Ҫак кунсенче Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Кӗрлев ялӗнче ял уявӗ иртрӗ. Иртнӗ ҫулхи пекех ӑна ҫӳллӗ шайра ирттерме тӑрӑшрӗҫ. Уява Штанашри культура ҫурчӗ ҫумӗнчи фольклор ансамлӗн артисчӗсем кӑна мар, ялти халӑх та ӗлӗкхи арчаран туртса кӑларнӑ чӑваш тумне тӑхӑнса тухнӑ. Хӑнасене тулли сӗтел кӗтсе илчӗ. Уява хатӗрленсе Николай Сидоров ятарлӑ стендсем хатӗрленӗ, кунтах Кӗрлев ял пурнӑҫне, ял историне тата Чӑваш Республикинчи Ашшӗпе амӑшӗн ҫулталӑкне халалланӑ стена хаҫачӗсем. Вӗсене вырӑсла кӑна хатӗрленӗ пулин те кӗрлевсем кунти сӑнсемпе хаваспах паллашрӗҫ.
Штанаш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Светлана Ефремова пухӑннисене уяв ячӗпе саламласа пурне те малашне те ялшӑн тӑрӑшма чӗнсе каларӗ, уяв йӗркелекенсене чунтан тав турӗ. Галина Зотова таврапӗлӳҫӗ ял историйӗпе паллаштарчӗ, уява килнӗ виҫӗ вӑрҫӑ тата педагогика ветеранне, кӑкӑр тулли наградӑллӑ 98 ҫулхи Яковлев Алексей Алексеевича асӑнмалӑх пӗчӗк парнепе, хӑйӗн «Вӑтӑр ҫичӗ пӗртӑван» кӗнекипе чысларӗ. Ку парнене ялти виҫӗ пӗчӗк ача та тивӗҫрӗҫ: Вадим Патеев, Алеша Чучаков тата Максим Михайлов. Пухӑннисене ҫавӑн пекех Элӗк райпо представителӗ ҫак ялти сӗт нумай сутакансене парнесемпе чысларӗ.
Шупашкарти Мускав районӗн ЗАГСӗ Пӗтӗм тӗнчери ачасене хӳтӗлемелли куна халалласа хӑйне евер акци ирттерме палӑртнӑ. Ыран вӗсем мӑшӑрсене уйӑрмӗҫ.
«Пӗр кун – уйрӑлусӑр» ятлӑ мероприятие ҫемье хакне ӳстерес, статусне хӑпарас тӗллевпе йӗркелеҫҫӗ. Ыран арӑмӗпе упӑшки уйрӑлма шут тытсан ҫакна пурнӑҫа кӗртеймӗ. Мускав районӗн ЗАГСӗ вӗсене пур-пӗрех уйӑрмӗ. ЗАГС ӗҫченӗсем мӑшӑра мирлешме сӗнӗҫ.
Лайӑх хыпар та пур: ыран асӑннӑ районта 7 ҫемье чӑмӑртанӗ. Вӗсем шӑпах Пӗтӗм тӗнчери ачасене хӳтӗлемелли кун пӗрлешме палӑртнӑ.
Ыран, ҫӗртме уйӑхӗн 1-мӗшӗнче — Пӗтӗм тӗнчери ачасене хӳтӗлемелли кун. Ҫав ятпа Чӑваш Ен Элтеперӗ саламланӑ.
«Пурнӑҫра пурлӑх енчен пуян пулни кӑна ҫителӗксӗр. Юратнӑ ачӑрсемшӗн чун ӑшшине ан шеллӗр, вӗсене хӑвӑрӑн тӗслӗхӗрпе ырӑ кӑмӑллӑ та тарават пулма, ытти ҫынсене хисеплеме вӗрентӗр», — тенӗ Михаил Игнатьев хӑйӗн саламӗнче.
Республика Элтеперӗ шухӑшланӑ тӑрӑх, «ачасем ҫуралнӑ май пирӗн пурнӑҫ ҫӗнелсе улшӑнать, вӑл телейлӗрех те килӗшӳллӗрех пулма тытӑнать, ҫӗнӗ тӗллевпе тулать.
Кашниех хӑйӗн ачи унран лайӑхрах тата пултаруллӑрах пултӑр, тивӗҫлӗ ҫын пулса ӳстӗр, Тӑван ҫӗршыв унпа мухтанма пултартӑр тесе ӗмӗтленет. Пирӗн ҫав шанчӑка тӳрре кӑларма хамӑртан мӗн килнине йӑлтах тумалла».
Паян Чӑваш Ен Правительствин Пуҫлӑхӗ Иван Моторин Республика кунне ирттерес ыйтупа йӗркелӳ комитечӗн ларӑвне пухнӑ.
