Кӑҫалхи хӗл сивӗ пуласси пирки унчченех калаҫрӗҫ. Ку тӳрре тухрӗ. Шартлама сивӗ шӑтӑртаттарать кӑна. Уйрӑмах – айлӑмра вырнаҫнӑ ялсенче. Унта ҫӗрлесерен сывлӑш температури 38 градус таран анни те пулнӑ. Юлашки 100 ҫулта Мусквра мӗнле хӗлсем пулнӑ. Хӑшӗсем асра юлнӑ?

1993-1994 ҫулсем — чи юрлӑ хӗл. Ун чухне сывлӑш температури темиҫе хутчен улшӑннӑ. Раштав, кӑрлач уйӑхӗсем ытти чухнехи пекех тӑнӑ. Анчах кӑрлач вӗҫӗнчен пуҫласа нарӑс варриччен сивӗтнӗ. Хӗле ӑсатма хатӗрленнӗ ҫеҫ — нарӑс вӗҫӗнче юр ҫума тытӑннӑ. Темиҫе кунра кӗртсем ӳссе ларнӑ – 3 ҫулти ача ҫӳллӗшех. Кунашкалли хальлӗхе пулман-ха.

1954-1955 ҫулсем — юрсӑр хӗл. Ун пекки те пулнӑ. Хӗлӗпе те 46 миллиметр хулӑнӑш юр ҫунӑ. Ҫанталӑк кӗркуннене аса илтернӗ. Кӑрлач уйӑхӗнче ҫеҫ сивӗтнӗ. 1964, 1972, 1985 ҫулсенче те юр сахал ҫунӑ.

2010-2011 ҫулсенчи хӗл мускавсемшӗн тӑкаклӑ пулнӑ. Ҫӗнӗ ҫул умӗн унта пӑрлӑ ҫумӑр ҫунӑ. Мускаври аэропортсем ӗҫлеменрен Мускав ҫыннисем малтанах палӑртса хунӑ ҫӗршывсене канма каяйман. Чукун ҫул вокзалӗнче те электроэнергипе йывӑрлӑхсем сиксе тухнӑ.

Малалла...

ЧР Тӗп суйлав комиссийӗн паташӗсем канашлаҫҫӗ

«Парнас» парти хуласемпе район администрацийӗсен пуҫлӑхӗсене халӑха суйлаттарасшӑн. Ку ыйтупа вӑл референдум ирттерме сӗннӗ. Ҫак сӗнӳпе парти Чӑваш Енӗн Тӗп суйлав комиссине ҫырупа тухнӑ.

Алексей Глухов юрист «Фейсбукра» пӗлтернӗ тӑрӑх, «парнасҫӑсем» ларӑва пыман, вӗсем вырӑнне Тӗп суйлав комиссийӗн татса паракан сасӑллӑ пайташӗ Игорь Михайлов тухса калаҫнӑ.

Лару «Парнас» сӗнӗвне пӑхса тухса пуҫару ушкӑнне регистрацилеме хирӗҫленӗ. Ҫакна вӗсем партин регионти уйрӑмӗн канашӗн сӗнӳпе тухма ирӗк ҫуккипе сӑлтавланӑ.

Республикӑн Теп суйлав комиссийӗнче татса паракан сасӑллӑ пайташсем — 12 ҫын. Вӗсенчен улттӑшне республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев палӑртнӑ, тепӗр улттӑшне — Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗ.

Шӑнкӑртам илемӗпе илӗртет

Республикӑра общество инфратытӑмӗн аталанӑвӗн проекчӗсене пурнӑҫа кӗртесси ҫинчен калакан хушӑва алӑ пуснӑ. Кун пирки Михаил Игнатьев Элтепер ЧР Правительство ларӑвӗнче пӗлтернӗ.

Документра ҫынсен пуҫарӑвӗпе проекчӗсем валли республика хыснинчен субсиди уйӑрма палӑртнӑ. «Кӗмӗле» конкурс ирттерсе парӗҫ. Халӑх социаллӑ пӗлтерӗшлӗ ыйтусене татса парас ӗҫе хутшӑннин ырӑ тӗслӗхӗ Патӑрьел районӗнчи Шӑнкӑртамра пур. Унта вӑл пурнӑҫа ӑнӑҫлӑ кӗрсе пырать.

Укҫана общество инфратытӑмне (ҫав шутра — шывпа, ӑшӑпа, ҫутӑпа, газпа тивӗҫтерессипе, ача пахчисемпе шкулсене, ялти культура ҫурчӗсене, спорт залӗсемпе керменӗсене тытса тӑрассипе) ҫыхӑннӑ ыйтусене татма ярӗҫ. Кӑҫал ку тӗллевпе республика хыснинчен 75 миллион тенке яхӑн уйӑрма палӑртнӑ.

