Электронлă вулавăш

VII

Чĕпĕсем тĕрекленсе çитрĕç ĕнтĕ. Клеткăсенчи вырăн аталанса пыракан чĕпĕсемшĕн тăвăрланса юлчĕ, çавăнпа та пĕр ăшă кунхине вĕсене çуллахи лагере кăларма шутларĕç. Василий Петрович хĕрсем хушшинче вĕткеленсе кăна çӳрерĕ, чĕпĕсен сывлăхне тĕрĕслерĕ. Имшертереххисене халлĕхе уйрăм изолятора куçарттарчĕ, пенициллинпа хутăштарнă апат çитерме хушрĕ. Пурне те йĕркене кĕртсе пĕтерсен, хĕрсем клеткăри чĕпĕсене, ятарласа тунă сеткăллă наçилккасем çине шутласа ярса, çеремлĕхе илсе тухрĕç. Вырăнĕ вара çамрăк чĕпĕсем валли чăнахах та питĕ лайăх. Самаях пысăк çеремлĕ лаптăка йĕри-тавра сеткăллă тимĕр карта тытса çавăрнă. Варрине хӳтĕлĕхшĕн вăрăм сарай туса янтăланă. Çак лагерьте чĕпĕсен кĕркуннечченех, пĕрремĕш юр ӳкичченех пурăнас пулать. Кайран, пĕрремĕш юр ӳксен, çăвăр автансене чĕпĕсенчен уйăраççĕ те хăшне ăçта ямаллине палăртаççĕ.

Çемçе те симĕс курăк çине ярса хăварнă чĕпĕсем малтанах хăраса çĕр çумне лăпчăна-лăпчăна ларчĕç. Хăйсем ăçта лекнине ăнкарса илеймесĕр, йĕри-тавра сехĕрленсе пăхса çаврăнчĕç, анчах та вĕсене никам та тивменнине, хăйсем ирĕкрине сиссе часах урисем çине çĕкленчĕç, шит тăршшĕ çитĕннĕ çемçе курăк тăрăх чăл-пар саланчĕç. Ку таранччен чĕпĕсемшĕн çут тĕнче клетка шăтăкĕнчен кăна курăннă пулсан, халĕ вĕсемшĕн ытармалла мар юмахри пурнăç тухса тăчĕ. Вĕсем, савăнса кайнăскерсем, пĕр-пĕрин патне чупса пырса хăйсен чĕлхипе темĕн çинчен шиплетме пуçларĕç. Малтантарах тухнă чĕпписем кайран илсе пынисем çине мăнкăмăллăн, пуçĕсене каçăртса пăхса çаврăнчĕç, эсир тата ăçтан сиксе тухрăр тенĕ пек, хулăнлана пуçланă сассисемпе кăмăлсăррăн кăкăлатса илчĕç. Харсăртараххисем хăйсен кӳршисемпе çапăçса илме те ĕлкĕрчĕç, хăравçăраххисем кăна шăпăртах, кирек мĕн пулса тухсан, аяккалла тапса сикме хатĕр тăчĕç.

Канăçсăрланса кĕтрĕ Лена паянхи куна. Пăшăрханчĕ, пăлханчĕ. Тем тесен те паянхи кун хĕрĕн ĕçĕнчи пĕрремĕш тĕрĕслев-çке. Халĕ, ак, зоотехник вĕсен ятне ырăпа асăнсан, Ленăн чĕри лăштах пулчĕ, апла вăл ĕçри юлташĕсем çине хăюллăнах пăхма пултарать. Лена Тамара енне çаврăнчĕ. Унăн юлташĕ те пăлханать пулас, сăлтавсăрах хĕреле-хĕреле каять, Василий Петрович çине именчĕклĕн пăхать.

— Тамара! Тусăм! Паянхи кун манăн асăмра яланлăхах юлать пулĕ. Пĕлесчĕ сан, мĕн тери хăрарăм эпĕ ĕçри юлташсем умĕнче намăс курасран. Халĕ акă… Ой, Тамара, пăх-ха, еплерех чупаççĕ вĕсем. Çав пĕчĕкскерсем те савăннă вĕт-ха, чисти пĕчĕк ачасем пекех.

