Вырсарникун Чулхула юр айне путнӑ. Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх ӗнерпе паян виҫӗ уйӑх ҫумалли юр ӳкнӗ. Вырӑнӗ-вырӑнӗпе 20-30 см юр ҫуса лартнӑ. Хӗл паян та мар, ӗнер те мар ларнӑ пулин те хулара чӑннипе те хӑйне евӗр ахӑр-самана пуҫланнӑ. Комунналлӑ хуҫалӑх ӗҫченӗсен ӗҫӗ курӑнманнипе пӗрех — ӑҫта та пулин ҫитес тесен ҫуран утма тивет, ҫулсем пӑкӑланса ларнӑ, автобус-маршрутка таврашне кӗтсе илме хӗн. Хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Олег Кондрашов пӗтӗмӗшле лару-тӑруна «юр катастрофи» тесе палӑртнӑ.
Унсӑр пуҫне вырсарникунхи ҫанталӑк Чулхулари чылай ял-хулана ҫутӑсӑр хӑварнӑ. Хальхи вӑхӑтра 6 районти 48 ял электричествӑсӑр ларать.
Чулхула администрацийӗ ҫулсене юртан тасатма хулара вырнаҫнӑ салтаксемпе курсантсене явӑҫтарасшӑн. Комуналлӑ хуҫалӑх ӗҫченӗсене кӑна шансан хулана ҫӑлма май ҫук тесе шутлаҫҫӗ. Хальхи вӑхӑтра хулана тасатма 272 тӗрлӗ техника хутшӑнать: автогрейдерсем, юр тасатмалли машинсем, тракторсем, самосвалсем.
Чулхула ҫыннисен кӗтме ҫеҫ тивет.
| АВН | 30 |
Гейзер айлӑмӗнче чи пысӑк гейзер, Грот ятлӑскерри, вӑраннӑ — шывпа пӑс пӗрӗхтерме пуҫланӑ.
Грот — ҫак айлӑмри чи пысӑк гейзер. Ӑсчахсем шутланӑ тӑрӑх айлӑмри каньонӑн лапамӗ ун вӑйӗпе йӗркеленнӗ. Ӑна айлӑм «патши» теҫҫӗ — ун ванни сарлака — 2х2,5 метр. Пӗрӗхтерме пуҫласан вӑл ҫӗр ҫумӗнчен 45 градус тайӑлса 60 тонна вӗри шыв сирпӗтсе кӑларать.
Грот хӑш вӑхӑтра ӗҫленине, ӑна тупнӑранпа 70 ҫул иртнӗ пулин те, ӑсчахсем тӳрремӗн калаймаҫҫӗ. Вӑл темиҫе уйӑхшар, темиҫе ҫул ӗҫлемесӗр выртма пултарать, ҫав вӑхӑтрах кунне темиҫе хут та шыв пӗрӗхтерейрет. Юлашки хут гейзер кӑҫал ака уйӑхӗнче вӑраннӑччӗ.
Грот вӑраннӑ самант яланах питӗ кӑсӑклӑ. Вӑл ӗҫлеме пуҫлани шыв пӗвене ҫурса кайнӑ евӗрех — таврара сас янарса тӑрать кӑна. Вырӑнти заповедник ӗҫченӗ пӗлтернӗ тӑрӑх Грот вӑраннӑ хыҫҫӑн Гейзер ятлӑ юханшыва темиҫе тонна шыв вирхӗнсе тухнӑ — тепӗр самантранах юханшыв пылчӑкланнӑ, ун температури 40 градуса ҫитнӗ.
Хальхи вӑхӑтра гейзер каллах лӑпкӑ. Тепӗр хут хӑҫан вӑранасси, каларӑмӑр ӗнтӗ, паллӑ мар.
Гейзер айлӑмӗ Кронотс заповедникӗнче (1934 ҫулта йӗркеленӗ) вырнаҫнӑ, ӑна ЮНЕСКОн пӗтӗм тӗнчери ҫутҫанталӑк эткерӗн йышне кӗртнӗ.
