«Пулӗҫ аслӑ, ҫивӗч ӑслӑ кӗнекеҫӗсем…» Ҫеҫпӗл кӗтнӗ кӗнекеҫӗсенчен пӗри — филологи наукисен кандидачӗ Геральд Васильевич Лукоянов (1935 – 2001). Вӑл хӑйӗн ӗмӗрӗнче пӗччен е урӑх авторсемпе пӗрле 40 яхӑн вӗренӳ кӗнеки ӑсталанӑ, вӗсенчен хӑшӗ-пӗри 10 ытла кӑларӑмпа тухнӑ.
Шкулта унӑн кӗнекисемпе 1965 ҫултанпа вӗренеҫҫӗ. Ҫав йышра «Чӑваш чӗлхи» (3-6 классем валли), «Тӑван литература» (4-5 кл.), «Чӑваш сӑмахӗ» (3-7 кл.), «Савӑнӑҫ кӗнеки», «Тӑван чӗлхе», «Ҫеҫпӗл», «Шевле», «Килти вулав кӗнеки», «Ҫыру тетрачӗ» пур. Вӑл хатӗрленӗ кӗнекесен пӗрлехи тиражӗ икӗ миллиона ҫывхарнӑ! Ҫакӑн чухлӗ кӗнеке калӑплама пултарнӑ ӑста хӑй пурӑннӑ вӑхӑтра чысне-сумне питех курайман — наградӑсемпе хисеплӗ ятсем илеймен. Геральд Васильевич ача пек уҫӑ кӑмӑллӑ та тӳрӗ чунлӑ ҫынччӗ, хурине «шурӑ» теме пултараймастчӗ. Ҫакӑ ӑна пӗчӗккисем валли кӗнеке хайлама пулӑшнӑ, анчах пуҫлӑхсен умӗнче ырӑ ятлӑ пулма чӑрмантарнӑ.
Вӑл пирӗнтен камалсӑр (выр. Скоропостижно) уйрӑлса кайнӑранпа кӗҫех вунӑ ҫул ҫитет ӗнтӗ. Аслӑ пӗлӳ илнӗ, ӑна-кӑна ӑнланакан ҫынсенчен Геральд Лукоянов пирки ыйтса пӑхатӑн та ку ята пӗлекеннине сахал тупатӑн.
Авӑнӑн 15-18-мӗшӗсенче Шупашкарта, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне йӗркеленӗренпе 80 ҫул ҫитнине халалласа тӗрӗк пӗлӳлӗхӗн тӗнче конференцийӗ иртӗ. Ирттерекенсем: Раҫҫейри тӗрӗк пӗлӳлӗхӗн комитечӗ, Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк халӑхӗсен Ассамблеи, РӐА чӗлхе пӗлӗвӗн институчӗ, Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерстви, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ.
Конференци чӗлхисем: чӑвашла, тӗрӗк чӗлхисем, вырӑсла, акӑлчанла.
Пурӗ 11 секци ӗҫлӗ:
1) Тӗрӗк пӗлӗвӗн еткерӗ, XXI ӗмерти вырӑнӗ.
2) Танлаштаруллӑ-историллӗ тӗрӗк пӗлӗвӗпе алтаистика. Секци хӑйӗн ӗҫне Н.И.Ашмарин ҫуралнӑранпа 140 ҫул ҫитнине халаллать.
3) Тӗрӗк чӗлхисенчи типологисемпе ареалсем.
4) Танлашруллӑ тата тишкерӳллӗ этнолингвокультурологи.
5) Тӗрӗк тӗнчин диахронири тата синхронири чӗлхе ӳкерчӗкӗ.
6) Тӗрӗк сасӑ пӗлӗвӗ тата грамматики. Секци хӑйӗн ӗҫне Л.С.Левитскаяна халаллать.
Ҫӑвӑн 27-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче чӑваш поэзийӗн чаплӑ классикӗ К.В.Иванов ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалланӑ «Константин Иванов тата унӑн вилӗмсӗр еткерӗ» регионсен хушшинчи ӑслӑлӑх-практика конференцийӗ иртрӗ.
Конференцие гуманитари институчӗн директорӗн ӗҫне пурнӑҫлакан В.Г.Харитонова уҫрӗ. Пурне те уяв ячӗпе саламларӗ, конференцие килнӗшӗн тав турӗ.