— Эсĕ ху та пĕчĕк ача пекех паян, Лена, — кулса ячĕ Тамара.

— Чăнах-и? Пултăрах. Телейлĕ эпĕ паян, телейлĕ. Айта хĕрсем патне, унта Василий Петрович темĕн калать пулас.

— Эсĕ ăна юрататăн-и, Лена?

— Кама?

— Мĕн… ну, чĕпĕсене тетĕп, — Лена куçĕнчен пăхмасăр, темĕнле тытăнчăклăн, аран-аран каларĕ Тамара.

— Çав тери, Тамара, айта.

Чĕпĕсене çеремлĕхе илсе тухнине стройкăри çамрăксем те часах асăрхарĕç.

— Чăх-чĕп ăстисене хĕрӳллĕ салам! — кăшкăрчĕç вĕсем аллисемпе сулкаласа.

— Галя! Кур-ха, Толя сан çине мĕнлерех пăхса тăрать. У-ух, кĕç-вĕç çăтса ярас пек вĕт, тупата. Асту, çĕрелле персе ан антăр, — хăй çумĕнче тăракан Гальăна çурăмĕнчен тĕксе илчĕ Зоя.

— Мухтавлă çурт-йĕр бригадине те салам! Эй, каччăсем, эсир унта хăвăртрах çаврăнкалăр, кĕркуннеччен пирĕн чĕпĕсем валли кермен пек çурт хатĕр пултăр! — кăшкăрчĕç хĕрсем.

— Чаплăран та чаплă пикесем, сирĕн ыйтăва пурнăçлама тăрăшăпăр, кĕркуннеччен кермене вĕçл… вĕç… ой, ой, ӳкетĕп, тытăр, тытăр мана…

Пурте ахăлтатса кулса ячĕç.

— Ну, чунсăрсем эсир, хĕрсем, сире пула эпĕ çавăн пек вĕçев турăм. Шеллес вырăнне эсир шăл йĕрсе тăратăр, тен, ман ал-ура хуçăлнă, тен, кĕлетке-çурăм аманнă, — алли-урине вăльть-вальть выляткаласа илчĕ Толя. — Ну, астăвăр, хĕрсем, кĕркуннеччен фермăра пĕр хĕр те хăвармастпăр, пĕрерĕн-пĕрерĕн вăрласа пĕтеретпĕр.

— Курăпăр-ха, пирĕн хĕрсене тивĕç-и эсир? — парăнмарĕ Зоя.

Зоя пĕр ачаллă çамрăк хĕрарăм. Вăл нихăçан тунсăхлама, кулянса çӳреме юратмасть, кирек мĕнле йывăр самантсенче те шӳтлеме, путишле халапсем яма пултарать. Çавăнпа та хĕрсем ăна юратаççĕ, ун çумĕнче пулма тăрăшаççĕ.

— Василий Петрович! Илтетĕн-и, каччăсем мĕн калаççĕ? Асту, зоотехник юлташ, çакăн чухлĕ хĕр çинче пĕринсĕр тăрса юлатăн ак. Э-эх, хам каччă пулсан… — куçĕсене чеен вылятса илчĕ Зоя.

— Мĕн тăвасшăн-ха эсĕ каччă пулсан? — хĕрарăм шӳтленине хăнăхса çитнĕскер, Василий Петрович хаваслансах калаçма пуçларĕ.

— Каччă пулсан-и? Каччă пулсан, эпĕ паянах авланса янă пулăттăм. Хĕрсем! Айтăр Василий Петровича авлантарса ярар.

— Хаваспах килĕшетĕп, анчах хăшне илмелле-ши? Пурте хитре, пурте çамрăк, пуç çаврăнса каймалла, — уçă сассипе кулса ячĕ зоотехник. — Эсĕ те пулин качча тухса тартăн. Упăшку тата çав тери кĕвĕçскер.

— Эсĕ нумайрах çывăр.

Пурте кулма, шӳтлеме пуçларĕç. Василий Петрович Зоя сăмаххи айне пулас мар терĕ пулмалла, çаплах шăл йĕрсе тăракан хĕрарăма хăйне хăвалама пуçларĕ.