Мускавран, Шупашкартан радиопа е инҫекуравпа паракан передачӑсенче тӑтӑшах пушарсем пулни, вӑрмансем ҫунни ҫинчен тата вут-кӑвартан сыхланмалли йеркесем пирки асӑрхаттарсах тӑраҫҫӗ.
Иртнӗ ҫулхи типӗ курӑксене ҫунтарасси йӑлана кӗрсе кайни самай сиен кӳрет. Акӑ Тӑвай районӗнчи Йӑнтӑрчӑ ялӗнче, ӳчӳкре, типӗ курӑка вӑрман хӗрринче чӗртсе янӑ та ҫавна пула вӑрмана вут хыпса илнӗ.
Лартса чӗртнӗ чӑрӑш, хыр, лиственница йывӑҫҫисем ҫуннӑ. Юрать-ха, ҫав вӑхӑтра ана ҫине тислӗк тӑкакан Геннадий Фомин ҫийӗнчех асӑрхать ҫакна, хӑйӗн ҫемйипе, юлташӗсемпе пушара сӳнтерме васкать. Телефонпа районти пушар чаҫне те пӗлтерет. Геннадий Алексеевич ӗҫе тӗрӗс йӗркелесе пынипе тата пушара сӳнтерекенсем тӑрӑшнипе вут-ҫулӑма вӑрах алхасма памаҫҫӗ.
Пушара сӳнтерекенсем каланӑ тӑрӑх, Геннадий Фомин ҫийӗнчех вут-ҫулӑма сӳнтерме мерӑсем йышӑнман пулсан, ҫил вӑйлӑ пулнипе вӑрман 30–40 гектар таран ҫунма пултарнӑ. Ҫил тепӗр еннелле вӗрнӗ пулсан, яла, Тӑвайкикассине те куҫма пултарнӑ вут-кӑвар.
Вӑрнар районӗнчи Хура Ҫырмара пурӑнакансем тавралӑха тирпей-илем кӗртмелли, симӗслентермелли уйӑхлӑха хутшӑнса Аслӑ Ҫӗнтерӗвӗн 65 ҫулхи юбилейне халалласа ял вӗҫӗнчи ҫырма пуҫне, шыв ҫулӗсем таврашне — ял хуҫалӑх культурисем ӳстерме юрӑхлӑ мар вырӑнсене — тӗрлӗ йывӑҫсен ҫамрӑк хунавӗсене чылай лартса хӑварчӗҫ, асӑнмалӑх парк ешертӗр терӗҫ. Ҫак пархатарлӑ ӗҫе пурте хаваспах хутшӑнмалла пек ӗнтӗ. Анчах, шел пулин те, алла кӗреҫе тытса ӗҫлеме пултаракан ҫынсенчен пӗр 10 проценчӗ кӑна пуҫаруллӑ пулчӗ. Ыттисем темшӗн йывӑҫ лартассине пӗлтерӗшлӗ ӗҫ вырӑнне хумарӗҫ, тӑван тавралӑх илемӗшӗн сехет енне тӑрӑшма ӳркенчӗҫ. Ҫавӑнпа та хӑйсен вӑхӑтне шеллемесӗр йывӑҫ лартма хастар хутшӑннисене — Петр Иванова, Андрей Чашкова — Хура Ҫырмара пурӑнакан А. Алексеев вӗсене чунтан тав тӑвасшӑн. Вӑл хӑй те 100 ытла хунав лартса хӑванӑ.
Хура Ҫырмасем малашне те пулас вӑрман лаптӑкӗнче ҫулсеренех йывӑҫсен йышне ӳстерсе пыма шутлаҫҫӗ. Вӗсене ку ӗҫре ӑнӑҫу сунмас килет.