— Паян пирӗншӗн ҫав тери пысӑк уяв. Константин Иванов ҫуралнӑ кун Чӑваш ҫӗрӗнче Мари Эл, Воронеж, уйрӑмах Пушкӑртстан, Чӗмпӗр хӑнисем пулни, эпир пысӑк ҫак уява вӗсемпе пӗрле кӗтсе илни питӗ пысӑк савӑнӑҫ, — палӑртрӗ ЧР Культура министерствин пай пуҫлӑхӗ М.Н.Краснов.
Пелепей районӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Д.Г.Фатхутдинова Пушкӑрт Республикин Президенчӗн Муртаза Рахимовӑн саламлӑ ҫырӑвне вуласа пачӗ. «Пушкӑртра тӗпленнӗ чӑвашсем пирӗншӗн тахҫанах ҫывӑх тӑвансем пулса тӑнӑ.
Ҫӗртмен 23-мӗшӗнче Шупашкарта «Чӑваш Республики — Мускав. Лаптӑксене аталантармалли инвестиципе строительство программӑсем» архитектура кӗперӗ» ятлӑ конференци иртӗ. Вӑл Республика кунӗ ячӗпе иртекен Шупашкарти III экономика канашлӑвӗнче ирттерекен мероприятсен шутне кӗрӗ.
Конференцие Чӑваш Республикин Министрсен кабинечӗ пулӑшнипе хула строительствипе обществӑллӑ инфраструктура Министерстви ирттерет. Ҫавӑн пекех йӗркелӳҫӗсен шутӗнче: Раҫҫей Федерацийӗн Патшалӑх Думин строительствӑпа ҫӗр хутшӑнӑвӗсен комитечӗ, Чӑваш Енӗн экономика аталанӑвӗпе суту-илӳ Министерстви.
Конференцин тӗп теми ҫурт-йӗре масштаблӑ хӑпартасси, Раҫҫейри тата чикӗ леш енчи укҫа хывакансемшӗн унӑн илӗртӳлӗхӗ пулӗ. Ҫавӑн пекех ҫурт-йӗре масштаблӑ хӑпартнӑ чухне, дазайн хатӗрленӗ чухне пирӗн патшалӑхра тата ют ҫӗршывсенче пухнӑ опытпа та паллашӗҫ. Строительство хуҫалӑхӗн аталанӑвне, укҫа-тенкӗпе тухӑҫлӑ усӑ курассине пӑхса тухӗҫ.
Конференцие хутшӑнас кӑмӑл ҫуралсан сирӗн construc28@cap.ru электронлӑ адреспа ҫыру ямалла, е (8352) 62-52-05 инҫесас номерӗпе ҫыхӑнмалла.
Иртнӗ эрнере чӑваш филологийӗпе культура факультечӗн тӑватӑ студентки Мари патшалӑх университечӗн финно-угроведени институтӗнче наукӑпа прктика конференцийӗнче пулчӗҫ. Вӗсем — С.Чернова, А.Димитриева (4 курс), О.Иванова, Т.Ефремова (3 курс). (Ҫулҫӳреве йӗркелеме пулӑшнӑ 4 курс студентне Е.Филиппова — пысӑк тав сӑмахӗ).
Чӑваш хӗрӗсем литература пӗлӗвӗ тата фольклор секцийӗсенче тухса калаҫрӗҫ. Кӑсӑклансах итлерӗҫ вӗсен доклачӗсене мари преподавателӗсемпе студенчӗсем. Ҫине-ҫинех ыйту пачӗҫ, тӗпчерӗҫ. А.Димитриева паллӑ чӑваш ҫыравҫин хайлавӗсенчи хӗрарӑм шӑпине йӗркеленӗ, докладра вӑл Ч.Айтматов кӑркӑс ҫыравҫин хайлавӗсене Ю.Скворцовӑннипе танлаштарнӑ. Хӗрӳллӗ хуравланипе, ҫухалса кайманнипе палӑрчӗҫ пирӗн студенткӑсем.
Кӳршӗ республикӑри ҫамрӑксен доклачӗсене те хаваслансах итлерӗҫ вӗсем. Йошкар-Оласем малтан ҫармӑсла калаҫрӗҫ. Вӑл хушӑра мари чӗлхипе вулакан докладсене тӑнласа пӗр пек янӑракан сӑмахсене уйӑрса илме, мӗн те пулин ӑнкарма тӑрӑшрӗҫ чӑвашсем. Кайран, сӑмах мӗн ҫинчен пынине кӗскен вырӑсла ӑнлантарса парсан, хӑйсем те ыйтусем пачӗҫ.