— Ну, Зойка, асту, хăваласа çитсен, упăшку куриччен пĕрре чуптуса илетĕпех.

— Ак тĕнче, Василий Петрович, ара, эсĕ хĕрсемпе карчăксене пăтраштарса ятăн мар-и?

— Мана, ват хусаха, карчăксем те юрĕç ĕнтĕ.

— Эх, каччă, каччă.

Зоя, ахăлтата-ахăлтатах чăхлатса тăракан хĕрсем хушшине кĕрсе кайса, Ленăна аллинчен çавăрса тытрĕ те хăйĕн хыççăн вирхĕнсе пыракан зоотехника хирĕç çепĕççĕн тĕртсе ячĕ. Лена хăй сисмесĕрех каччă ытамне кĕрсе ӳкрĕ.

— Ай-ай, пăх-ха эсĕ ăна, ват хусах темерĕн, мĕнлерех çавăрттарать вăл хĕрсене.

Пурте, тăруках шăпланса, калаçакан еннелле çаврăнчĕç. Колхоз председателĕпе Ванюк иккен. Выляса кулнă хĕрсем Ефим Егорович хăш вăхăтра пырса тăнине сисмесĕрех юлчĕç.

— Выльăрах, выльăр. Выляса куласси вăл, ачасем, çамрăк чух кăна. Савăнăçлă вăйă-кулă этемĕн ĕмĕрне вăрăмлатать, теççĕ. Ну, каччă, кăтартса çӳре, ĕçсем мĕнлерех пыраççĕ, — терĕ председатель, аванмарланса кайнă зоотехник патне пырса.

Ефим Егоровичпа Василий Петрович тин çеç кăларса янă чĕпĕсене курса çӳреме утрĕç. Ванюк вырăнĕнчех тăрса юлчĕ-ха. Вăл тӳп-тӳррĕн, куç сиктермесĕр. Лена çине пăхса тăчĕ-тăчĕ те стройка еннелле çаврăнса утрĕ. Лена тем каласшăн пулса çăварне уçнăччĕ, анчах пĕр сăмах та шарламарĕ, хĕрсем хыççăн зоотехникпа председатель калаçнă çĕрелле çаврăнчĕ.

— Пăх-ха, шельмасем, мĕнлерех чупаççĕ симĕс курăк çинче, чăн-чăн курортри евĕр, — пĕчĕк ача пекех савăнса кайнă Ефим Егорович пĕр чĕппи патĕнчен теприн патне пĕшкĕнчĕ, вĕсене аллипе тытса пăхма хăтланчĕ, анчах лешсем ниепле те тыттарасшăн мар, вĕлт кăна курăк ăшнелле чăмаççĕ.

— Комбикорм пĕтмен-и-ха? — сăмах май ыйтрĕ вăл, чĕпĕсем шыв ĕçнĕ чухне пĕсехисене ан йĕпетчĕр тесе ăсталаса тунă валашкасене çавăркаласа пăхса.

— Тепĕр эрнене çитет пулĕ.

— Апла Вăрнара кайса комбикорм турттарса килес пулать.

— Мĕнле, çамрăк чĕпĕсене пулă çăвĕ çитеретĕр-и эсир? — пурне те пĕлме тăрăшрĕ председатель.

— Çапла, Ефим Егорович. Кашни апатрах комбикормпа хутăштарса паратпăр.

— Аван, аван апла пулсан. Эсир тата, хĕрсем, мĕнлерех пурăнатăр, кичем мар-и сире кунта?

— Ой, мĕн эсир, Ефим Егорович, мĕншĕн кичем пултăр пире?

— Ну, юрĕ, юрĕ. Сăмах май тата мансах кайнă, паян пирĕн клуба артистсем килнĕ. Питĕ чаплă концерт пулать, теççĕ. Пырса курма ан манăр.

— Тавтапуç, Ефим Егорович. Паллах, пырса куратпăр.

Председатель хĕрсемпе калаçкаласа илнĕ хыççăн, тата кайса çӳремеллисем пур тесе, фермăран стройка еннелле çул тытрĕ.

