К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ кӑҫал, асӑрханӑ тӑрӑх, ҫулла та спектакльсене йыхравлать. Ҫак кунсенче кӑна унта темиҫе спектакль кӑтартрӗҫ. Тепӗр икӗ кунтан, утӑ уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, 18 сехет те 30 минутра, «Сансӑрах санпа» премьерӑна куракан патне ҫитерӗҫ.
Пьеса авторӗ — Александр Пӑртта. Ку автор ӗҫӗсене вӑл тӑрӑшакан тӑван, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче кӑна мар, академи драма театрӗн сцени ҫине те кӑлараҫҫӗ.
Хальхи премьера — мистикӑллӑ драма. Унти ӗҫ-пуҫ паянхи саманара, Сурхури уявӗ тӗлӗнче, пулса иртет. Упӑшкисӗр тӑрса юлнӑ Маруҫ мӑшӑрӗ вилнине йышӑнаймасӑр асапланать. Вӑл арҫын мӗне пула леш тӗнчене ӑсаннине пӗлесшӗн ҫунать.
Спектакле театрӑн художество ертӳҫи, СССР халӑх артисчӗ Валерий Яковлев лартнӑ.
Ӗнер Крымра, унти Севастополь хулин Балаклава пайӗнче, Акатуй уявӗ иртнӗ. Ӑна еплерех шайра йӗркеленине пулса курнисем кӑна тӗрӗс хаклайӗҫ. Эпир, Крымри ҫав уява сӑнӳкерчӗксем тӑрӑх пӑхаканнисем, нимех те калама пултараймастпӑр. Ҫапах та Севастопольти Акатуя ҫынсем тӗрлӗрен йышӑнни куҫкӗретех.
Чи кӑсӑклӑ та тавлашуллӑ тӗрлӗ шухӑшран хӑшӗ "Правда ПФО" тӗнче тетелӗнчи хаҫатра ҫырӑннӑ. Уяв пирки хыпарланинче автор мероприяти ирттернине хӑй енчен ниепле те хакламан-ха. Кунта, тепӗр тесен, тӗлӗнмелли ҫук: чӑн-чӑн информаци жанрӗ ҫавӑн пек пулмалла та. Хаклаканӗсем — хыпара вулаканӗсем. Вӗсем вара расна йышӑннӑ.
«Крымра халӗ шӑпах ҫавӑ ҫитмест те. Чума вӑхӑтӗнчи ӗҫкӗ-ҫикӗ», — тӳрех хурланӑ хыпара вуласа пӗлнӗ хыҫҫӑн пӗри. Ку шухӑшпа килӗшмесӗр тепри Крымра мӗн чухлӗ чӑваш пурӑнни пирки статистика чӗлхипе хуравланӑ. Пурӑнччӑр. Аван. Уявлаччӑр. Анчах Ҫуркуннепе ӗҫ уявне мӗншӗн утӑ уйӑхӗнче ирттереҫҫӗ? Ҫапларах тӗлӗнни сисӗнет тепӗр комментатор ҫырнинче. «Крымра пахча ҫимӗҫ виҫӗ хутчен туса илеҫҫӗ», — тенӗ май ку уява утӑ уйӑхӗн 10-мӗшӗнче ирттернинче тепри ним начаррине те курмасть.
Наци вулавӑшӗнче паян Николай Теветкелӗн ҫуралнӑ кунне палӑртса культура ӗҫченӗсем тата тӑванӗсем пухӑнчӗҫ. Мероприятие вулавӑшӗн «Чӑваш кӗнеки» пайӗн ертӳҫи Галина Соловьева ертсе пычӗ.
Николай Теветкел 1937 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 11-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗн чикки ҫумӗнче вырнаҫнӑ Савкка ялӗнче ҫуралнӑ. Хӑй вӑхӑтӗнче вӑл тӗрлӗ ӗҫе алла илнӗ, тӗрлӗ вырӑнта ӗҫленӗ — платникре те, малярта та, ӳнерҫӗре те. Паллӑ сӑвӑҫ 20 ытла кӗнеке авторӗ, унӑн пултарулӑхӗпе эпир «Ҫамрӑклӑх сӑввисем», «Ҫын чӗртнӗ ҫутӑсем», «Хура сулӑ», «Сывлӑмпи», «Хӗвел кӗлти», «Авӑн уйӑхӗ», «Марине вӑййисем», «Пушӑ гильза» тата ытти кӗнекесенче паллашма пултаратпӑр. «Киремет» трагедийӗ тӑрӑх вара К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче спектакль те лартнӑччӗ.