Акан 24-мӗшӗпе 25-мӗшӗнче ҫунакан типӗ курӑка сӳнтерме пушарниксем пурӗ 90 хут ҫула тухнӑ. Вӑрнар районӗнче вара ҫунакан курӑк пысӑк инкек кӳнӗ — Вӑрнар патӗнчи пушанса юлнӑ дача хуҫалӑхӗнче 5 ҫурт тӗппипех ҫунса кайнӑ, тата 20-мӗшӗ сиенленнӗ. Унсӑр пуҫне ҫулӑм юнашар вӑрмана ҫитсе унти лӑсӑллӑ йывӑҫсем ҫине сиксе ӳкнӗ — 2 ҫухрӑм ҫурӑ тӑршшӗпе 800 метр сарлакӑш вӑрман ҫунса кайнӑ.
Пушара сӳнтерме 3 машин тухнӑ. Унсӑр пуҫне юнашар вырнаҫнӑ Рункӑ, Уравӑш, Ҫавалкасси ял ҫыннисем, Вӑрнарти вӑрман хуҫалӑхӗн ӗҫченӗсем те вут-ҫулӑмпа кӗрешме тухнӑ.
Чӑваш халӑх сайчӗ асӑрхаттарать: типӗ курӑка чӗртсен писӑк инкек патне пырса тухма пулать! Ҫулӑмпа ҫамрӑк калчасем ӗнеҫҫӗ, хӗнлӗн шӑтса тухаҫҫӗ. Вӑрмансенче, ялсенче пушар тухасси те пулма пултарать. Ҫутҫанталӑка упрӑр!
Ака уйӑхӗн 14-мӗшӗнче Исландире пулса иртнӗ пулӑм Европӑри чылай вӗҫев компанийӗн тупӑшне чакарнӑ тесен те суя пулмӗ. Ку пӑтӑрмах икӗ кун каялла пуҫланнӑ пулин те сиенӗ паянхи кун кӑна палӑрма пуҫланӑ.
Сӑлтавӗ вара пӗчӗкех мар — Эяхятлайкутӑль (выр. Эйяфьятлайокудль) пӑрлӑх айӑнчи вулкан. Мӗнпе сиен кӳрет-ши ҫак ятсӑр пӑр айӗнчи хӑват? Исландире, паллах, сиенӗ пысӑкрах — вӑл кӑларакан лавӑ пӑрлӑха ирӗлтерет, шывӗ вара айлӑмри ялсене путарма пултарать. Патшалӑх уйӗсем, тавралӑх, ҫыннисем инкек тӳсеҫҫӗ. Европӑна ку вулкан вут-ҫулӑмран тухнӑ кӗлӗпе сиен кӳрет. Ӑна пула чылай вӗҫев компанийӗ хӑйсен авиарейсӗсене пӑрахӑҫланӑ, тепӗр вӑхӑта куҫарнӑ. Усламҫӑсем, ҫулҫӳревҫӗсем, ахаль ҫынсем ҫитес вырӑна лекеймеҫҫӗ — самолётсене ҫул парасса кӗтеҫҫӗ.
Ӗнер, акан 15-мӗшӗнче вулкан кӗлӗ Аслӑ Британи ҫӗрне ҫеҫ кансӗрленӗ пулсан, паян вӑл Раҫҫей патне те ҫитнӗ. Калининградри «Храбово» ӗҫлемест, Мускавран тата Питӗртен Европӑна ҫитмелли рейсене пӑрахӑҫланӑ. Мурманска ҫитме палӑртнӑ В. Путинӑн та Мускаврах юлма тивнӗ — вулкан кӗлӗ ӑна та чӑрмав кӳнӗ.
Вулкан кӗлӗ хӑвӑрт лармасть, вӑл ҫӗре аниччен виҫӗ талӑк та иртме пултарать.