Хĕвел анма пуçласан, хĕрсем чĕпĕсене сарайне кĕртме пуçларĕç. Сапаланса кайнă чĕпĕсене пĕр çĕре пуçтарса сарайне хăваласа кĕртесси çав тери йывăр пулчĕ. Вĕсем ют сарая кĕресшĕн пулмарĕç, ăçта та пулин тарса пытанма тăрăшрĕç. Сарайне кĕрсен те мĕн тумаллине пĕлменскерсем хăраса çуйхашрĕç, пĕр кĕтесе купаланчĕç. Хĕрсем чĕпĕсене пĕрерĕн-пĕрерĕн кашта çине тытса лартрĕç, анчах вĕсем каяллах çĕре татăла-татăла анчĕç.

Икĕ-виçĕ хутчен ӳксен тин кăштах лăпланчĕç, кашта çинчен урăх персе анас марччĕ тесе пулас, ун çумне лăпчăнчĕç. Тĕттĕмленичченех тăрмашрĕç хĕрсем сарайĕнче, пур чĕппе те вырнаçтарса лартса пĕтерсен кăна, алăка тĕплĕн хупса, килĕсене кайма тухрĕç.

Каçхине Ленăпа Тамара клуба кайма хатĕрленчĕç. Лена çине кăвак пурçăнтан çĕлетнĕ шурă çухаллă кĕпе, урине хура лакпа сăрланă пушмак тăхăнчĕ. Çӳçне икĕ çивĕтрен пĕрре туса малалла усса ячĕ. Хĕрĕн çĕмĕрт пек хуп-хура куçĕсем шурă çухаллă кĕпе çинче уйрăмах темĕнле илĕртӳллĕн çутăлса тăраççĕ. Пĕчĕк ачанни пек черченкĕ шурă питне çепĕç кĕрен тĕс çапнă. Çавна пула Лена юмахри пике евĕрех курăнать. Юлташĕ тăхăннине пăхса тăракан Тамара чăтаймарĕ, Ленăна ыталаса илчĕ.

— Илемлĕ çав эсĕ, Лена, питĕ илемлĕ. Çавăнпа та пурте сана килĕштереççĕ.

— Ан кул-ха, Тамара, такама кирлĕ пулĕ эп.

— Ан пытар, тусăм, эпĕ куратăп вĕт, чĕрепе те туятăп. Телейлĕ эсĕ, Лена.

— Тамара! — тусĕн куçĕнчен тĕпчевлĕн пăхрĕ Лена. — Мĕн пулчĕ сана юлашки вăхăтра, тем ăнланаймарăм-ха эпĕ.

Тамара ассăн сывласа ячĕ.

— Эсĕ мар, эпĕ хам та хама ăнланаймастăп. Тем пулчĕ мана, Лена. Чĕре çунать, кăшкăрса йĕрес килет. Юратса пăрахрăм эпĕ, Лена, тахçантанпах ĕнтĕ. Вăл вара… вăл урăххине юратать пулас.

— Тамара, тусăм, эпĕ чухлатăп пулмалла кăштах. Эсĕ ăна, Василий Петровича, юрататăн вĕт?

Тамара пуçне пĕкрĕ.

— Çавна, — шăппăн пăшăлтатрĕ вăл.

— Ой, Тамара, апла Василий Петровичăн кăçал авланма тиветех. Курăпăр ак, телейлĕ пулатăр эсир, тусăм. Эсĕ вара пуçна уснă. Юратакансене çапла виле çинчи пек салху çӳреме юрать-и вара. Вĕсем телейлĕ вĕт, телейлĕ. Вĕсем юратаççĕ, вĕсен чĕри çав ырă, çепĕç туйăмпа тулнă. Ку вăл телей вĕт, тусăм. Ну, айта клуба каяр, концерт пуçланчĕ те пулĕ тата.