Унта ҫав куна халалласа ирттермелли мероприятисен планне тишкернӗ май Фейерверксен пӗтӗм тӗнчери XX фестивалӗ, тӗрлӗ курав иртессине ЧР экономика аталанӑвӗн министрӗн ҫумӗн тивӗҫне пурнӑҫлакан Инна Антонова пӗлтернӗ. Республика кунне чӗнсе пин ытла йыхрав хучӗ янӑ. Килес кӑмӑл пуррине Раҫҫейӗн 15 регионӗ тата ют ҫӗршыв пайташӗсем палӑртнӑ. Фейерверк ҫӗртме уйӑхӗн 23-мӗшӗнче 23 сехетре пуҫланмалла. Унта пилӗк пиротехника компанийӗ хутшӑнӗ.
Республика кунӗ Пӑрачкав районӗнче те иртнине кура асӑннӑ муниципалитет пуҫлӑхӗ Евгений Лебедев, ҫавӑн пекех Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Алла Салаева та епле хатӗрленнипе паллаштарнӑ.
Вӗренӳ ҫулӗ вӗҫленнине халалласа А.Г.Николаев ячӗллӗ Калайкасси вӑтам шкулӗнче акатуй иртрӗ. Йӑлана кӗнӗ уяв ҫӳ уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, шӑматкун пулчӗ. Ир-ирех ачасем, ашшӗ-амӑшӗ пулӑшнипе шкул садӗнче хурансем ҫакрӗҫ, сӗтел ҫине тӗрлӗ апат-ҫимӗҫ лартрӗҫ. Малтанхи кунсенче кашни класс хӑйӗн картине, апат хатӗрлемелли вырӑна, кил-ҫурта илемлетрӗ, тирпейлерӗ.
Акатуй 9 сехет ҫурӑра вӑйӑ картипе пуҫланчӗ. Чӑваш тумӗ тумланнӑ ача-пӑча, яш-кӗрӗм карталанса утни чуна тыткӑнларӗ. Акатуя шкул директорӗ Ершова Т.А. уҫрӗ. Татьяна Аркадьевна чи хастар та пултаруллӑ ачасене грамотӑсемпе чысларӗ, ашшӗ-амӑшӗсене тата вӗрентекенсене тав хучӗсем пачӗ. Чӑваш халӑхӗн ӑс-хакӑлӗпе ӳнер академийӗн президенчӗ Евгений Евстафьевич Ерагин чӑваш-халӑх йӑли-йӗркине упрасси пирки калаҫрӗ, ачасене малашне те ҫитӗнӳсем тума ӑнӑҫу сунчӗ. 6, 8 класс хӗрӗсем чӑваш ташшипе савӑнтарчӗҫ, 3-мӗш класс ачисем ҫӑварни йӑлине кӑтартса пачӗҫ, Саида Колдашова «Тӑван яла» юрӑпа кӑмӑла ҫӗклерӗ.
Уява уҫнӑ хыҫҫӑн хӑнасем ачасен кану вырӑнне ҫул тытрӗҫ. Асӑнса хӑвармалла, кӑҫал кашни класс «Техӗмлӗ сӗтел» тата «Чи илемлӗ те тирпейлӗ кил карти» конкуса хатӗрленнӗ.
Тӗмен хулинче ӗнер чӑвашсен Акатуйӗ иртнӗ. Вӑл тӑрӑхра пурӑнакан йӑхташӑмӑрсемшӗн вӑл чӑн-чӑн уяв пулнине «Хыпар» издательство ҫурчӗн сайтӗнче паян хыпарланӑ. Унта ҫырнӑ тӑрӑх, Тӗменти уява Свердловск облаҫӗнчен ҫитнӗ ҫын та пур.
«Хӑшӗ-пӗри чӑвашла пӗлмест, анчах йӑх-несӗлӗсене сума сӑвать, хӑйӗнче чӑваш юнӗ чупнине лайӑх пӗлет. 75-ри Нина Волова, ав, Тюмене Свердловск облаҫӗнчи Богданович ялӗнчен ҫитнӗ. «Манӑн Акатуя каяс килет, анчах укҫа ҫук», — тенӗ иккен вӑл ывӑлне. Нина Васильевна Тӗмене ҫитес тесе 2 кун ҫӗрулми сутнӑ. Ҫунатланнӑ хастар хӗрарӑм ӗнер Акатуйра савӑннӑ.
Свердловск облаҫӗнчи хӗрарӑм утӑмӗ аякри чӑвашсем тӑван халӑхӑмӑр культуришӗн, тӑван чӗлхешӗн, пуян эткерлӗхӗшӗн чӑннипех те тунсӑхланине ҫирӗплетекен тӗслӗх тесе хӑюллӑнах калама пулать.
Шупашкар районӗнче йӑлана кӗнӗ Ишек ярмӑркки пуҫланнӑ. Вӑл ҫу уйӑхӗн 28-мӗшӗнче уҫӑлнӑ.
Ярмӑрккана таврари ҫынсем пуҫтарӑнаҫҫӗ. Унта ӗлӗкхилле каруҫҫель те ӗҫлет. Кӑҫал ярмӑркка икӗ куна тӑсӑлӗ, паян вӗҫленӗ.
Яланхиллех уявра шашлӑкпа, шӳрпепе сӑйланма май пур. Шӳрпе хаклах мар: 100 тенкӗ ҫеҫ. Ачасем валли каруҫҫельсӗр пуҫне батутсем те ӗҫлеҫҫӗ. Уява пухӑннисем валли чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсен концерчӗ пулнӑ.
