Электронлă вулавăш

— Камунсем çинчен кала эппин! — Лявук та сĕтел хушшинчен тухрĕ, чылаях хĕрсе çитнипе хĕрелсе кайнă Елпике арки çине пырса ларчĕ.

— Хăвалăхри Уланкă камунне хĕртме каятпăр-и? — Тимахви кăкăрне каçăртса, аллисене сулкаласа Лявук умне пырса тăчĕ. — Шикли шикленет, кĕрĕкне пĕркелет... Эх, хăравçă!..

— Каяр! сиксе тăчĕ Лявук.

Шавласа тăнă вăхăтра алăк уçăлчĕ те Кăрахьян кĕрсе тăчĕ, хăйне хĕнесе пĕтересрен хăранипе пулас, пĕр сакăр çулхи ывăл ачине те илсе килнĕ.

— Тимахви, киле манса каяс марччĕ, — терĕ вăл тутине уçи-уçми йăвашшăн; сассинче çиленни те, ниçта кĕрсе кайма çук хурланни те сисĕнчĕ.

— Эсĕ ман хыççăн йĕрлесе çӳретĕн-и? Э? — терĕ Тимахви, Кăрахьян патне чышкисене чăмăртаса пырса.

— Анне! — тесе çухăрчĕ те ывăл ачи амăшне хăвăртрах пӳртрен туртса кăларчĕ.

Тимахви, автанла мăнкăмăллăхпа чышкисене силлекелесе, каялла, сĕтел патнелле утрĕ.

— Кунта хăпарту пур çинче Кăрахьян пек хыт çăкăрпа пурăнатăп-и? Э-эх! — терĕ те Тимахви, Елпикене икĕ аллипе çĕклесе илсе, кĕтесре хăпарса тăракан тӳшек çине пашт ывăтрĕ.

— Хи-хи-хи! — тесе кулса ячĕ Елпике, уçăлса кайнă кĕпине витмерĕ, çывранçи пулса, куçне хупрĕ...

 

10

Чӳречерен анакан хĕвелĕн каçхи çути ӳкнĕ вăхăтра Тимахви тӳшек çинче вăранса кайрĕ, урайĕнче çӳçне сапаласа пăрахса çывăракан Лявука курчĕ. Сăхман тăхăннă Елпике вут çĕклесе кĕчĕ те кăмака умне пăрахрĕ, Тимахви çине куç хӳрипе те пăхмарĕ.

— Елпике! Э! — тесе Тимахви вырăн çинчен сиксе тăчĕ. — Ну, пăртакçă мухмăр уçас та уттарас.

— Хупа пĕрле Лявука та илсе кай.

— Унпа мĕн тăвас?

— Эсир Хăвалăха каясшăнччĕ.

— Мĕн тума? — Тимахви, хăй каланине чиперех астăвать пулин те, пĕлмĕше печĕ.

— Ара, Уланкăна хĕнес темерĕр-и?

— Мана сыпма пар, нумай ан калаç!

Чăнах та, Тимахви Лявукран уйрăлас тенĕччĕ, анчах лешĕ тĕпсакай хăми çине урлах выртнă иккен.

— Тăр! — терĕ Тимахви, Лявука хыçалтан урипе пырса тапрĕ, икĕ аллинчен сĕтĕрсе, тăратса лартрĕ.

— Мĕн, ара? — хăй ăçтине те манса кайнă Лявук куçĕсене сăтăрса илчĕ, сак хĕрринчен аллипе тытса тăчĕ.

— Ах, пуç ыратать, — терĕ вăл, Тимахвие курсанах мĕн пулса иртнине ăнланса илчĕ. — Пуç тӳрлетер терĕмĕр, каллех чирлерĕмĕр.

Тимахви пăтранчăк шухăшра ларнă вăхăтра Елпике тĕпсакайне анса тухма та ĕлкĕрчĕ, хальхинче турилкке çине хăярпа пĕрле çăкăр чĕлĕ те хучĕ. Тимахви никама та тав туса калаçса тăмарĕ, кăмака умĕнчен шурă чей курки илчĕ те икĕ хутчен тултарса ĕçрĕ.

