Ал вӑйне виҫекенсем

Азербайджанӑн тӗп хулинче, Бакура, армспорт енӗпе паян Европа чемпионачӗ тата ӑмӑртӑвӗ уҫӑлнӑ. Ал вӑйне виҫекенсем 35 ҫӗршывран пырса ҫитнӗ. Виҫшер-тӑватшар ҫын та мар. Пурӗ 500-е яхӑн спортсмен.

Чӑваш Енри маттурсем те ҫӗршывӑн пӗрлехи ушкӑнне кӗнӗ. Пӗтӗмпе тӑватӑ хӗр. 21 ҫулчченхи спортсменсем хушшинче, акӑ, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн студенчӗсем Олеся Игнатьева тата Эльмира Алеева пур. 18 ҫулчченхисен ушкӑнне Канаш районӗнчи Марина Иванова тата Шупашкар хулинчи Ксения Аврамова кӗнӗ.

Раҫҫейӗн пӗрлехи ушкӑнне, сӑмах май, 115 спортсмен кӗнӗ. Ҫав шутра — 22 арҫын, 18 хӗрарӑм, 42 каччӑ, 33 хӗр.

Европа чемпионачӗ тата ӑмӑртӑвӗ ҫу уйӑхӗн 24-мӗшӗнче вӗҫленӗ.

Ҫакӑн пек пуҫтахланнӑ арҫын Шупашкар районӗнчи Ишлей ялӗнче пурӑнать. Пӑтӑрмахӗ пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче пулса иртнӗ.

Ҫав кун вӑл, ӳсӗрскер, амӑшӗн пӳлӗмне кӗнӗ, хӑйӗнпе пӗрле эрех ӗҫме ыйтнӑ. Ватти хирӗҫленине кура (ывӑлӗпе амӑшӗ хушшинче унччен те тавлашусем пулнӑ иккен) ҫывӑх ҫыннипе хирӗҫме тытӑнать, питӗнчен 10 хутчен ҫапса ярать, пӗр черкке ӗҫтерттерет. Амӑшӗ тек ӗҫме хирӗҫленине кура вӑйпитти тӑван амӑшне ӑҫтан май килнӗ ҫавӑнтан ҫапса пӗтерет. Хӗрарӑм урайне персе ансан ывӑлӗ ӑна кӗленче анинчен ирӗксӗр эрех ӗҫтерет.

Унтан та лӑпланмасть-ха арҫын. Электрошокерпа тӗрлӗ ҫӗртен тӗксе пӗтерет. Ыратнипе хӗрарӑм тӑнне ҫухатать.

Шупашкар район пуҫлӑхӗн тивӗҫне пурнӑҫлакан Анатолий Иванов пӗлтернӗ тӑрӑх, арҫын хӑй айӑпне йышӑнать. Пуҫтаха суд ҫулталӑк хушши ирӗклӗн ҫӳреме чармалла тунӑ.

Ачасем Николай Ивановпа

Культура ҫулталӑкӗпе килӗшӳллӗн Вӑрмар районӗнчи Арапуҫ ялӗнче Халӑх академикӗн, РСФСР тата ЧР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗн, композиторӑн Николай Прокопьевич Ивановӑн «Вӑрмар ен Пархатарӗ» пултарулӑх каҫӗ иртнӗ.

Тӗлпулӑва Арапуҫ шкулӗнче вӗренекенсем тата вӗрентекенсем хутшӑннӑ. Вӗсем хӑйсен ентешӗн пурнӑҫӗ, ӗҫӗ-хӗлӗ пирки пӗлнӗ. Унта автор «Юлашки ҫыру», «Горе матери» сӑвӑсене, «Вӑрҫӑ суранӗ» поэмӑри сыпӑка, «Те арҫын вӑл, те хӗрех» юптарӑва вуланӑ. Н.Иванов вӗсене Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине тата ветерансене халалласа ҫырнӑ.

Марина Кузьмина Николай Ивановӑн юррисене юрлани пурне те килӗшнӗ. Автор шкул вулавӑшне ҫӗнӗ кӗнекесем парнелесе пуянлатнӑ.