Николай Теветкел чӑваш культурине ытларах енӗпе сонетсем ҫырса пуянлатрӗ. Ҫавӑн пекех вӑл ӑста тӑлмач та. Вӑл тӑрӑшнипе эпир А. Рембон, В. Гюгон, Р. Киплингӑн, А. Мацкевичӑн, Уильям Шекспирӑн тата ыттисен пултарулӑхӗпе чӑвашла паллашма пултартӑмӑр.
Пултарулӑх каҫӗнче Николай Теветкелӗн ӑсталӑхне палӑртрӗҫ, сӑвӑҫ питӗ пысӑк сӑмах ӑсти пулнине каларӗҫ.
Чӑваш Ен хӑйӗн пултаруллӑ тепӗр ҫыннине ҫухатнӑ. ЧР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Тамара Локтева пурнӑҫран уйрӑлнӑ.
Тамара Локтева йывӑр чирлесе выртнӑ хыҫҫӑн 70 ҫул тултарсан куҫне хупнӑ. Вӑл юрӑҫ та, концертсемпе массӑллӑ мероприятисен ертӳҫи те пулнӑ.
Пултаруллӑ юрӑҫ республика, хула шайӗнче иртнӗ мероприятисене чылай ҫул ертсе пынӑ. 20 ҫулта вӑл Пӗтӗм Раҫҫейри тата Пӗтӗм Союзри вокалистсен конкурсӗн лауреачӗн ятне тивӗҫнӗ.
Тамара Локтева Чӑваш музыка театрӗн хорӗнче, «Атӑл» вокалпа инструмент ансамблӗнче юрланӑ. Ӑста юрӑҫ Пӗтӗм тӗнчери вырӑс романсӗн конкурсӗн лауреачӗ те пулнӑ. Сӑвӑ вулама та пӗлнӗ вӑл. 1989 ҫулта Тамара Локтева Калининградра иртнӗ Пӗтӗм Союзри сӑвӑ вулакансен конкурсӗнче гран-при ҫӗнсе илнӗ.
Тамара Локтевӑпа ыран Христос ҫуралнӑ ятпа ҫӗкленнӗ храмра сывпуллашӗҫ.
Иртнӗ вырсарникун, утӑн 3-мӗшӗнче, «Сӑр шурӑмпуҫӗ» кану базинче «Хавал» уйлӑх (лагерь) ӗҫлеме пуҫларӗ. Чӑваш халӑх сайчӗ те унта ҫитсе курчӗ, уйлӑха йӗркелекен Александр Блиновпа калаҫу йӗркелерӗ.
— Кӑҫал «Хавал» уйлӑх ҫиччӗмӗш хут пухӑнчӗ, ҫапла-и?
— Ҫапла.
— Ытти ҫулхисемпе танлаштарсан мӗнле ҫӗнӗлӗхсем тата уйрӑмлӑхсем пур?
— Пӗтӗмӗшле илсен ҫавах ӗнтӗ. Анчах ман шутпа лекцисем пахалӑх енчен илсен лайӑхрах. Кӑҫал чӑн та кунта хӑйне евӗрлӗ университет пулса иртет. Ҫавӑнпа эпир кӑҫал футболкӑсем те турӑмӑр — вӗсем ҫине «Хавал — чӑвашлӑх университечӗ» ҫыртӑмӑр. Чӑнах та эпир нумай вӗренетпӗр, кунта интереслӗ хӑнасем пыраҫҫӗ. Сӑмах май, енчен те пирӗн хӑна чӑвашла пӗлет пулсан унӑн лекцийӗ чӑвашла иртет. Ыттисем валли эпир ӑна вырӑсла куҫарса паратпӑр. Пурте кунта вырӑсла ӑнлансан та лекцие чӑвашла ирттерни пирӗншӗн пӗлтерӗшлӗ — эпир хӑнасене те чӑвашла интереслӗ темӑсемпе калаҫма хӑнӑхтаратпӑр (хӑйсен специальноҫӗсемпе калаҫма), ҫав вӑхӑтрах эпир хамӑра та ҫӗнӗ терминологине хӑнӑхтаратпӑр.