— Тултарса парасса ан кĕт. Хăвăн та аллу пур, — терĕ Лявука, хăй хăярпа çăкăр татăкĕ тытрĕ, апат тутине пĕлмесĕр, юлхавлăн чăмлама тытăнчĕ.

Халĕ унăн çĕмĕрес те ахăрас кăмăлĕ тăвăлса килчĕ. Пĕр эрне ытла ĕнтĕ вăл ĕçкĕ сĕрĕмĕнче çӳрерĕ, хăйĕн суту-илӳ ĕçне мансах кайрĕ, килĕнче куллен тенĕ пекех тăвăл кăларчĕ, унран ачи-пăчи тарса пытанакан пулчĕ.

— Тӳлеме манса ан кай, Тимахви, — терĕ Елпике, Тимахвин тайăлса кайнă çĕлĕкне тӳрлетсе лартрĕ.

— Манмăп, — терĕ Тимахви, ура çине тăчĕ, çывăрнă чухне те хывман кĕрĕкĕн лутăрканнă аркисене тӳрлеткелерĕ, стена çинче çакăнса тăракан, çуллах шăнасем вараласа пĕтернĕ пĕчĕк куçкĕскире хăйне курчĕ: сухалĕпе мăйăхне яланах хырса тăраканччĕ, халĕ вĕсем ашкăрса ӳссе кайнă, питçăмартисем çине кĕрен пăнчăсем персе тухнă, куç улмисем хĕрлĕ тымарлă.

— Пахча мĕлки! — тесе шухăшларĕ хăй çинчен Тимахви, ниçта кайма та аптрарĕ, аскăн хĕрарăм килĕнчен арăмне хăваласа янă хыççăн кил ăна тем пек хăрушă туйăнчĕ, чунĕ ниçта ларма турат тупайман çăхан пек пулса кайрĕ. Нимле те тĕл тупаймасăр вăркакан шухăшра эрех пуçа савăнăçлăн анратмарĕ, ахалех ӳт-тирте саланса пĕтрĕ; юлашкине Лявук ĕçсе пĕтерме ĕлкĕрнĕ, ӳсĕр те тĕссĕр куçĕсене хупи-хупми тĕлĕрсе ларать.

— Пар тепĕр кĕленче! — кăшкăрсах каларĕ Тимахви.

— Ай, тур-тур, Тимахви! Ытлашши пулĕ, аташтарса ярĕ, — ӳкĕте кĕртесшĕн тархасларĕ Елпике, аллисене кăкăр умне тытрĕ.

— Аташсан та, пурпĕр, — терĕ Тимахви; сасартăк унăн ыйхăллă куçĕсем уçăлса кайрĕç, çамки тирĕ пĕрĕнсе илчĕ

Вăл Елпике панă эрехе курка хыççăн курка тултарса ĕçрĕ, юлашки куркапа Лявука сăмсинчен тĕртрĕ:

— Ĕç!

— Мĕн? — терĕ лешĕ ыйхă витĕр.

— Ĕç те, каяр.

Тимахвипе Лявук, пĕрне-пĕри ним те чĕнмесĕр, пĕр-пĕринчен тарас пек чылай уйрăлса утса пычĕç.

— Мĕн шухăшлатăн? — терĕ Лявуксен çурчĕ тĕлне çитес чухне Тимахви.

— Хăвалăха епле кайăпăр-ши?

— Кайăпăр та Уланкăна тыллăпăр.

— Каяр, Тимахви! Эпĕ лаша утланăп та сан пата пырса çитĕп, — терĕ Лявук, хăй васкаса утрĕ.

Тимахви пӳртне кĕрсе тăмарĕ, тимĕр кăвак лашана йĕнерлесе утланчĕ те, хапхана хупса хăвармасăрах, юрттарса тухрĕ, хăй чылаях ӳсĕрĕлсе çитнине сиссен те, Лявук умĕнче намăса кĕрес мар, панă сăмаха тытас тесе хăюланчĕ, нумай вăхăт пуçтарса пынă чи çилĕллĕ те усал шухашĕсене пĕр тĕвве тĕвĕлерĕ. Чăнах та, ял вĕçĕнчи хăва патĕнче ăна Лявукăн çӳрен лаши хуса çитрĕ.