Ҫанталӑк ашах пулман, ҫапах уява чылаййӑн пухӑннӑ. Сӑмха май, ку уяв 220 ҫул ытла каяллах йӗркеленме тытӑннӑ. Чылай чухне ӑна Тӗлӗнтермӗш ӗҫсем тӑвакан сӑваплӑ Николай уявӗнче ирттереҫҫӗ.
Паян Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Хими промышленноҫӗнче ӗҫлекенсен кунӗ ячӗпе Ҫӗнӗ Шупашкарти химиксене — унти «Химпромра» — ӗҫлекенсене саламланӑ.
Акционерсен ҫав обществинче 150-а яхӑн тӗрлӗ продукци кӑлараҫҫӗ. Продукци пахалӑхне те савутра ҫулсерен лайӑхлатса пыраҫҫӗ.
Уява хутшӑннӑ Михаил Игнатьев Элтепер кӑҫал предприятире производство калӑпӑшне 10 миллиард тенкӗрен ирттерессе шаннине палӑртнӑ.
Предприяти пайташӗсем малашлӑхлӑ темиҫе инвестици проекчӗ пурнӑҫа кӗни ҫинчен каласа кӑтартнӑ. Ҫулталӑкне 30 пин тонна глифосат кӑларакан производство хута ярассипе ӗҫлеҫҫӗ. Перкарбонат кӑларассине икӗ хут ӳстересшӗн. Водород пероксидне туса илесси 40 процент хушӑнӗ.
Ӳлӗмрен тата водород перекиҫне кӑларассине палӑрмаллах ӳстересшӗн. Ку производствӑна 4 миллиарда яхӑн тенкӗ хывмалла.
Кирек епле уяври пекех мероприятире производствӑри маттурсене тата ӗҫ династийӗсене чысланӑ.
Ҫӗртме уйӑхӗн 4-мӗшӗнче Иркутск хулинче пӗтӗм чӑвашсен Акатуйӗ иртмелле. Унти пирӗн республикӑран та пысӑк делегаци тухса кайнӑ.
Инҫе ҫула тухиччен йыш Шупашкарти Константин Иванов палӑкӗ умне пуҫтарӑнса паллӑ классика сума суса чечек хунӑ.
Иркутск тӑрӑхӗнчи йӑхташӑмӑрсен Акатуйне каякансене Чӑваш Енӗн культура, наци ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗсен министрӗн ҫумӗ Вячеслав Оринов, Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Николай Угаслов, унӑн ҫумӗ Валерий Клементьев телейлӗ ҫул суннӑ.
Делегаци ҫула май Пушкӑрт Республикинчи Слакпуҫ ялне, Константин Иванов ҫуралнӑ тӑрӑха, кӗрсе тухнӑ. Унтан Тӗмене, Красноярска ҫитӗ, чӑвашлӑхпа ҫыхӑннӑ унти мероприятисене хутшӑнӗ. Уява ытти регионсенчи чӑвашсем те пуҫтарӑнмалла.
Иртнӗ шӑматкун, ҫу уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, «Ирӗклӗх» хастарӗсем те Шурча вӑрҫи иртнӗренпе 175 ҫул ҫитнине палӑртма ҫитнӗ. Ҫак куна палӑртса тӗп уяв Шурча ялӗнче иртнӗ. «Ирӗклӗх» хастарӗсем вара паттӑрла пуҫ хунисене палӑк умӗнче ҫӑкӑр-тӑварпа асӑнчӗҫ. Унсӑр пуҫне виҫӗмҫул тата пӗлтӗр лартнӑ юман хунавӗсене те тӗрӗслерӗҫ. Вӗсем чиперех тымар янӑ, ҫур кунне кӗтсе илсе симӗс ҫулҫӑсем те кӑларнӑ.
Аса илтерер, Шурча вӑрҫи Муркаш тӑрӑхӗнче 175 ҫул каялла тапраннӑ. Вӑл вӑхӑтра патша хушӑвӗпе мӑкаҫей ҫӗрне сухаламалла пулнӑ, ҫакӑнпа килӗшмесӗр халӑх пӑлхав ҫӗкленӗ. Шурча вулӑс центрӗ пулнӑ май сенӗк-пуртӑсемпе хӗҫпӑшаланнӑ ҫынсем ҫак ял таврашне пухӑннӑ. Патша ҫарӗсем пӑлхава тухнӑ халӑха хӗрхенмен, тӗрлӗ енлӗн хӗн кӑтартнӑ. Пӗрисене хулӑпа хӗненӗ, теприсене Ҫӗпӗре ӑсатнӑ. Вилнисен йышӗ те пӗчӗк пулсан. Тӗрӗсмарлӑха хирӗҫ тӑрса пуҫ хунисене те ун чухнехи влаҫ хисеп туман, выльӑх ҫӑвипе юнашар пытарттарнӑ. Совет влаҫӗ вӑхӑтӗнче кӑна вара ҫав паттӑрсене чыс туса палӑк лартнӑ.
-5.7 °C