Кӑҫал «Тӑван Атӑл» литература журналӗ тухма пуҫланӑранпа 85 ҫул ҫитет. Ҫавна май Йӗпреҫри тӗп вулавӑшра «Тӑван Атӑл» журнал страницисем тӑрӑх» курав ӗҫлет.
Асӑннӑ вулавӑшра «Тӑван Атӑла» ҫынсем юратсах вулаҫҫӗ. Ӑна илес тесе черет те кӗтеҫҫӗ-мӗн. Чылайӑшӗ пӗр номерне те сиктермест, йӑлтах вулать. Курав утӑ уйӑхӗн 1-31-мӗшӗсенче ӗҫлӗ.
«Тӑван Атӑл» журнал, чӑваш писателӗсен кӑларӑмӗ, 1931 ҫултанпа тухса тӑрать. Халӗ ӑна «Хыпар» Издательство ҫурчӗ кӑларать. 1940-1944 ҫулсенче журнал «Илемлӗ литература» ятпа тухса тӑнӑ. 1965 ҫулччен литература альманахӗ пек тухнӑ. Журнала тӗрлӗ ҫулта Илья Тукташ, Аркадий Ӗҫхӗл, Ҫемен Элкер, Ухсай Яккӑвӗ, Александр Кӑлкан, Василий Алагер, Уйӑп Мишши, Василий Алентей, Владимир Абашев, Леонид Агаков, Пётр Львов, Александр Галкин, Георгий Краснов, Лаврентий Таллеров, Фёдор Агивер ертсе пынӑ. Халӗ унӑн редакторӗ — Василий Кервен (тӗп редактор — Михаил Арланов).
Чунҫӳрев–2016 (кӑҫал вӑл 27-мӗш хут ҫула тухнӑ) ҫак кунсенче Краснодар тӑрӑхӗнчи Хӑнакур хула ларнӑ вырӑна ҫитнӗ. Кунта вӗсем чӑвашсен мӑн аслашшӗсене сума суса асӑну чулне лартнӑ. Унта «Ку тӑрӑхра VII ӗмӗрте Атӑлҫи палхар-чӑвашӗсемпе Дунай пӑлхарӗсен Аслӑ Пӑлхар патшалахӗн тӗп хули Фанагори пулнӑ» тесе ҫырнӑ.
Асӑну чулне ӗнер вырнаҫтарнӑ. Унсӑр пуҫне унта Чӑваш Енӗн халӑх академикӗ Николай Кондрашкин кӳлепеҫӗ хатӗрленӗ барельеф та вырӑн тупнӑ. Ӑна чул тӑррине вырнаҫтарнӑ. Барьельеф ҫинче Аслӑ Пӑлхар патшалӑхӑн патши Купрат тата унӑн тӑхӑмӗсем — Аспарухпа Кӑтра-паттӑр — сӑнланнӑ.
Аса илтеретпӗр, Аслӑ Пӑлхар патшалӑхӗ 632–671 ҫулсенче палӑрса юлнӑ. Ӑна тӗрлӗ пӑлхар йӑхӗсене пӗрлештерсе йӗркеленӗ пулнӑ. Купрат вилнӗ хыҫҫӑн пӗр чӑмӑра пухӑннӑ йӑхсем каллех саланнӑ. Пӗр пайӗ Питпуянпа пӗрле вырӑнтах юлнӑ, тепӗр пайӗ Тан урлӑ каҫса вырнаҫнӑ. Каярах Кӑтра-паттӑр вӗсене Атӑл тӑрӑхне илсе кайнӑ. Виҫҫӗмӗш ывӑлӗ — Аспарух — хӑйӗн ҫыннисене Танай юханшывӗ патне илсе кайнӑ. Тӑваттӑмӗшпе пиллӗкмӗш ывӑлӗсем хӑйсен ҫыннисемпе хальхи Македони тата Итали ҫӗрӗсене илсе кайнӑ.
Яла кайсан Наци радиовне е Тӑван радиона вӗҫӗмех итлетӗп. Ӗҫ пӑрахса, ҫине тӑсӑлса выртса мар-ха. Ӗҫе кӳлӗнсен янӑратать те вӗсене тусӑм. Унпа пӗрле чылай чухне ирӗксӗртен тенӗ пек эпӗ те чӑваш юррисене итлетӗп.