— Чăнах та, Уланкăна тыллатпăр-и? — Лявук именерех сасăпа ыйтрĕ.

— Хăратăн-и?

— Çук та...

— Сехрӳ хăпса тăрать пулсан, çавăрăн та килне вĕçтер! — хăр-харрăн татса хучĕ Тимахви, чĕлпĕрне карт туртрĕ те лашине уттарчĕ. Вĕсене хирĕç пĕр этем хуллен лĕпсĕртетсе килет, те хĕллехи çул йывăртан, те ывăнса çитнĕрен, хăй тайкаланать.

— Туртма çук-и сирĕн, ырă çынсем? — терĕ вăл, лаша пуçĕсемпе пĕр тан пулсан, çул айккине пăрăнса тăрса.

— Ăçтан? — терĕ Тимахви, лашине чарса.

— Хусантан.

— Ăçтисем?

— Шупашкар енчиех эпĕ. Ял ятне каласан та, пĕлеймĕр.

Кивĕ те çухасăр пальто тăхăннă пĕр хĕрĕх çулхи çын Лявук панă тапака чĕркерĕ, кĕсйине хыпаларĕ.

— Ме! — терĕ Тимахви, шăрпăк йĕнни ывăтса.

— Хулара выçăхса çитнĕ хыççăн яла туртăнтăм. Мĕн пулĕ? — терĕ çул çинчи çын, чикарккине чĕртсе ярса, хăй шăнса кăвакарса кайнă.

— Ялти камунсене пĕтермелле тесе калаççĕ-и хулара? — çемçен ыйтрĕ Тимахви.

— Ялти пуянсене пĕтермелле тенине илтнĕ эпĕ, — терĕ хирĕç пулнă çын.

— Эсĕ камунсен майлă-им? — терĕ Тимахви, леш çын каялла панă шăрпăк йĕннине кĕрĕк кĕсйине чиксе.

— Майлă пулмасăр, — чикарккине савăнсах ĕмсе каларĕ çын.

— Апла эсĕ, килне çитсенех, пуянсене ташлатма тытăнатăн ĕнтĕ. Тахçанах çапла кирлĕ вĕсене, — Тимахви, çул çинчи çынпа майлă калаçасшăн пулса, ахăлтатсах кулса ячĕ.

— Эпĕ пурнăçра темле асап та курнă. Халĕ ĕнтĕ пуянсем те курччăр, — çын юр çине хунă йăлмаклă хутаçне çурăм хыçне çакрĕ. — Чипер пулса тăрăр, — терĕ те утма хатĕрленчĕ,

— Кайма ан васка-ха, санăн юмахна тата итлес килет, камун çури! — тесе хытă каларĕ те Тимахви, лашине çавăрса, кивĕ пальтоллă çын çулне пӳлсе тăчĕ. — Каялла ут, камун!

— Эпĕ ахаль рабочи, — хăраса ӳксе те тархасласа каларĕ сасартăках шурăхса кайнă çын.

— Ялта калаçăпăр. Ут! — Тимахви çынна çурăм тăрăх саламатпа сăтăрса илчĕ. — Ан та кăкар мăйĕнчен! — яланах йĕнерĕ çумĕнче çӳретекен тилхепе тĕркине салтса ывăтрĕ Лявук умне.

— Тупата турăшăн, коммунист мар. Çулла Хусанта пристань çинче тиев йăтса тертлентĕм, хĕлле хула урамне шăлса пурăнтăм. Тархасшăн хĕрхенĕр, айăп ан тăвăр! — юлашки вăйне çухатнă çын йăванса кайрĕ.

Лявук ăна пуçĕнчен пĕрре тапрĕ те мăйĕнчен кăкарса туртрĕ, антăхакан çын чĕлхине кăларса пăрахнине курсан, пăвмалла мар йăлмак турĕ.

— Тăр! — Тимахви лаша çинчен пĕшкĕнсе саламатпа çапрĕ, çыннăн ырхан питçăмарти çине юн тухрĕ.