Акан 24-мӗшӗнче, Яковлев Иван Яковлевич ҫуралнӑ кун, чӑвашра Чӑваш чӗлхи кунне палӑртаҫҫӗ. Акан 19-мӗшнчен пуҫласа эрне тӑршшӗпех — чӑваш чӗлхи эрни иртет.
Кӑҫал ҫак мероприятисене ирттерме палӑртнӑ:
● Нарӑс, 4 — «Чӗвӗлти чӗкеҫ — чӗлхе пӗлни пурне те кирлӗ» вӑйӑ-конкурс. 22 пин ытла ача хутшӑннӑ.
● Нарӑс, 6 — регионсем хушшинчи чӑваш чӗлхи олимпиади. 160 шкул ачи хутшӑннӑ.
● Ака, 1 — «Чӑваш Республикин район тӗпӗсенчи тата хулисенчи шкул ачисем чӑваш пӗлни» ҫавра сӗтел иртнӗ. 30 вӗрентӳҫӗ пулнӑ.
● Ака, 10 — «Туслӑх хӗлхемӗ» фестиваль иртнӗ. 86 вӗренекен хутшӑннӑ.
● Ака, 19 — Чӑваш чӗлхи эрнине уҫни. И.Я.Яковлева халалланӑ «Букварьтен илемлӗ литература таран» республика ӑмӑртӑвне ирттернӗ. I тура 159 ача хутшӑннӑ.
● Ака, 20 — Вӗрентекенсем хушшинче «Тӑван чӗлхен хисепне ӳстерме тата ӑна вӗрентме усӑ курмалли ҫӗнӗ меслетсем» семинар ирттернӗ.
● Ака, 21 — ЧПУ-ра 10-11 класра вӗренекен шкул ачисем университет преподавателӗсемпе тӗл пулнӑ.
Акан 14-мӗшӗнче ЧПУ-н чӑваш филологийӗпе культура факультечӗн ӗҫченӗсем И.Я.Яковлев ячӗлле Элӗкри пӗтемӗшле пӗлӳ паракан вӑтам шкулта иртнӗ «Чӑваш чӗлхипе литературине наци шкулӗсенче вӗрентесси» ятлӑ ӑслӑлӑхпа практика конференци ӗҫне хутшӑнчӗҫ. Конференцине В.К. Волков шкул директорӗ уҫрӗ. Районти вӗрентӳ управленийӗн пуҫлӑхӗн ӗҫӗсене вӑхатлӑх пурнӑҫласа пыракан И.П. Ильина салам сӑмахӗ тухса каларӗ. Элӗк районӗнчи шкулсенче чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекен учительсем умӗнче Г.А. Ермакова профессор «Чӑваш чӗлхипе литератури урӑ халӑх философийӗн тарӑнӑшне ҫитни» темӑпа, О.И. Печников доцент «Урок тӗллевӗсене палӑртассин уйрӑмлӑхӗсем» темӑпа, Г.Н. Семенова профессор «Чӑваш чӗлхи урокӗсенче сывлӑха упрамалли технологисемпе усӑ курасси» темӑпа, Э.И. Родионова аслӑ преподаватель «Литература вӗрентмелли теорин хӑш-пӗр енӗсем тата шкул вулавӗ» темӑпа, В.
Нарӑсӑн 20-мӗшӗнче Шупашкарта тӗрлӗ регионти обществӑллӑ пӗрлешӳсем Раҫҫей Федерацийӗнчи кӑк халӑх чӗлхисене упраса хӑварас тата вӗсене аталантарас ыйтусене сӳтсе явма пысӑк канашлӑва пухӑнчӗҫ. Пуху Чӑваш наци музейӗнче иртрӗ.