Ирӗксӗртен итлетӗп тенинчен хытах тӗлӗнме кирлӗ мар. Сӑлтавӗ — кирек мӗнле ӗҫре те профессионала кӑмӑлланинче. Юрӑҫ, композитор, сӑвӑҫ пирки те ҫавнах каланӑ пулӑттӑм. Теприсем тата хӑйсене ытла та универсал тесе шухӑшланӑран пулӗ, сӑввине те ҫыраҫҫӗ, кӗввине те хываҫҫӗ, хӑйсемех шӑрантараҫҫӗ. Чӑннипех пултаруллисене, хамӑн ҫавӑн йышши талант ҫуккине кура, хӑпартланса та савӑнса йышӑнмалла пек. Анчах пиҫи-пиҫми сӑвӑпа, пиҫи-пиҫми кӗвӗпе, пиҫи-пиҫми сасӑпа сцена ҫине тухакансене хавхаланса йышӑнма чӑтӑмлӑх ҫитменни пӗтерет.
Паян вара тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче, «Контактра», «Эсӗ ман хӗвелӗм, эсӗ ман тӗнче» ушкӑнра Ирина Степанова плагиат юрӑсем пирки сӑмах пуҫаранипе тӗл пултӑм. Акӑ еплерех ҫырнӑ вӑл:
«Чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсем час-часах сцена ҫине Раҫҫей е тӗнче хичӗсемпе (сӑмахӗсене куҫарса е паллӑ кӗвӗ ҫине урӑх текст хурса) тухни никамшӑн та вӑрттӑнлӑх мар.
Нумаях пулмасть Муркаш районӗнчи Очӑкасси ялӗ пысӑк уявне паллӑ тунӑ. Яла летопиҫре асӑннӑранпа 421 ҫул ҫитнӗ.
Уява паллӑ тума очӑкассисем тӗплӗн хатӗрленнӗ. Урамсене илемлетнӗ, ҫынсен алӗҫӗсен куравӗсене йӗркеленӗ. Сӑмах май, Очӑкасси ялӗ пулса кайни Хусан ханлӑхӗнченех пырать. Отучевсен йӑхӗ пулнӑ: Отуч тата Кадыш пиччӗшӗпе шӑллӗ.
Ял кунне хӑна нумай пухӑннӑ. Елена Пучковӑн ӗҫӗсемпе кӑсӑкланакан нумай пулнӑ. Унӑн вӗтӗ шӑрҫаран тунӑ ӗҫӗсем питӗ илемлӗ курӑннӑ. Григорий Михайлов пробкӑсенчен панно тунӑ.
Пултарулӑх ушкӑнӗсем сцена ҫинче юрӑ-ташӑпа савӑнтарнӑ. Унта ытти ялсенчи пултарулӑх ушкӑнӗсем те килнӗ.
Утӑ уйӑхӗн 6-мӗшӗнче Ҫӗрпӳре йӑлана кӗнӗ Тихвин ярмӑркки уҫӑлать. Вӑл вырсарникунчченех пулӗ.
Ярмӑрккара чылай интереслӗ мероприяти иртӗ. Кӑвакарчӑнсен фестивалӗ, сывлӑш ҫӗленӗсен конкурсӗ, купӑсҫӑсем юрлани тата ытти те кӗтӗҫ хӑнасене.
Сӑмах май, Тихвин ярмӑрккине ҫулсерен ҫӗртме уйӑхӗн вӗҫӗнче ирттереҫҫӗ. Вӑл пилӗк куна тӑсӑлать. Ӗлӗк ярмӑркка пирки пӗлсен Хусантан, Чулхуларан, Сӗверен, Чӗмпӗртен, Шупашкартан купсасем килнӗ. Ҫӗрпӳ купсисем сутмалли тавара маларах хатӗрлеме тытӑннӑ.
Ярмӑркка суту-илӳ вырӑнӗ кӑна мар, халӑх хутшӑнмалли центр та пулнӑ. Унта аякри тӑвансем курса калаҫнӑ.
Кӑҫал ярмӑрккӑра эрнекун тата шӑматкун массӑллӑ мероприятисем нумай иртӗҫ.
+10.3 °C