Ҫу уйӑхӗн 16–18-мӗшӗнче Атӑлӑн йӑлӑм енче ҫамрӑк экологсен слечӗ иртнӗ. Мероприятие «Сӑрҫи» заповедник, «Эткер» центр тата ЧР Ҫамрӑксен экологи дружини йӗркеленӗ.

Слета 5 команда хутшӑннӑ: Патӑрьел, Вӑрнар, Муркаш районӗсенчен тата Шупашкар хулинчен. Ҫамрӑк экологсем виҫӗ кун тупӑшнӑ. Вӗсем театрализациленӗ сценкӑсем кӑтартнӑ. Ачасем экологи сукмакне тунӑ. Палӑртнӑ маршрутра вӗсем ҫутҫанталӑк объекчӗсене шыранӑ, вӗсем пирки экскурсантсене каласа кӑтартнӑ. Жюри членӗсем валли экскурси ирттернӗ.

Йывӑр конкурссем те пулнӑ. Ачасен экологири, биологири пӗлӳ шайне тӗрӗсленӗ. Слетра ачасен тӗпчев ӗҫӗ хатӗрлесе ӑна хӳтӗлемелле пулнӑ.

Муркаш районӗнчи Юнкӑри С.М.Михайлов ячӗллӗ шкул ҫумӗнчи Ачасен пултарулӑх ҫурчӗн «Foresters» команди ҫӗнтернӗ. Патӗрьел районӗнчи Ҫӗньял шкулӗн команди иккӗмӗш вырӑн йышӑннӑ. Шупашкарти «Карӑш» экологипе биологи центрӗн команди виҫҫӗмӗш пулнӑ.

Дмитрий Ефимов

Чӑваш Ен спортсменӗ Дмитрий Ефимов Европа ӑмӑртӑвӗнче иккӗмӗш вырӑн йышӑннӑ. Эппин, вӑл ҫамрӑксен II Олимп вӑййисене каймашкӑн путевка ҫӗнсе илнӗ.

Ӑмӑрту Нидерланд ҫӗршывӗнчи Вирте хулинче иртнӗ. Олимп резервӗсен ачасемпе ҫамрӑксен Ҫӗнӗ Шупашкарти училищинче ӑсталӑхне туптакан Дмитрий Ефимов нимӗҫ спортсменне Пиира Сенксена пӗр ҫеккунт ҫеҫ ҫӗнтернӗ. Ҫӗнтерӳҫӗ ятне вара Англи спортсменӗ Бен Дийкстра ҫӗнсе илнӗ.

РФ триатлон федерацийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, Раҫҫейӗн пӗрлештернӗ командине кӗмешкӗн Елизаветӑпа Дмитрийӑн наци квотине илмелле. Ӑна РФ Олимп комитечӗ ҫирӗплетет.

Ҫамрӑксен II Олимп вӑййисем Китайри Нанкинра ҫурлан 16–28-мӗшӗсенче иртеҫҫӗ. Раҫҫейӗн пӗрлештернӗ командине 123 ҫын кӗрӗ.

Нумаях пулмасть Мурманскри патшалӑх ӑслӑлӑх вулавӑшӗн таврапӗлӳ залӗнче I Чӗлхесен фестивалӗ иртнӗ. Мурманскри чӑвашсем Иван Яковлев ҫуралнӑ кунне халалласа мероприяти ҫулленех йӗркелеҫҫӗ.

Кӑҫал Мурманскри «Чӑвашсен культура обществи» общество организацийӗпе Мурманскри патшалӑх ӑслӑлӑх вулавӑшӗ пуҫарнипе Чӗлхе фестивальне йӗркелеме шухӑшланӑ.

2010 Ҫырав поляр унки леш енчи Кольскра 110 ытла национальноҫ пурӑннине палӑртнӑ. Пӗтӗмпе Мурманск облаҫӗнче 795,4 пин ҫын пурӑнать. Вӗсенчен ытларахӑшӗ — вырӑссем (89 процент). Иккӗмӗш вырӑнта — украинсем. Виҫҫӗмӗшӗнче — беларуҫсем. 4-мӗш вырӑнта — тутарсем, 5-мӗшӗнче — азербайджансем. Кунта 1,8 пин чӑваш пурӑнать. Ҫавӑн пекех Мурманск облаҫӗнче абазинсем, коряксем, кумандинсем, мансисем, хантсем… пурӑнаҫҫӗ. Анчах вӗсен йышӗ 10 ҫынран иртмест.

Чӗлхесен фестивалӗнче иврит, саам, беларуҫ, украин, нимӗҫ, чӑваш чӗлхисем пирки хӑтлав кӑтартнӑ, информаципе паллаштарнӑ. Кольскри саам радиовӗн директорӗ Валентина Совкина пӗрремӗш тухса калаҫнӑ. Кольск ҫурмаутравӗнче 1,6 пине яхӑн саам ҫын пурӑнать иккен. Галина Зенькович «Иврит» темӑпа калаҫнӑ.

Малалла...

Шупашкар районӗнчи Лапсар ялӗ ҫумӗнче Ҫӗнӗ Лапсар посёлокӗн (хула шутне кӗрет) гараж кооперативӗ пур. Ялпа гаражсем хушшинче вара Петёк ҫырми ятлӑ тарӑн ҫырма вырнаҫнӑ. Хулапа Шупашкар районӗн чикки шӑп та лӑп ҫав ҫырма варрипе иртет — гаражсем енчи Шупашкарӑн шутланать, тепӗр енчи — ялӑн.

Ялти халӑх тарӑн ҫырмана ҫуп-ҫап пӑрахасси — тахҫанхи йӑла. Ку вӗсен шухӑшӗпе пӗрре ҫырмана ҫурасран сыхлать, тепре ӑна тултарать. Ҫавӑнпа та пӗр-пӗр ялӑн ҫырминче ҫӳп-ҫап купине асӑрхамасан тӗрӗнмелли кӑна юлать. Анчах хальхи вӑхӑтра йӑла каяшӗ самай нумайланса кайнӑран унашкал купасем ял сӑнне пӗрре те илем кӳмеҫҫӗ (хӑш-пӗр ялта эп вӗсене урам варринчех асӑрхаса), ҫавӑнпах ӗнтӗ пуҫлӑхсем вӗсене ҫӗрпе хуплаттараҫҫӗ, ял халӑхне ҫӳп-ҫап контейнерӗсемпе усӑ курма вӗрентеҫҫӗ.

Хайхи Лапсар ялӗ ҫумӗнчи Петёк ҫырми те ҫӳп-ҫап пӑрахмалли вырӑн пулса тӑнӑ. Ӗлӗкех вӑл самай тарӑн пулнӑ теҫҫӗ. Петёксем ял хӗррине куҫса лариччен ячӗ те урӑхла пулнӑ — Чӑркаш ҫырми (ун урлӑ ҫуммӑн вырнаҫнӑ Чӑркаш ялне каҫнӑ). 1980-мӗш ҫулсенче ял хӗрринче гаражсем ӳсме тытӑннӑ.

Малалла...

Орфографи словарӗн (2002) хуплашки

Чӑннипе пушшех чарман-ха. Тахҫантанпах сутӑнса пӗтнӗ кӗнекене кӑлараҫҫех, анчах халех мар. Орфографи словарне кӑларассине 2015 ҫула куҫарнӑ иккен. Кун пирки Чӑваш чӗлхе комиссийӗн ларӑвӗнче Юрий Виноградов хӑй пӗлтерчӗ.

Ку йышӑну орфографи ыйтӑвӗсем тавра пуҫарӑннӑ тавлашу пирки тухнӑ пулать. Кӑҫалпа ҫитес ҫул ҫак ыйтупа ҫавра сӗтелпе ӑслӑлӑх конференцийӗ иртмелле — вӗсем тавлашуллӑ вырӑнсене уҫӑмлатса парасса кӗтеҫҫӗ.

Асаилтеретпӗр, нарӑс уйӑхӗнче орфографи словарьне ҫӗнӗрен пичетлесе кӑларасси пирки хыпар пулнӑччӗ. 2002 ҫулта харӑсах икӗ орфографи словарӗ пичетрен тухнӑ — пӗрине А.А. Алексеев пухса хатӗрленӗ, теприне — Юрий Виноградов арӑмӗпе пӗрле (вӑл шкул ачисем валли шутланать пулас). Иккӗмӗшне пичетлесшӗн те ӗнтӗ.

Хуткупӑслӑ арҫын. Чӑваш ӳнер музейӗнчи ӳкерчӗк

Нумаях пулмасть Шупашкар районӗнчи Пархикассинчи информаципе культура центрӗнче хуткупӑспа калакансен тата такмак ӑстисен районти фестиваль-конкурсӗн суйлав тапхӑрӗ иртнӗ. «Янӑра, чӑваш хуткупӑсӗ» ят панӑскере Леонид Ефремов хуткупӑс ӑстине халалланӑ.

Ӑна кӑҫал пуҫласа ирттермеҫҫӗ-ха. Фестивале ӑстан мӑнукӗ, Шӗнерпуҫӗнчи «Шинер» фольклор коллективне ертсе пыракан Дмитрий Ефремов аслашшӗн ятне асра тытса пуҫарнӑ.

Суйлав турне районӗпех пухӑннӑ. Тӳресене чи пултаруллисене суйлама ҫӑмӑл пулман теҫҫӗ. Финала Сарапакассинчи Юрий Андреев тата «Савнӑ ен» коллектив, Ҫӗньял-Покровкинчи Виссарион Андреев, Владислав Степанов, Эдуард Попов тата Мария Иванова, Янӑш ял тӑрӑхӗнчи Сергей Григорьев тата Альбина Александрова, Вӑрман Ҫӗктерти «Шурӑмпуҫ» фольклор ансамблӗ, Шемшер ял тӑрӑхӗнчи Александр Ильин тухнӑ. Вӗсен концерчӗ эрнекун районти культура ҫуртӗнче 18 сехет те 30 минутра пуҫланӗ.

Вӑйӑ-конкурс элемӗ

Ака уйӑхӗн 15–30-мӗшӗсенче (ӑна, хутшӑнакансем ыйтнипе, ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗччен тӑсма тиврӗ) пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан Красноармейски шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури тата тӑван ен культури вӗрентекенсем В.М.Михайловпа З.П.Михайлова пуҫарнипе, Красноармейски район администрацийӗн вӗрентӳ пайӗ, Чӑваш Наци Конгресӗн Красноармейски районӗнчи уйрӑмӗ тата Чӑваш патшалӑх символӗсен авторӗн Э.М.Юрьев ӳнерҫӗн Красноармейски районӗнчи Кӗҫӗн Шетмӗ ялӗнчи музейӗ-картинӑсен галереййи йӗркеленипе республикӑмӑрти районсем хушшинче «Улӑп-2014: Эпир — Улӑп йӑхӗнчен!» уҫӑ инҫет вӑйӑ конкурс иртрӗ.

Ӑна Культура ҫулталӑкне, Чӑваш чӗлхи кунне, Раҫҫей тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ В.Е. Петров ҫуралнӑранпа 60 ҫул ҫитнине халалланӑ.

Конкурса пурӗ 70 ытла ача ыйтса ҫырни ярса панӑ. Вӑйӑ конкурс ыйтӑвӗсене пур ача та ӑнӑҫлӑ хуравлама пултарнӑ. Ачасен ӗҫӗсенчи тӗп ҫитменлӗхсем ҫаксем: факт тата орфографи йӑнӑшӗсем, хуравсене вырӑсла ҫырни (ку вара вӑйӑ конкурс йӗркипе килӗшсе тӑмасть). Кунсӑр пуҫне пӗр пек тата йӗкӗреш хуравсем те пурччӗ (вӑйӑ конкурс ушкӑнпа хуравламалли маррисен йышши пулин те).

Малалла...