Утӑн 24-мӗшӗнче Анаткас Уҫырма культура ҫурчӗн ӗҫченӗсем Уйкас урамӗ ҫумӗнче вырнаҫнӑ пӗве хӗрринче «Юханшыва ҫӑлар» экологи уяв ирттерчӗҫ. Культура ҫурчӗн пуҫлӑхӗ Ю.Н.Николаева пухӑннӑ ачасенчен шывпа ҫыхӑннӑ ыйтусем пачӗ: «Юханшывсемпе кӳлӗсене упраса хӑварас тесе мӗн тумалла-ши?», «Шыв мӗнпе паха?» Наташа Архиповӑпа Ирина Петрова ку тӗлӗшпе ытларах пӗлнине кӑтартрӗҫ, ыттисенчен ытларах тӗрӗс хуравларӗҫ. Фельдшерпа аккушер пунктӗнче ӗслекен Т.В.Васькова медаппа шыва кӗнӗ чухне асӑрханмалли пирки те ачасене пӗлтерме манмарӗ, инкеке лекнӗ ҫынна епле пулӑшмалли пирки каласа пачӗ.
Ыйтусем пӗтсен, калаҫӑва вӗҫленсен вара ачасемпе аслисем пӗве ҫывӑхӗнчи тавралӑха ӑпӑр-тапӑртан тасатрӗҫ — «юханшыва ҫӑлар» субботник ирттерчӗҫ.
Р. Власова «Хыпар» хаҫат урлӑ пӗлтернӗ тӑрӑх, Елчӗк районӗнчи Ҫӗнӗ Эйпеҫ ялӗнче пурӑнакансем ҫак кунсенче нимене тухнӑ — ял варринчи ҫавра кӳлӗпе культура ҫурчӗ умне йывӑҫсем лартнӑ. Парка ял пуҫланса кайнӑранпа 145 ҫул ҫитнине тата Аслӑ Ҫӗнтерӳ уявне халалланӑ. Пӗрремеш йывӑҫа ялти хисеплӗ ватӑ, 80 ҫулти Алексей Дружинин лартнӑ. Лаш Таяпа ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Владимир Воробьев хыр-чӑрӑш, ҫӑка хунавӗсемпе тивӗҫтернӗ. Арманкасси урамӗнче пурӑнакансем те асфальт ҫул хӗррипе вун-вун тӗм-йывӑҫ лартнӑ. Хунавӗсене Александр Осипов усламҫӑ Патӑрьелӗнчи питомникрен хӑйӗн укҫи-тенкипе кӳрсе килнӗ.
Нумай пулмасть И.С. Дубановӑн «Озера, реки и родники Чувашии» кӗнеки пичетленсе тухрӗ. Кӗнеке кӑсӑклӑ пулнӑран вӑл специалистсене кӑна мар, ахаль ҫынсене те самай интереслентерчӗ.
Нумай пулмасть «Наше культурное наследие» (Пирӗн культура эткерӗ) ятлӑ Раҫҫейри таврапӗлӳ литературин иккӗмӗш конкурсӗ иртрӗ. Тӑван Ен ҫутҫанталӑкӗ пайра ку кӗнеке лайӑх хака тивӗҫрӗ — чи лайӑх кӗнеке ятне илчӗ. Ҫакна та каласа хӑварас пулать: пурӗ 16 регионтан 200 кӗнеке патнелле тупӑшрӗҫ. Вӗсен хушшинче Чӑваш Енре тухнӑ кӗнеке чапа тухни пире те савӑнтарать!
Хыпар ҫӑлкуҫӗ: Ленин районӗ
Ку эрне вӗҫӗнче Тӑвай районӗнче йывӑҫ лармалли субботник иртӗ. Мероприятине тӗрлӗ организацисемпе предприяти ӗҫченӗсем, шкул ачисемпе вӗрентекенсем, ҫутҫанталӑка юратакансем хутшӑнма килӗшнӗ. Уйрӑмах Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче ҫӗнтернишӗн халалласа хывнӑ парксенчи йывӑҫсене ҫӗнетме палӑртнӑ. Вӑл йышши парксем Тӑвай ялӗнче тата Кивӗ Элпуҫпа Вӑрманти Тӑрӑн ял тӑрӑхӗнче вырнаҫнӑ — унти халӑх уйрӑмах тӑрӑшса ӗҫлеме хатӗрленеҫҫӗ — лартмалли йывӑҫа шыраҫҫӗ, паркри ӗҫе палӑртаҫҫӗ.
+6.3 °C