчен пӗри, ыттисемпе тупӑшма май параканни — чӑваш ҫӗрӗ таса пулни.
◊ ял хуҫалӑхӗнче ӗҫлекенсен хӑйсен ҫӗрне тухӑҫлӑ усӑ курасси чи малтанхи тӗллев пулса тӑрать.
◊ паянхи ял хуҫалӑхӗн ҫӗнӗ технологисемпе ӗҫлемелле.
◊ малалла хӑвӑрт ӳсес тесен экономикӑн кашни пайне улӑштармалла (модернизацилемелле).
◊ экономикӑн кулленхи секторӑн аталанӑвӗнче майӗпен, ҫулран ҫул ӗҫ тухӑҫлӑхне ӳстересси пулать.
Камсем-ши вӗсем тетӗр пулӗ? «Автоген-Бабай» — Ҫӗрпӳ хулинчи ҫамрӑксен клубӗ. Ӑна йӗркеленӗренпе 20 ҫул ҫитнине палӑртас тӗлӗшпе пухӑнчӗҫ те ӗнтӗ вӗсем.
«Автоген-Бабай» ҫамрӑксем хушшинче сывлӑх, спорт, культура идеисене сарас тӗлӗшпе ӗҫлет — ҫамрӑксем хушшинче КВН ирттереҫҫӗ, ачасемпе яшсене походсене ҫӳретеҫҫӗ. Вӗсен хӑйсен футбол команди те пур (нумай пулмасть 10 ҫул тултарнине палӑртнӑччӗ вӗсем). Ертӳҫи — Сергей Беккер.
Ҫавра сӗтеле «Автоген-Бабай» ҫамрӑксен клубӗн хастарӗсемсӗр пуҫне вӗсен ӗҫне ырлакан ытти ҫамрӑксем те пулчӗҫ. Вӗсем хальхи ҫамрӑксене ӗҫе, спорта, тӗрлӗ мероприятисене явӑҫтарас тӗлӗшпе, вӗсен хастарлӑхне ӳстерессишӗн мӗн тумалли пирки калаҫрӗҫ.
+12.5 °C