Хĕрсем клуба пырса кĕнĕ чухне унта концерт пуçланнăччĕ ĕнтĕ. Вĕсем пушă вырăн шыраса унта-кунта пăхрĕç. Залра халăх туп-туллиех. Хĕрринчи пукан çинче ларакан Ваня Ленăпа Тамара кĕнине тӳрех асăрхарĕ, вăл, хĕрсене хăй çумне чĕнес тесе, ури çине те çĕкленчĕ, анчах хыçалти ретри Василий Петрович вĕсене пушă вырăн тупса пачĕ. Хĕрсем зоотехник çумне кĕрсе ларчĕç.

Сцена çинче чăваш ташши ташлаççĕ. Пурте хĕрсех ташлакан килĕшӳллĕ мăшăрсене куç туллин пăхса лараççĕ. Чăваш халăх ташшин çепĕç кĕвви куракансене чунтанах хавхалантарса, хăпартлантарса ячĕ. Вĕсем кĕвĕ чарăнсан та нумайччен алă çупрĕç. Ташлакансене тепĕр хут чĕнсе ăшшăн тав турĕç.

Концертăн программи чăнахах та пуян вара. Темĕн тĕрлĕ ташă та, юрă та пулчĕ. Пушкинăн илемлĕ сăввисемпе хальхи çамрăк поэтсен çĕнĕ сăввисене те тулли кăмăлпа вуларĕç. Мыскараçăн тĕрлĕрен номерĕсене те кăтартса халăха култарчĕç.

Концерт çур çĕр çитеспе кăна вĕçленчĕ. Клубри халăх, артистсене чĕререн тав туса, ерипен саланма пуçларĕ.

Çĕрлехи вăрттăн сасăсемпе тулса ларнă каçхи урам çамрăксене çӳлти çутатса пăхакан уйăхăн илĕртӳлĕхĕпе кĕтсе илчĕ. Хĕрсемпе каччăсем, мăшăрăн-мăшăрăн тăрса, ерипен, васкамасăр малалла утрĕç. Пĕр ушкăн хĕр юрă пуçласа ячĕ:

 

Чупрăм тухрăм эпĕ кӳле хĕррине,

Çамрăк сăнăм ӳкрĕ шыв çине.

Çулăм хыпрĕ манăн çамрăк чĕрене

Эп çухатрăм, эп çухатрăм чунăм савнине.

 

Ленăпа Тамара пĕрле утрĕç. Вĕсем хыçĕнче Василий Петровичпа Ванюк.

— Хĕрсем! Айтăр çакăнта ларса канар кăштах, çакăн пек ырă каçăн илемлĕ вăхăтне çывăрса ирттерер мар ĕнтĕ, — юрлакансене чарсах ума тухса тăчĕç каччăсем, ытти чухне вăййа пухăннă вырăна çитсен.

— Чăнах та, ларса канар мар-и? Манăн хуть пĕр чĕптĕм те çывăрас килмест, — терĕ пĕр хĕрĕ.

— Каçĕ ырă, ларар, — килĕшрĕç ыттисем.

Шултăра пĕренесем çине пурте йĕркипе ларса тухрĕç.

— Толя! Илсе тух-ха купăсна, эсĕ çывăхрах пурăнатăн.

Толя нумай кĕттермерĕ, йăпăртах чупса кайса хуткупăсне çĕклесе те таврăнчĕ.

— Ну, хĕрсем, ташлаттаратăп та ĕнтĕ пĕрре, — купăсне тăсса ячĕ те хĕрсем еннелле пăхса куç хĕссе илчĕ Толя. Анчах каччин сылтăм алли ыратать иккен, кăшт вылясанах ывăнчĕ.

— Эх, хĕрсем, хĕрсем, ташлаттараймастăп пулмалла эпĕ кĕçĕр сире. Алă ыратать.

— Хе-е, хăй выляма пултараймасть те алă çине ярать тата. Кала пĕрех хут, выляма пĕлейместĕп тесе, — вут-хĕм сирпĕтсе пăхса илчĕ Галя Толя çине, унтан каччă умĕнче вăр-р çаврăнчĕ те юлташĕсем патне пĕшкĕнсе темĕн пăшăлтатрĕ. Хĕрсем чăхлатса кулса ячĕç.