Чылай выртсан, çын аран-аран ура çине тăчĕ те утма пуçларĕ, икĕ алсишне юр çине пăрахса хăварчĕ. Малта пыракан Лявукăн тилхепи вĕçĕнчен кăкарнă çын ерипен пырать, такăнса ӳкет те хăйне сĕтĕрекен тилхеперен ярса тытса çĕкленет, хушăран Тимахви ăна çурăмĕнчен саламатпа сăтăра-сăтăра илет.

Хăвалăха кĕрес чухне хĕлле те пăсланса выртакан шурлăх хĕрринче пĕр кукăр хурама пур. Ăна хăйĕн ĕмĕрĕнче темиçе хут та аçа çапса çурнă. «Йĕрĕх хурами» теççĕ ăна, унта чир-чĕрле асапланакан çынсем юсман та, нухрат та, пушăтран касса тунă выльăх кĕлеткисем те пăрахаççĕ. Çакăнта çитсен, Тимахви хушнине итлесе, Лявук лаша çинчен сиксе анчĕ.

— Çавăт! — тесе кăшкăрчĕ Тимахви, çынна виçĕ хут çурăмĕнчен те, пуçĕнчен те çапса илчĕ, çын ураран йăванчĕ.

Вĕсем иккĕш йăванса кайнă çынна темле тапсан та, Урисенчен сĕтĕркелесен те тăратаймарĕç.

— Юлашки сăмахна кала! — тесе çухăрчĕ Тимахви, ӳсĕр вăхăтра тапса тухнă çиллине шăнарайман енне çынна урисенчен тытса сĕтĕркелерĕ.

— Мĕншĕн эсир мĕскĕн çынна вĕлеретĕр-ши? — аран сывласа каларĕ çын. — Хулара хам выçă пурăнтăм, ялта тăватă ача. Мĕнле те пулсан пулăшаймăп-ши мĕскĕн ачасене, тесе киле таврăнаттăм, çитеймерĕм.

— Халĕ, камун, тăранăн, — терĕ те Тимахви тилхепен пĕр вĕçне Лявука пачĕ, вара вĕсем месерле выртакан çынна хурама патнелле сĕтĕрчĕç.

Тимахви тилхепе вĕçне ватă хураман пĕртен-пĕр турачĕ урлă ывăтрĕ те вĕçне ярса илсе туртрĕ. Унчченех вилме ĕлкĕрнĕ хура пальтоллă ырхан та çăмăл ӳтлĕ çын тилхепепе туртнăçем хăвăрт çĕкленсе пычĕ, çав вăхăтра Хăвалăх ялĕ енчен виçĕ çын килни каçхи тĕттĕмре мĕлкесем пек çеç курăнчĕç те каялла чупсах тарчĕç,

— Мĕн пур-ши? — терĕ Лявук, силленсе тăракан çыннăн кĕсйисене ухтарса.

Вăл пĕр пĕчĕк пукане, пĕр катăк сахăр туртса кăларчĕ, ывăтса ячĕ.

Вĕсем, лашисене утланса, Хăвалăх ялне кĕнĕ чухне укăлча хапхи умне, леш виçĕ çын пĕлтернине илтсе, чылаях халах пухăнса тăнă, ахăр самана çитет текен усал хыпар килсе тухасса кĕтеççĕ. Чишма çыннисем — Каюра Тимахвипе Пĕтĕлти Лявукĕ кăна килсе тухни вĕсене тĕлĕнтерет те, хăратать те.

— Пĕр камунне çакса вĕлертĕм! — йĕнер çинче юри сулланса, мухтаннă сасăпа каласа хурать Тимахви, лашине саламатпа çапса илет те, чĕлпĕрне карт туртса, чĕвен тăратать. — Мĕнле сирĕн камунсем, сывах-и? — тесе ыйтать, куçхаршисене антарса, кăррăн пăхса илет.

Никам та чĕнмест, мĕншĕн тесен вĕçкĕн Каюра Тимахви урăхла самана пуçласа ярасса пуянсем те ĕненсех каймаççĕ.

— Камунсем сывах-и вара? — Тимахви лашине чарса тăмасть, чăлпар саланса çул паракан халăх хушшинчен Лявукпа пĕрле тухса каять, хăйне юмахри паттăр çын пек тытма хăтланать, анчах урăлма тытăнни пĕр енчен ăна хурама çинчи вилене аса илтерсе хăратать, тепĕр енчен вĕçкĕн шухăшне кăркка аçи çуначĕ пек хăпарма памасть.