Ҫӳп-ҫап вырӑнӗнче симӗскурӑк ешерӗ

Тӗш-тырӑ пяан-ыранах туса илеймӗҫ те, анчах ҫӳп-ҫап вырӑнне пусӑ ҫаврӑнӑшне кӗртесси пирки шухӑшлаҫҫӗ.

Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев ӗҫ тӑвакан влаҫ органӗсен тата федераци ведомствисен территорири тытӑмӗсен ертӳҫисемпе тунти кунсерен ирттерекен черетлӗ канашлура ытти ыйтупа пӗрлех йӑлари хытӑ каяшсен Шупашкар районӗнчи Питтукасси ялӗ ҫывӑхӗнчи ҫӳп-ҫап вырӑнне рекультивацилессине пӑхса тухнӑ.

ЧР ҫутҫанталӑк ресурсӗсемпе экологи министрӗ Александр Коршунов каланӑ тӑрӑх, рекультивацие икӗ тапхӑрпа ирттермелле. Малтанхинче ҫӳп-ҫап вырӑнне хытарма, унта пулӑхлӑ ҫӗр сарма палӑртаҫҫӗ. Биологи тапхӑрӗ 2018 ҫултан пуҫланса тӑватӑ ҫула тӑсӑлмалла. Вӑл вӑхӑтра унта нумай ҫул ӳсекен курӑк акса ӳстермелле. Рекультиваци валли кӑҫал 122,5 миллион, 2018 ҫулта 267,9 миллион тенкӗ уйӑрмалла. «Ку проекта пурнӑҫа кӗртни тӑван тавралӑха кӳрекен сиенлӗ витӗме чакарать, 30 ытла гектар ҫӗре пусӑ ҫаврӑнӑшне тавӑрма пулӑшать», — тенӗ министр.

Юхма Мишши Алена Аршинова патне йышӑнӑва кайнӑ

Раҫҫейӗн Патшалӑх Думине Чӑваш Енрен суйланнӑ Алена Аршинова «Фейсбукра» пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал вӑл ҫынсене пуҫласа йышӑннӑ. «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин йышӑну пӳлӗмне депутат патне «паллӑ чӑваш ҫыравҫи тата общество деятелӗ Михаил Юхма» пынине пӗлтернӗ. Алена Аршиновӑна ҫыравҫӑ хӑйӗн ӗҫӗсенчен пӗрне парнеленӗ. Депутат палӑртнӑ тӑрӑх, вӑл кӗнеке — Чӑваш Республики Раҫҫее кӗни ҫинчен. Халӗ ҫыравҫӑ республикӑри шкулсем валли чӑваш чӗлхин пособине хатӗрлессипе ӗҫлет-мӗн.

Маларах Юхма Мишши Чӑваш Енӗн пӗрремӗш президенчӗпе Николай Федоровпа тӗл пулнӑччӗ. Наци музейӗнчи курнӑҫура ҫыравҫӑ хӑйӗн «Авалхи пӑлхар-чӑвашсем» ятлӑ ҫӗнӗ кӗнекине хӑтланӑччӗ. Ӑна Николай Федоров пулӑшнипе кӑларнӑ. Юхма Мишши Николай Васильевича чӑваш культурине аталантарма пулӑшнӑшӑн тав тунӑччӗ, пӗрремӗш президента Иван Яковлевӑн премине панӑччӗ.

Нарӑс уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа Раҫҫейре социаллӑ пособисемпе компенсацисем ӳсӗҫ. Авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа вара студентсен стипендийӗн виҫи хӑпарӗ. Кун пирки РФ премьер-министрӗ Дмитрий Медведев пӗлтернӗ.

Социаллӑ тӳлевсем инфляци виҫипе килӗшӳллӗн ӳсӗҫ. Пособисем, компенсацисем 5,4 процент хӑпарӗҫ.

Авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен вара стипенди фончӗ пысӑкланӗ. Кӑҫал студентсен индексацийӗ 5,9 процент пулӗ. Пӗтӗмӗшле илсен, ку тӗлӗшпе 706 миллиард тенкӗ тӑкаланӗ.

Общество Телекуравӗн информаци служби медицина ӗҫченӗсем мӗн чухлӗ шалу илнине тӗпченӗ. Тӗлӗнмелле те, медиксен вӑтам ӗҫ укҫи 10,5 пин тенкӗпе танлашнӑ. Ку пӗтӗмлетӗве информаци служби медицина ӗҫченӗсен хушшинче ыйтӑм ирттернӗ хыҫҫӑн тунӑ.

Чӑваш Енри медиксен чи пӗчӗк ӗҫ укҫи 9 пин тенкӗпе танлашнӑ. Чи пысӑк шалу вара — 12 пин тенкӗ. Анчах ҫав ҫынсем хӑш категорие кӗнине палӑртман: тухтӑрсем е медицина ӗҫченӗ?