Пӗтӗмӗшле илсен пухӑннӑ ҫынсене 2007 ҫулхи юпан 1-мӗшӗнче йышӑннӑ 309 №-лӗ федераллӑ саккун пӑшӑрхантарать — ытларах вӗсем ӑна сӳтсе яврӗҫ, ӑна хирӗҫлесе докладсем каларӗҫ. Тухса калакансем чылай пулчӗҫ. Тутарстанран килнӗ Сафиуллин Фандас Шакирович 309 №-лӗ саккунӑн кун-ҫулне уҫса пама тӑрӑшрӗ. Ҫак саккуна пурнӑҫлама тытӑнни те — сӑмахран, ППЭ-на тӑван чӗлхесемпе ирттерме чарни — ӑна пӑшӑрхантарни пирки пӗлтерчӗ. Патшалӑх тӑван чӗлхепе 1-4 классенче ҫеҫ вӗрентме сӗнет иккен (хальхи вӑхӑтра — 9-мӗш класчен), тата тӑван чӗлхесене вырӑс чӗлхипе вӗрентмелле имӗш. Ҫак йӗркесене пурнӑҫа кӗртме шухӑшлани ун шучӗпе (тӗрӗссипе, пухӑва хутшӑннӑ ҫынсен ытларахӑшӗ те ҫапла шутлать) Раҫҫейре вырӑс мар халӑхсене вырӑслатассипе ҫыхӑннӑ.
Регионаллӑ компонент шучӗпе малтан тӑван чӗлхене, тӑван халӑх историне тата культурине вӗрентнӗ пулсан, халӗ, ӑна пӑрахӑҫланӑ хыҫҫӑн ҫак предметсем хӑйсен саккунлӑх никӗсне ҫухатнӑ пек пулса тухать.
Паян, кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче, И.Я. Яковлев ячӗллӗ чӑваш педагогика университетӗнче «Чӑваш сӑмахлӑхӗпе халӑхӑн йӑла ӑспурлӑхне тӗпчесе вӗрентмелли ӑслайсем» ятлӑ Атӑлпа Урал хутлӑхӗнчи ӑслӑлӑхпа хӑнӑху конференцийӗ иртрӗ. Ӑна Виталий Петрович Станьял 70 ҫула ҫитнӗ ячӗпе ирттерчӗҫ. Паллӑ ӑсчах, ҫыравҫӑ, вӗрентӳҫӗ, таврапӗлӳҫӗ тата халӑх ӗҫӗн хастарӗ хут тӑрӑх 1940 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче ҫуралнӑ.
Ӑслӑлӑхпа хӑнӑху конференцийӗ шӑп кӑнтӑрла пуҫланчӗ — ӑна Андреева Евдокия Александровна, чӑваш филологи факультечӗн деканӗ уҫрӗ. Вӑл конференци йӗркипе паллаштарчӗ — кашни хутшӑнакан вӗрентевҫе ӗнентерӳ хучӗ пама, кашни доклада кӗнекепе пичетлесе кӑларма шантарчӗ. Ун хыҫҫӑн Виталий Петрович сӑмах илчӗ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл пособисене хатӗрлес ыйту ҫинче кӗскен чарӑнса тӑчӗ. «Кӗнекене кӑларсан ун усси пултӑр, ахаль шыв юхтарни ан пултӑр.
Юпан 27-мӗшӗнче Тутарстанра чӑваш наципе культура автономийӗн VII отчетпа суйлав конференцийӗ иртрӗ. Унта культура автономийӗн представителӗсемсӗр пуҫне вырӑнти влаҫ органӗсенчи ҫынсем те хутшӑнчӗҫ. Чӑваш Енрен те элчӗсем пулчӗҫ — культура министрӗн ҫумӗ Татьяна Казакова, «Янра юрӑ» ансамбль. Татьяна Казакова Чӑваш Ен президенчӗн, Николай Федоровӑн, салам сӑмахӗсене вуласа пачӗ.
Конференцире Тутарстан чӑвашӗсен умӗнче тухса тӑракан ҫивӗч ыйтусене сӳтсе яврӗҫ. Ҫитӗнӳсем пирки те манса каймарӗҫ — «Учӳк», «Уяв» ирттересси, ҫамрӑксемпе ӗҫлесси кунта йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ.
Суйлавра культура автономине малашне ертсе пыма унчченхи пекех Константин Яковлева шанса пачӗҫ.
Чӑваш Енрен ҫитнӗ «Янра юрӑ» (сӑмах май, ӑна Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ Вячеслава Христофоров ертсе пырать) конференцине пухӑннӑ ҫынсене юрӑпа савӑнтарчӗ.
+0.3 °C