— Ытла çăмăлттай хăтлантăм-çке, — тесе Тимахви пуçне усса пыракан Лявук çине пăхса илет, лашине тăкăрлăка пăрса кĕртет, çыран хĕрринчи мунча умне çитерет те сиксе анать — кунта ĕлĕк пысăк лавкка тытнă Тилли Куçмин çемйи пурăнать, çурчĕ çунса кайнă хыççăн вăл нимле хуралтă та лартман, пĕтĕмпех чухăна пенĕ.

Тимахвипе Лявук мунчана кĕрсе каяççĕ, мачча ытла лутра пирки пĕшкĕнсе алăк патĕнче тăраççĕ.

— Кам унта? — илтĕнет кăмака умĕнчен карчăк сасси.

— Тимахви эпĕ, Чишмасем.

— Тахçан та килсе курманччĕ...

— Куçма пичче çук-им?

— Килтехчĕ, халĕ çеç тухса кайрĕ. Йĕрĕх хураминчен пĕр камуна çакса вĕлернĕ тет-и?

— Эпир çакса вĕлертĕмĕр ăна, — юлашки вăхăтра ăшне кайнă сассине хулăнрах кăларма тăрăшса каларĕ Тимахви.

— Тем те пулĕ халĕ. Пирĕн Левентей вăрçа каясран тарса çӳрерĕ те хăйне вилĕм тупрĕ. Вăрман тĕпекĕнче персе пăрахнă, — мăкăртатса карчăк кăмака умĕнчен тухрĕ, вĕсене алă пачĕ, тĕттĕмре унăн тумĕ те, пичĕ те курăнмарĕ.

— Каяс пулĕ, Лявук? — терĕ Тимахви, карчăка хăйсем ахаль килменнине систерес тесе.

— Ара, ларăр-ха. Куçма йыснăр килĕ ĕнтĕ.

— Тĕрĕссипе каласан, аппа, чун çунать, — Тимахви макăрса ярас пек хурлăхлă каласа хучĕ.

— Ку саманара камăн чунĕ вырăнта-ши? — илтĕнчĕ вĕсемпе калаçма ютшăнакан карчăкăн сасси.

Тимахви хăйĕн усал та суккăр çилли ăна чăнкă çыран патне илсе çитернине ăнланса илчĕ, пĕтĕм çан-çурамĕпех чăм тара ӳкрĕ. Кĕсйинче пĕчĕк ача валли пĕр пуканепе сахăр катăкĕ кăна илсе килекен кивĕ пальтоллă çынна çакса вĕлерни ăна паттăра кăлараймарĕ, хăйне вилĕм патне илсе пычĕ. Ку тавраран тухса тарма ĕлкĕрĕ-ши?

— Аппа, ăша пусарма эрех тупаймăн-ши?

— Ăçтан тупăп-ши, Тимахви шăллăм? — ытла та шелленĕ пек каласа хучĕ карчăк.

— Мана хĕрхенмесен, аннене аса ил. Чун ыратать, аппа.

— Хамăн урана эмеллеме усраттăм та.

Тимахви хăйĕн амăшĕпе пĕр тăван йăмăкĕ патĕнче, милĕкпе шапа шăрши кайсах çитмен мунчара, Пĕтĕлти Лявукĕпе пĕрле юлашки хут сак çине ларчĕ, тĕттĕмре вĕсем иккĕш пĕр кĕленче эрех ĕçсе пĕтерчĕç, нимĕн те калаçмарĕç, пурнăç кантăри сӳтĕлсе вĕçне çитнине пĕр-пĕринпе канашламасăрах иккĕш те сиссе илчĕç; вĕсен умне çĕр çинче юлашки усал ĕç тăвас хура ĕмĕт тухса тăчĕ.

— Эпир, аппа, халех килĕпĕр, — терĕ те Тимахви мунча алăкне хăвăрт уçрĕ.