ЧР Сывлӑх сыхлавӗн министерствин официаллӑ даннӑйӗсене ӗненес тӗк, пирӗн тухтӑрсем пӗлтӗр вӑтамран 18,4 тенкӗ илнӗ. Тухтӑрсен шалӑвӗ вара 32,1 пин тенкӗпе танлашнӑ.

ОТР пӗлтернӗ тӑрӑх, мӗн пур регионта медицина ӗҫченӗсем вӑтамран 19 пин тенкӗ шалу илнӗ. Ку, Росстат даннӑйӗсемпе танлаштарсан, 60 процент сахалрах.

Вӑрмар районӗнчи Энӗшпуҫ ялӗнче пурӑнакансем тавралӑха юмах тӗнчине ҫавӑрнӑ. Ҫулла вӗсем фонтанпа киленеҫҫӗ, хӗлле вара пӑртан кӳлепесем ӑсталанӑ.

Ҫынсем малтан кӳлле кайса пӑр касса килнӗ. Ҫӗнӗ ҫул умӗн елка тавра 8 юпа лартнӑ, вӗсене ҫутӑпа илемлетнӗ. Энӗшпуҫем Салехард ҫыннисенчен тӗлсӗх илнӗ. Унашкаллине Олег Иванов шӑпах унта пӗрремӗш хут курнӑ. Кун хыҫҫӑн унӑн та тӑван ялне капӑрлатас шухӑш кӗнӗ.

Паллах, пӗччен тунӑ ӗҫ мар ку. Ӑна ентешӗсем пулӑшнӑ. Пӗрисем пӑра пӑчкӑпа каснӑ, теприсем ӑна машинӑпа турттарнӑ. Халӗ ҫав вырӑнта энӗшпуҫсем канма юратаҫҫӗ. Ачасем вара унта выляҫҫӗ.

Каҫхине тавралӑх ялкӑшать. Энӗшпуҫсем унта гирляндӑсем ҫакнӑ. Сӑмах май, энӗшпуҫесем 2015 ҫулта «Чӑваш Ен ҫутисем» конкурсра мала тухнӑ. Кӑҫал та вӗсем хӑйсен ӗҫне хакласса шанаҫҫӗ.

Канаш районӗнчи Шӑхаль ялӗнче пурӑнакансем хӑйсен вӑйӗпе храм ҫӗклеҫҫӗ. Ӑна Совет Союзӗнче коммунистсем аркатнӑ пулнӑ.

Канаш районӗнчи Шӑхаль ялӗнчи чиркӗве 1899 ҫулта хута янӑ. Ӑна иртнӗ ӗмӗрӗн 30-мӗш ҫулӗсенче ҫунтарса янӑ. Ун вырӑнне шкул йӗркеленӗ.

Унтанпа 80 ҫул иртнӗ. Шӑхальсем ялта храм кирлӗ тесе шухӑшланӑ. Анчах укҫӑ ҫитмен. Халӗ ав Александр Андриянов усламҫӑ пулӑшма шантарнӑ. Вӑл Кировра пӗренесем саккас тунӑ, Волгоградран купол илсе килнӗ.

Унчченхи чиркӳ мӗнлерех пулнӑ? Ҫакна ватӑ ҫынсенчен ыйтса пӗлнӗ. Храм ҫынсем хӑйсем хӑпартнӑ. Лавккара укҫа пухмалли ещӗк лартнӑ. Унта шӑпах купол лартмашкӑн укҫа пухӑннӑ. Ҫынсем ку ырӑ паллӑ тесе шухӑшланӑ. Халӗ чиркӗве туса пӗтересси нумай юлман ӗнтӗ.

Психотерапевта шанакансем йышланаҫӗ

Пирӗн республикӑра пурӑнакансем хушшинче психотерапевтсенчен пулӑшу ыйтакансем йышланнӑ. Апла пулсан, анӑҫри ҫӗршывсенче анлӑ сарӑлнӑ ҫак йӑла пирӗн тӑрӑха та майӗпен ҫитсе пырать теме май пур.

ЧР Сывлӑх сыхлав министерстви ку енӗпе пӗлтӗр епле ӗҫленине тишкернӗ те чун ыратӑвӗпе ӗҫлекен специалистсем халӑха кирлине пӗтӗмлетнӗ. Министерствӑн психиотерапи енӗпе ӗҫлекен тӗп специалисчӗ-эксперчӗ Елена Калинина доклад тунинчен психотерапевтсем патне иртнӗ ҫул ҫынсем 40,5 пин ытла хутчен кайни паллӑ. Республикӑра 16 специалист йышӑнать. Вӗсенчен самайӑшӗ амбулаторинче ӗҫлет.

Халӑх психотерапевтсенчен пулӑшу ыйтни ҫак специалистсене шанма пуҫланине, вӗсем ҫинчен каласа кӑтартнипе ҫыхӑннӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.