 

Гармонист, гармонист,

Ытла хитре вылятăн,

Ытла хитре вылянипе

Хăвна юраттаратăн, —

çавăнтах такмакласа илчĕç вĕсем. Тăпăртăк, тăпăртăк тăпăртатса та илчĕç хăшĕсем.

— Кӳр-ха купăсна, Толя, каласа пăхам, манса кайман-и?

Ванюк Ленăпа Тамара çумне пĕрене çине ларчĕ те купăсне çав тери çăмăллăн тăсса ячĕ.

Халĕ кăна каччăсенчен тăрăхласа тăракан хĕрсем шăпăртах пулчĕç, пурте купăсçă умне пуçтарăнчĕç. Ванюк савăнăçлă кĕвĕ каларĕ. Çамрăксем çавăнтах алă çупма, ташлама пуçларĕç. Ытла та ăста калать иккен Ванюк купăсне, урасем хăйсемех ташă картине илсе тухаççĕ, темĕнле ташлама пĕлмен çын та сисмесĕрех тапăртатма пуçламалла.

Унтан вальс пуçланчĕ. Каччăсем хĕрсем умне пыра-пыра пуç тайрĕç, ташă картине çавăтса тухса çăмăллăн çаврăнма пуçларĕç.

Лена умне Василий Петрович пырса тăчĕ.

— Ташлар-и, Лена?

Хирĕçлеме темĕнле аван мар пек туйăнчĕ, çавăнпа та Лена килĕшрĕ.

— Ташлар, эппин, — терĕ вăл.

Вăр та вăр çаврăнаççĕ мăшăрсем, вăльт та вăльт тăваççĕ хĕрсемпе каччăсен савăнăçлă пит-куçĕсем.

— Чипер ташлатăн эсĕ, Лена, çăмăллăн çаврăнатăн. Эпĕ ак ташăсене питех çӳреместĕп те, урасем итлесшĕнех мар пулмалла.

— Эсир те аванах ташлатăр, Василий Петрович.

Зоотехник темле салхуллăн кулса илчĕ.

— Темĕн… аванах-ши? Тен, çынни пĕрремĕш хут хĕрпе ташлать. Юрать-ха, эсĕ манпа ташлама килĕшрĕн, унсăрăн чиперрĕнех намăс кураттăм вĕт.

— Эпĕ килĕшмен пулсан, урăххине чĕнеттĕн. Василий Петрович, сире пĕр сăмах пĕлтерем-и? Анчах ку хамăр хушăра пултăр, юрать-и?

— Мĕнле сăмах?

Лена каччă хăлхинчен темĕн пăшăлтатрĕ. Чип-чипер ташлакан зоотехник, Лена сăмаххине илтсен, темĕншĕн такăнма пуçларĕ, ташă çеммине пăсса кăшт çеç хĕр урине лапчăтмарĕ.

— Каçар, Лена. Айта-ха, пăрăнар пĕрех хут, вăн çавăнта кайса тăрар.

Василий Петровичпа Лена çамрăксенчен кăштах пăрăнса аяккарах кайса тăчĕç.

— Лена, эсĕ шӳтлетĕн…

— Çук, Василий Петрович, пĕрре те шӳтлеместĕп. Ытла та суккăр эсир, каччăсем, нимĕн те курмастăр. Ну, юрĕ, кун пек уйрăммăн тăма аван мар, айта, хĕрсем те темĕнле пăхкалама пуçларĕç, авă, пирĕн çине, хамăн каччă та çилленĕ тата, — кулса ячĕ Лена.

— Тавтапуç, Лена. Айта тепĕртак ташлар, эппин. Ан хăра, Ванюк çилленекен каччă мар.

Нумайччен ташларĕç çамрăксем, нумайччен савăнчĕç. Пĕр Ванюкăн чĕринче çеç савăнăç йĕрри пулмарĕ. Ун куçĕ умĕнче Ленăпа Василий Петрович кăна вĕлтлетрĕç.

«Юратаççĕ вĕсем пĕр-пĕрне, юратаççĕ. Вăн еплерех пĕр-пĕрин çине пăхса кулаççĕ. Эх, Лена, Лена», — асаплăн шутларĕ каччă.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн