Электронлă вулавăш

— Ку кӳсекпе пĕрре çапсах вĕлерме пулать!

— Эпĕ ахаль, хăратма çеç... Ман сана кăларса ярас килмерĕ, хамăн калаçса ларас кăмăлăм пур.

— Таркăнпа калаçма сăмахăм çук.

— Эпĕ таркăнах мар... Ĕнер кăна килтĕм, ура ыратни иртсенех хам ирĕкпе çара каятăп, шăллам. Эсĕ, тархасшăн, никама та ан шарла халлĕхе.

— Епле, ан шарла? — тĕлĕнчĕ Кĕркури.

— Ан шарла çав, эпĕ нумай пурăнмастăп, çара каятăп... Атте-аннене хĕрхенсе килтĕм. Юрĕ-и? Шарламăн-н?

— Юрĕ, кĕçĕр никама та шарламăп, лăпкă выртса çывăр, — терĕ Кĕркури, хапха уçса.

Урама тухрĕ те, ниçта кайма пĕлмесĕр, хапха юпи çумне таянчĕ. Ял шăп. Çын сасси мар, йытă сасси те илтĕнмест. Пӳртсем утă купи пек хуралса лараççĕ; икĕ-виçĕ пӳртре анчах вăйсăр хăй çути курăнать. Нумайччен тăчĕ Кĕркури тăван кил-çурт хапхи умĕнче, ун чунĕ икке пайланчĕ. Халăха кайса систерес-ши е сăвăнăçлăн, ним пулман пек, улах шырама каяс?

Тăрсан-тăрсан, вăл тăван пӳртĕн хура чӳречисем çине çаврăнса пăхрĕ, амăшне аса илчĕ... Сасартăк, çирĕп шухăш тытнă пек, икĕ утăм турĕ, йӳле янă шинелĕн пур тӳмисене те тӳмелерĕ те, тăкăрлăкпа хăвăрт утса, станцие каякан çул çине тухрĕ.

 

9

Каюра Тимахви, пасартан пасара çӳресе, тупăш тăван «манит» инкесем патĕнче юлташĕсемпе те, палласах канман çынсемпе те ĕçсе супнă хыççăн килне епле çитнине астусах каймасть, хапха умне пырса чарăннă çуна çинчен ăна арăмĕ çĕклесе кĕртсе вырттарнă. Ирхине, кăвак çутă килнĕ чух, Тимахви вăранса кайрĕ, пуçĕ икĕ хĕскĕч хушшине лекнĕ пек ыратнине, типсе кайнă çăварĕнче чĕлхи куштăркаса çитнине туйса илчĕ, ура çине тăчĕ, пуçĕ çаврăннипе кăмака çумне пырса çапăнчĕ, стенаран тыткаласа малти пӳлĕме тухрĕ, пĕр курка сивĕ шыва ланкартаттарсах ĕçсе ячĕ, каялла вырăн çине кайса выртрĕ.

— Эх, чĕлхен чаракĕ çук, — тесе мăкăртатса илчĕ вăл, Йĕлмекассинче хăй мухтанса калаçнисене, коммунистсене çапса вĕлерме чĕнсе хăлаçланнине аса илчĕ, сехри хăпнипе чăм тара ӳкрĕ, çитменнине ура хырăмне шăнăр туртни çав тери хытă ыратрĕ. — Капла палкаса çӳресен, мана тытса силлеме пултараççĕ. Силлеме кăна-и? — шухăша кайрĕ вăл. — Юпа çумне тăратĕç те, çамкаран тĕллесе, пăшал çекĕлĕ çине пĕрре кăна пусĕç. Хайхи манран, Каюра Тимахвинчен, шăрши те юлмĕ. Чипер çӳренĕ çĕртенех серепене пырса лекрĕм, хам мăя хам пырса чикрĕм.

Шухăшласа пĕр аяк çинчен тепри çине çаврăна-çаврăна чылаях выртнă хыççăн Тимахви, арăмĕпе ачисене вăратас мар тесе, çи-пуçне хуллен тăхăнчĕ те килкартине тухрĕ, выльăхсене улăм пачĕ те тулашакан чунне лăплантарма вут çурма тытăнчĕ, нумаях та ĕçлеймерĕ, пĕтĕм çан-çурăмĕ ĕшенчĕ.

— Мунча хутса ярам-ха, — терĕ вăл, пахча енчи хапхана уçма тăчĕ, анчах çĕрле юр хулăн çунă иккен, вăл кĕреçе илчĕ те эхлетсех хырма тытăнчĕ.

Пĕр пуçланса кайнă ĕçĕн ури пур тенĕ пек, вăл кĕлет умĕнчи юра та тасатрĕ, хапха умне хырма урама тухас тенĕ чухне пусма çине арăмĕ тухса тăчĕ, — ним те каламарĕ, хаяррăн пăхса, пӳрте кĕме кăчăк туртрĕ.

— Вĕçкĕнӳпе ăçта пырса çитетĕн-ши эсĕ, Тимахви? — терĕ вăл ăна, пӳрте пырса кĕрсенех. — Хăв ĕнер çуна çинче выртатăн, ура çине тăраймастăн...

— Ĕçнĕ, ара, ĕçнĕ, — терĕ Тимахви, арăмĕнчен тарас тесе, алăк хăлăпне ярса тытрĕ.

— Ан васка, кайăн-ха, каймасан, икĕ енчен çавăтса кайĕç, — арăмĕ, ун умне пырса тăрса, хулĕнчен тытрĕ. — Çуна çинче выртатăн та пĕтĕм ял илтмелле: камунсене ыранах çакса вĕлеретĕп! — тесе пыр тĕпĕпе çухăратăн, Паян çакатăн-и, ăçтиçук?

— Ĕçнĕ çав, ĕçнĕ, карчăк, — Тимахви пĕр ури çинчен теприн çине пускаласа илчĕ, каллех пĕр курка сивĕ шыв ĕçсе ячĕ.

— Кала, çакатăн-и, хывăх пуç?

— Çитĕ юрлама. Каланă та иртнĕ, — çиленнĕ пек каларĕ Тимахви, унтан йăпатнă пек пулса: — Мунча хутасчĕ, карчăк, — терĕ.

— Кай та хут. Санăн мунчара мар, тинĕсре çăвăнсан та, хура юнлă чуну тасалас çук, — арăмĕ вăрт çаврăнчĕ, кăмака хушшине кĕрсе кайрĕ, пĕтĕм пĕвĕпе чĕтренсе ĕсĕклени илтĕнчĕ.

Тимахви, урлă калаçсан е ытла ӳсĕр чухне, арăмне мĕн алла лекнĕ унпа хĕнесе, çиллине ирттерсе яраканччĕ, нумай вăхăта суранлатса хăвараканччĕ, анчах халĕ вăл алăка та ерипен хупса тухса кайрĕ.

Тимахви, пысăк мула хапсăнса, Хурамал ялĕнчи пуян çыннăн ватта юлнă хĕрне çураçса, кĕрлĕ-шавлă туй тунă, хăйсен ялĕнчи пуянсен хапхисем çине тĕрленĕ алшăллисем çакса тухнă. Малтанхи арăмĕ ӳт-тир енчен имшер, чунĕ енчен хăрхам пулнă, ача чухнех шăтан-юханпа чирленĕрен кукар мăйлă пулса юлнă. Тимахви туй тамашине пуçласа яриччен хăйне май шухăшласа хунă: кĕрхи чĕп асси пек имшер чун нумаях пурăнаймĕ, хулăм ячĕпе килнĕ мулне хăварса, леш тĕнчене ăсанĕ, тенĕ. Анчах хĕрарăм вилĕме пăхăнса тăман, епле кăна патак çисен те, пурăннă та пурăннă. Тимахви пĕрре, Энтрипасар ярмăрккинчен таврăннă чух, чылаях ӳсĕр пулнă, арăмне туртаран кăкарнă, саламатпа çурăм тăрăх хĕнесе пынă, лашине юрттарнă, вара леш, мăнтарăн чун, çул çинчех тĕшĕрĕлсе аннă та вилсе кайнă.

Тимахви, урçа пулса юлсанах, çĕне арăм шырама тытăннă, хальхинче кăйттăм-кайттăм чуна мар, пиçсе çитнĕ илемлĕ хĕре илесшĕн пулнă, чылай çĕре евчĕ ярса пăхнă, анчах арăмне хĕнесе вĕлернĕ çынна пуянлăхне хапсăнсан качча каяс текенсем тупăнман. Евчĕсен сăмахĕсем, епле пылак пулсан та, масар çинчи çăхан сасси пек илтĕннĕ. Тимахви, Йĕлмекассинчи çынсене мĕн ачаран пĕлсе тăракан каçăр пуçлă вĕçкĕн этем, Ямшăк Михалин йăмăкне Кăрахьяна куç хывнă, илетĕпех тесе шухăш тытнă та ытти хĕрсем çинчен шухăшлăма та пăрахнă.

Ку хыпар Кăрахьян хăлхине пырса кĕнĕ, вара вăл, тискер çын вăрласа каясран хăраса, каçсерен урама тухса çӳреме пăрахнă, килĕнче питĕрĕннĕ пек ларнă, анчах йĕкĕр çивĕтлĕ те кăвак куçлă хĕр, таврари каччăсен куçĕсене илĕртсе тăнă пулин те, хăйĕн инкеклĕ шăпинчен хăтăлса юлайман. Вăл Атăл хĕрринчи Аслă уй текен улăхран тантăшĕсемпе пĕрле утă çулса таврăннă, анса ларакан хĕвел аякри сăрт çинчи вăрмана лексе тăнă. Хĕрсене Йĕлмекассине çитме икĕ-виçĕ çухрăм кăна юлсан, сăрт хĕрринчи шĕшкĕлĕхрен сасартăк пилĕк-ултă хĕрĕнкĕ çын сиксе тухнă, Кăрахьяна ярса тыткă, шĕшкĕлĕхре кĕтсе тăракан урапа çине пăрахса, пусса выртнă, шик шăхăрса Чишма ялнелле чуптарнă. Çăварне чӳпĕк персе чикнĕ пирки Кăрахьян кăшкăрма та ĕлкĕреймен, тантăшĕсем шăри-шари çухăрнине çеç илтсе юлнă. Макăрса халтан кайнă хĕре кĕлете хĕве хупнă. Тимахви ăна икĕ вăрăм çивĕтĕнчен ярса тытнă. Пусмăр вырăнĕ çинче мăшкăл курнă хыççăн Кăрахьян пĕркенчĕк айĕнче тăнĕ çухалас патне çитичченех макăрнă. Çапла Ямшăк Михали йăмăкĕ, каçсерен вăйăра хăйсен ялне илем кӳрекен уçă саслă хĕр, чухăн та телейлĕ килтен пуян та хăрушă çурта килсе кĕнĕ, унăн çăра та вăрăм çивĕчĕсем часах юхма тытăннă.

Тимахви хапха умĕнчи юра тарăхса хырнă чух:

— Пуçра Çĕрпӳ пасарĕ кĕрлемест-и? — тесе хыттăн çухăрса каланине илтрĕ те кĕреçи çине тайăнса тăчĕ.

— Кĕрлет, акăш-макăш кĕрлет, — терĕ, урам варринче Лисук упăшки Лявук тăнине курса.

Лешĕ сарă кĕрĕк тахăннă, йыт тирĕнчен çĕлетнĕ çĕлĕкне пусарах лартнă. Тимахви ун умне тухрĕ.

— Тепре кĕрлетĕр те иртсе кайтăр, — терĕ Лявук, ирхи сивĕре пăртакçă пас тытнă мăйăхне икĕ аллипе икĕ еннелле туртса.

— Темле?..

— Мĕн темли унта? — тăрăхланă пек кулса, хĕрлĕпе сарă тĕс хутшăннă куçĕсене вылятса илчĕ Лявук. — Ĕнер ватă хурамана тымарĕпе туртса кăларас пек паттăрччĕ, халĕ пĕр туратне хуçма та хăранă пек тăратăн, куç шăрçинче ĕнерхи пек арăслан çук, темле хăравçă шăши именсе сиккелет.

— Ĕнер ытларах калаçнă ахăр, — Тимахви пуçне усрĕ те кăçатă пуçĕпе юра чакаласа илчĕ.

— Тупнă кулянмалли, — хăлхасăр çынпа пупленĕ пек кăшкăрса каларĕ Лявук. — Сурнă сурчăк çăпата çине ӳкиччен, вăй-хал пĕтиччен кĕрлер пĕрре! Манит майри патне каяр, çуттине янк ярар, турра та, шуйттана та пĕрле асăнар.

— Атя! — терĕ Тимахви, хапха патне пычĕ те кĕреçине хӳме урлă килкартине ывăтрĕ.

Арăмĕ пăрахса тарнăранпа Лявук пĕр пуса та шутлакан, çăкăр чĕллине те çурхах пек çинçе касакан хыткукарлăх йăлине манса кайрĕ, ĕçке ерчĕ, икĕ пиччĕшĕ уйăрса панă икĕ кĕлете те, пĕр купа пĕренене те сутса ячĕ, ĕлĕк нумай калаçма юратман пулсан, халĕ сăмах хутаçĕн çăварне уçса ячĕ, — эрех те калаçу, калаçу та эрех унăн кулленхи ĕçĕ пуйса тăчĕ. Вăл ӳсĕр шăв-шава пырса кĕчĕ те унтан тухасшăн тапаланса та пăхмарĕ, пурнăç йĕвенне пĕтĕмпех пăрахас пек, хăйне йӳле ячĕ; вара кайрĕ та кайрĕ, чарăнмарĕ.

Тимахвипе Лявук, ниçталла та пăхмасăр, ял хĕрринелле хăвăрт утрĕç, вĕсен ытлашши калаçас та килмерĕ. Кĕленче ăшĕнче ларакан çутă та шĕвек турă вĕсене туртсах та, чĕнсех те тăчĕ.

Ялтан тухса каяс çĕрте нимле хурăлтăсăр, пĕр пĕчĕк пӳрт ларать. Вăрçăччен çак кил-çурт типтерĕ кайманччĕ, пӳрт умĕнче пысăк пилеш тĕмĕ кĕркунне вучах пек ялкăшса ларатчĕ, Хура Митрук, яланах типтерлĕ тумланма юратакан çын, ачасем валли тĕрлĕ теттесем — тĕслĕ-тĕслĕ çунатлă кăлтăрмачсем, кăлтăр-кăлтăр çаврăнакан кăруçелсем туса сутатчĕ, çавăнпа кăна пурăнатчĕ, лĕпсĕркке те çăмламас лашине кӳлсе, пасартан пасара çӳретчĕ. Вăрçа кайса сас-хыпарĕ çухалнă хыççăн икĕ ывăл ачи те хĕрлĕ шатрапа вилчĕç, вара ватăлма пĕлмен лутра та тăпăлкка арăмĕ ирĕк çӳреме юратакан арçынсен йăпанчăкĕ пулса кайрĕ, ăнсăртран куç хĕссе илме те, хулпуççисене сиктерме те пĕлекен пулчĕ, яланах килĕнче çуттине тытма, ăна килекенсен кĕсйине якатса сутма вĕренчĕ, яланах такама та илĕртсе тăракан тум тăхăнас ăсталăха хăнăхса çитрĕ.

— Пирĕн килес, пилĕк таран пуç таяс, сана, Елпике, турра пуççапнă пек пуççапас, — терĕ Лявук тути хĕррисемпе кулса. Çакна вăл пĕрре кăна такмакламан пулас, çавăнпа та сăмахĕ пĕр такăнмасăр юхса пычĕ.

— Килĕрех! — тесе Елпике тимĕрпе тыттарнă симĕс арча çинчен сиксе тăчĕ, алăк патне пырса, чи малтан Тимахвие алă пачĕ.

— Ай-хай-хай! — ялкăшса кулса ячĕ Елпике, Лявука алă парсанах, — ал тупанне ан кăтăкла, тăр кăнтăрлах юрамасть.

— Алли кăпăк! — тĕрĕ те Лявук, Елпикене купарчинчен çăмăллăн çапса илчĕ. — Ах, кунта, Тимахви, кăпăкран та çемçерех.

Ялтан яла сутă ĕçĕпе çӳренĕ чух хĕрарăмсем çине хăй те куç ывăтма юратать пулин те, Тимахви хальхинче Елпике çинчен куçне илчĕ те урайне пăхса тăчĕ, мухмăра пула ялта усал ят илнĕ Лявукпа ерсе кайнинчен йĕрĕнчĕ.

— Мухмăрпа тарăхса хырăма çăпан тухиччен, Елпике чечекĕм, сĕтел çине кăларса ларт-ха çуттине, — терĕ Лявук, Елпике умĕнче пуç тайса. — Тӳлес пирки ан имен, пирĕн Тимахвин хулăн енчĕкĕ сăрантан, шăши те кăшласа шăтарас çук. Салтакла пул, Елпике!

— Салтак çинчен ан калаç эсĕ, Лявук, — терĕ Елпике, хальхинче ун сасси çилĕллĕ туйăнчĕ.

— Ма ара?

— Мĕншĕн окопра выртас чухне тӳшек çинче путатăн?

— Турри çапла хушнă, пăшал тытма сывлăх паман, мĕскĕн çуратнă, Елпике.

— Мĕнле чир?

— Пӳсĕр.

— Ыттисене суйса пар, мана мар, Лявук, — хыттăн каласа хучĕ Елпике. — Эсĕ вулăсрисене пыл панă теççĕ. Миçе катка? Кала!

— Ахалех йĕкĕлтесе ан тăр-ха, — калаçу шала каясран именнĕ пек йăваш каларĕ Лявук. — Çуттине кăлар та ларт сĕтел çине.

— Кăларасса кăларăп, анчах мĕнпе тӳлетĕр? — Елпике, Лявука тĕртсе ярса, Тимахви умне пырса тăчĕ.

— Хакĕ пирки ан хăра ĕнтĕ, Елпике! Пĕр ял çыннисем-çке, килĕшме пĕлĕпĕр, — тесе Тимахви тĕпелти сак çине кайса ларчĕ, ĕнер аташнисем асран каймарĕç, сăпса вĕçсе кĕнĕ пек, пуçра сăрăлтатса тăчĕç.

— Тимахви, — терĕ Елпике, — укçа кирлĕ мар, халĕ унăн пайти çук. Эсĕ мана пăртак çитсă е ытти япала памăн-ши?

— Тутăр парăп. Хĕррисене çырла сапакĕсем ӳкернĕ.

— Сана тутăр, пире алтăр! — кăшкăрса ячĕ Лявук. Елпикене ыталама тăчĕ, леш ăна тĕртсе ячĕ те тăваткал хăмана çекĕлĕнчен тытса çĕклерĕ, тĕпсакайне хăвăрт анса кайрĕ.

Илемлĕ калаçса тĕлĕнтерме тăрăшакан çăмăлттай Лявука çиленсе, Тимахви ним тума пĕлмен енне пӳрте йĕри-тавра пăхса ларчĕ. Типтерлĕ ăста Хура Митрук салтака тухса кайнăранпа пӳрте тасатсах кайман пулмалла: кĕтесре тусан витнĕ эрешмен картисем усăнса тăраççĕ, çыпăçтарнă хаçатсем саралса кайнă, унта-кунта хăмпăланса çурăлнă. Пĕренесем çине ачасем канфет хучĕсем çыпăçтарни çаплах тăрать. Хура Митрукăн икĕ ывăлĕ питĕ хăюсăр та илемлĕ пулнине астуса илет Тимахви, вĕсем ун патне вак-тĕвек япала илме пыратчĕç.

— Канфет кирлĕ-и? — пĕррехинче ыйтрĕ Тимахви вĕсенчен.

— Çук. Атте вăрçăран килтĕр-ха, вара çитерĕ, — тесе иккĕш те пĕр харăс каларĕç.

— Ашшĕ те килмерĕ, ачисем те çĕре кĕчĕç, — тесе шухăшлать Тимахви.

Тимахвин хăш-пĕр чухне çынна хĕрхенес туйăмĕсем усал чунĕнчен вĕçерĕнеççĕ, анчах вĕсем нумая пымаççĕ, шыври хăйăр тĕмески пек пулса курăнаççĕ те пылчăкла та пăтранчăк кăмăл хумĕсем айне пулаççĕ.

— Тыт, Лявук! — илтĕнчĕ тĕпсакайĕнчен Елпике сасси, тăснă алăра хĕрлĕ пуçлă кĕленче курăнчĕ.

— Турă пĕлĕтрен анмасть, тĕпсакайĕнчен тухать, — терĕ Лявук, кĕленчене илчĕ те пăккине çапса кăларчĕ, сĕтел çине пырса лартрĕ. — Халĕ ĕнтĕ пуçри Çĕрпӳ пасарне кĕрлеттерĕпĕр, Тимахви! Çапла-и? Э?

Тимахви ним те чĕнмерĕ, чараксăр усал кăмăлĕ каллех ахăрса тухасса сисрĕ, ăна малалла тем пуласси хăратрĕ, анчах вăл аллине сулчĕ те Лявук килсе лартма ĕлкĕрнĕ черккене эрех ячĕ, теприне Лявук валли тултарчĕ.

— Чипер пурăнмалла пултăр, Лявук! — терĕ сиввĕн те хыттăн, пĕр черккене çавăрса хучĕ, йӳççине туйма ĕлкĕриччен теприне тултарса ĕçрĕ, сĕтел çинче çыртмалли çуккине кура йĕпе тутисене кĕрĕк аркипе шăлса илчĕ.

— Çыртмалли те пур, — тĕпсакайĕнчен тухнă Елпике пĕр турилкке тăварланă хăяр пырса лартрĕ, иккĕшне çĕçĕпе çурмалла касрĕ те кĕленче çине пăхса илчĕ. — Эсир мана кĕтесшĕн те пулман, черкке тӳнтерме те ĕлкĕрнĕ.

— Тимахви çунса ларать, — терĕ Лявук, Тимахвин хĕрелсе кайнă куçĕсем çаврăнса илнине курсан, хатĕрленĕ сăмахне калаймарĕ, çăтса ячĕ.

— Тепĕр черкке кирлĕ, — терĕ Тимахви сасартăк лăпкă та ачаш кăмăллă пулса. — Айван пуçăм сăрăлтатма пăрахрĕ. Эмел панăшăн сана тавтапуç, Елпике. Малашне, нӳхрепе пĕр черкке лартсан, виççĕ ӳсмелле пултăр.

Тимахви Елпике илсе килсе лартнă черккене те, ыттисене те тултарса тухрĕ.

Черкке хыççăн черкке ĕçни Тимахвие, пĕр хĕлхем çăкăр хыпмасан та, пысăк вăй кĕртрĕ, ĕнерхи шухăшсем çунатланса кайрĕç те пуç мимине пăлхатма тытăнчĕç. Сĕтел хушшинче ларакан Тимахви хăйне йĕнерленĕ лаша çинче ларнă пек туйса илчĕ — халĕ ĕнтĕ урам тăрăх шак сиккипе чуптармалла, çĕлĕке хăяккăн лартмалла, шухăш хăмла пек вĕçмелле, алă кӳсек пек çапмалла.

— Эпĕ урă чухне санпа юнашар та лармастăп, — терĕ Тимахви, Лявук çине урмăшса кайнă куçĕпе пăхса илсе, — мĕн эсĕ? Кантăр чӳпĕкĕ кăна! Арăмна та тытма пĕлмерĕн. Станук Макçи хĕрĕ Лисук сан çине сурма та йĕрĕнчĕ, тухрĕ те тарчĕ.

— Манăн мĕн тумаллаччĕ вара? — хăйне тыттарса ярасран хăраса, йăваш сасăпа каласа хучĕ Лявук. — Хĕрарăм кĕсре мар, ăна тăлласа тытма çук. Тăлласан та, салтать те тарать.

— Сан пеккин килĕнче çын пурăнать-и, çиме çукран шăна та вĕçсе каять, — Тимахви Лявук çине шăтарас пек пăхса илчĕ. — Арăма ăна çивĕтĕнчен ярса тытмалла. Пĕлетĕн-и, ман умра арăм чĕрне вĕççĕн çӳрет!

— Пĕлес килмест.

— Мĕн пĕлес килет?

— Пĕлместĕп.

— Камунсем çинчен-и? — халĕ ĕнтĕ Тимахви, юри вăйне кăтартас тесе, урай хăмисене кисрентерсе çӳреме тытăнчĕ, анчах выçă варла ĕçнĕ эрех хăвачĕ урисене чалăштара пуçларĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн