Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çӳлте кулюкка вĕçнĕ чух

Кунĕ пулчĕ тĕтреллĕ...

Халăх юрринчен.

1

Çут хĕвелпе çут тĕнче Вăй паччăр çак кунсенче.

К. Иванов

Укахви, вунçичче пуснă хĕр, çĕр çурринчех темиçе те вăрана-вăрана кайрĕ. Темскер хăрах хул — сулахаййи — чавса кукрашки тĕлĕнчен ыратакан пулса ларнă, те çывăрнă чух аяк айне лекнĕ вара: çĕрĕпех канăç памарĕ вăлт темĕнле шалтан туртса ыратать. Укахви, аптранă енне, ăна кăкăр çине хурса та, аяккалла тăсса та пăхрĕ — çук, ниçта чиксе те вырнаçмасть. Юлашкинчен Укахви ыратакан аллипе тимĕр койка пуçĕнчен тытса выртрĕ. Сивĕ тимĕр ыратăва кăшт лăш панă пек. Çапла майлашса Укахви пĕр çур çавра çывăрса илнĕ-и, çук-и — тепĕр авăкран вăл алă паçăрхинчен те ытларах ыратнипе вăранса кайрĕ те самантрах ăна тимĕртен вĕçертрĕ. Амăшĕ астутарнисем аса килчĕç. Вăл каланă тăрăх, тимĕртен тытса çывăрма юрамасть иккен, сивĕ тимĕр ӳт ăшшине хăй çине туртса илет-мĕн.

Малалла

Çĕр çаврăнать, çаврăнтăр,

ыр тус-тăван савăнтăр,

кĕрекийĕ авăнтăр.

Ырлăх ту!

Çĕр çаврăнать, çаврăнтăр,

тăшман пуçĕ çаврăнтăр,

çĕре пырса çапăнтăр.

Юншăн – юн!

Çĕр çаврăнать, çаврăнтăр,

хурах хыртан çакăнтăр,

тăван сывă таврăнтăр.

Хăй шăпи!

Çĕр çаврăнать, çаврăнтăр,

тăнăç халăх савăнтăр.

Тăшман вилли çийĕнче

хăй пек çăхан явăнтăр.

Тьфу!

Куçран, хаяртан,

хаярлă куçран;

сăмахран, чĕлхерен,

хаярлă сăмахран

ырă кун пар, ырă çул пар,

ырă сехет тĕлне ту,

вĕрнĕ чĕлхеме сипетлĕ ту.

Килти кӳрентерӳ пулсан та,

тулти кӳрентерӳ пулсан та,

ача-пăча кӳрентерĕвĕ,

арăм кӳрентерĕвĕ,

ар çын кӳрентерĕвĕ,

пуху кӳрентерĕвĕ,

мир халăх кӳрентерĕвĕ –

çилпе килсен çилпе кай,

çулпа килсен çулпа кай.

Çынсене ырăлăхĕ,

чĕресене сиплĕхĕ.

Çĕр çаврăнать – çаврăнтăр,

хаярлă куç пĕттĕр,

уйăх таврăнать – таврăнтăр,

хаярлă сăмах пĕттĕр.

Çак çĕр çинчи халăхсем

вĕлле хурчĕсем пек пурăнччăр.

Çынсене ырăлăхĕ,

чĕресене сиплĕхĕ.

19.02.1976.

Çăмăл ултав, вăтам ултав,

кăкăра шăнăçайми ултав,

ача ултавĕ, савни ултавĕ,

тăван ултавĕ, юлташ ултавĕ,

çар пуç ултавĕ, тĕнче ултавĕ

тата ытти пин-пин ултав –

ирле кĕрин – ирле тухăр,

çĕрле кĕрин – çĕрле тухăр,

çӳлте пулин – çунса кайăр,

çĕрте пулин – çĕрсе кайăр.

Чăнлăхран ырăлăх,

этемрен сиплĕх.

Чĕрĕлĕх Хĕвелĕ утăмĕнче аслă Çĕр,

аслă Çĕр ăшшинче этем пур,

этем кăкăрĕнче чĕре пур.

Хăçан та хăçан çав чĕре типет,

çавăн чух çеç

чĕре çăпанĕ пек ултав пултăр,

шăтса юхтăр.

Чăнлăхран ырăлăх,

этемрен сиплĕх.

Ача айванлăхĕ, савни тасалăхĕ,

тăван ыр кăмăлĕ, юлташ хул-çурăмĕ,

çар пуç хăюлăхĕ, тĕнче пуласлăхĕ

сĕтри хăйма пек пухăнччăр,

ытти-хăтти усал-тĕселĕ

пĕлĕтĕн пухăнса тĕтрен саланччăр.

Чăнлăхран ырăлăх,

этемрен сиплĕх.

19.02.1976.

Мухтав сана, чăвашăн паттăрĕ —

Хресчен ачи, Шупашкарти купса.

Ĕçӳ-хĕлӳ хастарлăх патăр-и

Паян пире манăçуран тухса?!

Хисеплĕ ватăсен йышне тăма

Чăнах та эсĕ тивеçлĕ иккен.

Юратнă асатте пекех, ума

Тухатăн халь кун-çул сĕмлĕхĕнчен.

Сана епле-ха паттăр теес мар?

Пире ыр кăмăлпа кĕтсе илен:

Сан тăпруна упрать шур Шупашкар

Сан ятупа кăна ун мавзолей.

Хуллен çĕрсе пырсассăн та шăмму

Вирьял тăрăхĕнче яту çĕрмен.

Санран ăс илнĕ йышлă тăхăму

Кунта хăварнă темиçе кермен.

Хитрелĕх тĕслĕхĕ пекех вĕсем,

Илем кӳреççĕ тĕп хуламăра.

Маттур ачусемпе мăнукусем

Сан ятупах çӳреççĕ халăхра.

Пĕр çыннăн паттăрла сăнарĕпе

Эсир паян пурнатăр пирĕнте.

Ыр ят туянтăр тӳрĕ ĕçĕрпе.

Вăл çăмăллăн пулман-тăр сирĕн те.

Управпала тирпей кӳреç телей, —

Тесе пилленĕччĕ пире Митта.

«Чăнах çапла — майне кăна пĕлей, —

Тесе тен калăттăрччĕ хăвăр-та.

Малалла

Юман улăпланса тăма

çемçе çĕре ярать тымар.

Юпа пулать те – ак ăна –

тĕрекĕ ун – хыт çĕр кăна!

* * *

Мĕн-ма хирте ӳсмест юман?

Тен, çын касса-хăртса тăрать?

Тен, хăй сив çилсенчен хăрать?

Мĕн-ма хирте ӳсмест юман,

мĕнрен-ши хаклă çав вăрман?

* * *

Юман çĕн пуртăран çăлма ыйтмарĕ.

Леш катăлать, кун вăйĕ – хунавра.

Пĕриншĕн çеç хăйне вăл каçармарĕ:

аври çеç пурттăн пулнă… юманран.

Шăна кăмпи çине пăхса

утатăн –

кĕтсех тăр, ырă кăмпанах

таптатăн.

* * *

– Чылай пухайрăн-и кăмпа, –

тесе çынна чăрмав ан ту.

– Татма тӳр килчĕ сан кампа, –

çак пулĕ тĕрĕсрех ыйту.

* * *

Наркăмăшли

хăех кĕрет алла.

Ыр кăмпине вара

шырамалла.

Кĕçех уйăрăлса каятăп,

Ик халăха пуçа таятăп.

Ӳссе вĕсен арки çинче

Эп куртăм ытарми тĕнче.

Тавах, тавах, тавах!

Чăвашăн арĕ, вырăс хĕрĕ

Мана махтавлă çул пиллерĕ:

Каймарĕ пурнăçăм сая —

Уçма тӳр килчĕ Китая.

Тавах, тавах, тавах!

Чăвашăн, вырăсăн хăвачĕ

Китай ăсне пĕлме май пачĕ.

Вăй пачĕ вăл Раççейĕме

Пуçа мăнаçлăн çĕклеме.

Тавах, тавах, тавах!

Эп Тухăçа мала хуратăп,

Чун илемне унта куратăп.

Кирек хăçан, кирек ăçта

Калас килет ман, тупата:

Мухтав, мухтав, мухтав!

Чăвашăн авалхи тымарĕ

Хунсенченех хускалнă мар-и?

Сăнатап та вĕсен чунне —

Туятăп пĕртăваннине.

Мухтав, мухтав, мухтав!

Эп чăвашран юта тухмарăм,

Ыттисенчен кая хумарăм.

Вăл акă çĕкленет каллех,

Чыс курĕ-ха тĕнчипелех.

Мухтав, мухтав, мухтав!

Малалла

Йăвари пек пурнăçа ирттерчĕ,

кĕчĕ ĕнерхи студент класа.

Ун çине шăп утмăл куç тинкерчĕ,

вăтăр чĕп шимплетрĕ пуçласа.

Çĕр евĕр ӳстеретĕп те илетĕп,

телейĕме пучахăн эп пухам.

Тахçан, чăнах-ши, эпĕ те вилетĕп?

Кăшт шутласа пуç тавралла пăхам.

Хуратăн вăй, çĕннишĕн кĕрешетĕн,

тепри юри такăнтарать сана,

тепри илесшĕн канăçсăр чуна.

Вилме тăшман та, эсĕ те вилетĕн.

Ялан пĕр вĕç.

Анчах та, мур илесшĕ,

этем пулать çĕр пек, пулать тусан.

Пĕри çĕн çăкăр çитерет пулсан,

тепри, чыхăнтарса, чунна илесшĕн.

Пуç тавралла шутларăм, халь пĕлетĕп,

телейĕме

пучахăн эп пухам.

Вилсен

калча пулса тусан пӳлетĕп,

кайран, çĕн çăкăрăн,

пиçсе тухам.