Вĕсем иккĕш те, юпаран кăкарнă лашисем кĕрĕк аркинчен турта-турта апат ыйтнине туймасăр, урампа ушкăн-ушкăн халăх иртнине пăхса, мунча умĕнче чылай вăхăт тăчĕç: йĕрĕх хурами патĕнчен таврăнакан çынсем калаçа-калаçа иртни каçхи сивĕ те лăпкă сывлăшра лайăх илтĕнсе тăчĕ.

— Мăнтарăн çыннине ахалех çакса вĕлернĕ, — терĕ пĕр хĕрарăм сасси, — аллă тенкĕ укçине çĕлĕк хушшине чикнĕ. Аллă тенкĕ мĕн вăл хальхи саманара?

— Ĕçкĕпе алхасса кайнă икĕ шуйттан çул çинче камун тупнă, — терĕ ватăрах арçын сасси. — Хăрах алли вăрçăра аманнă çынна çакса вĕлернĕ. Вĕçкĕн Каюра Тимахвипе ухмах Лявукран ăс кĕтме пулать-и? Ых, ку пуянсене!

— Изосим Онисимович, мĕн тăвăпăр-ши? — терĕ иккĕн çеç утса пыракан çынсенчен пĕри, малалла мĕн калани илтĕнмерĕ.

— Улангин сасси, — терĕ Тимахви Лявука.

Икĕ çын кĕпер урлă каçса кайсанах, Тимахви Лявука çаннинчен туртрĕ. Вара вĕсем тăкăрлăкран тухрĕç те, икĕ çын хыçне чылай аякка юлса, енчен енне пăхкаласа утрĕç, леш икĕ çын ял Совет çурчĕ умне çитес чухне чарăнса питĕ шăппăн калаçрĕç. Лявукпа Тимахви çакна хăйсене тытас пирки канашланă пек ăнланчĕç. Улангин каялла хăй килне таврăнасса кĕтсе, вĕсем çул айккине йăпшăнса выртрĕç, сиксе ӳкме хатĕрленчĕç.

Нумаях та вăхăт иртмерĕ, ура айĕнче юр кăчăртатни илтĕнчĕ. Хура мĕлке килсе çитес чухне малта пыракан пăру пек пысăк йытă пĕр чупса пырса, пĕр чакса вĕрме тытăнчĕ, мĕлке кăштах чарăнса тăчĕ те каялла çаврăнса кайрĕ. Çав самантрах Тимахви сиксе тăчĕ, пĕтĕм кăкăрĕнчи сывлăшне пĕрĕхсе кăларса, виркĕнчĕ. Хăваласа çитесси тăватă-пилĕк сикĕм юлнă чух мĕлке яр уçă тăракан ял Совет хапхинчен кĕрсе кайрĕ, ун хыççăн йытă та тăрса юлмарĕ, пӳрт алăкне никам та уçса хупни сисĕнмерĕ, çавăнпа хашкакан Тимахви сукмак шыраса тăмарĕ, пахчари чĕркуççи таран юр ăшне пута-пута чупрĕ, йытă хытă вĕрнĕ енне пăхрĕ те хура мĕлке çырманалла анса пынине курчĕ. Вăл та ун хыççăн хуралса выртакан пĕчĕк шыв юххи урлă сирпĕнсе каçрĕ, çара та вĕтĕ хăва ӳсекен чăнкă вырăна хăпарма тытăнчĕ, вăйран кайса такăнса ӳкнĕ мĕлке патне çитес чухне хăй те такăнса, сивĕ юр çине месерле кайса ӳкрĕ, сиксе тăрас чухне ун çине йытă утланса ларчĕ, кĕрĕкне тĕк татнă пек тăлласа тăкрĕ. Этем хирĕç тăма хăтлансанах, йытă ăна пырĕнчен хыта çыртрĕ те ямарĕ...

Лявук Тимахви хыçĕнчен ĕлкĕрсе пыраймарĕ, сасартăк чикен чиксе сывлăша пăвса илчĕ, килкартне чупса мар, хашкаса утса кĕчĕ те унта никама та курмарĕ. Пăрланса ларнă чӳречерен сарă çутă ӳкнине кура вăл ял Совет кантурне кĕрсе кайрĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн