Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн черетлӗ ҫитӗнӗвӗ пирки пӗлтерме вӑхӑт ҫитрӗ: «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинче» чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗсен йышӗ 400 пинрен иртрӗ. Ҫулталӑка эпир 240 пинрен пуҫланине шута илсен кӑҫал ҫапла май 160 пин тума ӗлкӗртӗмӗр те. Ҫав шутра, ку уйӑх пуҫламӑшӗнчен 18 пин ҫӗнӗ мӑшӑр хатӗрлерӗмӗр.
Ку уйӑхри ӗҫе илес пулсан эпир Николай Гоголӗн повеҫӗсене (Невски проспект, Кӳме, Сӑмса), Иван Тергеневӑн хайлавӗсене (Пирвайхи юрату, Ася, Бирюк), Николай Бирюковӑн «Чайка» романне мӑшӑрларӑмӑр. Умра тӑракан ӗҫсенче вара: Иван Тургеневӑн «Ашшӗсемпе ывӑлӗсем», Антон Чеховӑн «Хушка пуҫӗ», Аркайди Гайдарӑн хайлавӗсем.
400 пин мӑшӑр тунӑ хыҫҫӑн эпир хамӑр ӑсталанӑ куҫӑруҫӑна ҫӗнетме шутлатпӑр. Яндекс.Тӑлмача мӑшӑрсен тепӗр йышне 500 пин урлӑ каҫнӑ хыҫҫӑн ярса пама шутлатпӑр. Ҫавах та каласа хӑварас пулать — юлашки вӑхӑтра Яндекс.Тӑлмач куҫарӑвӗ самай лайӑхланчӗ (эпир вӗсене ҫӗннисене ярса паман пулсан та). Сӑмахран, «Нарспи» куҫарӑвӗ чылай якарах пулса тухать вӗсен.
Эпир вара, Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ, хамӑр ӗҫе малалла тӑсатпӑр.
Иртнӗ уйӑхри ӗҫе пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ. Тӗнчере коронавирус сарӑлнине пула пӗтӗм ҫӗршыв канать пулин те Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ ӗҫлет-ха.
Пуш уйӑхӗ Чӑваш чӗлхи лабораторийӗшӗн самай ӑнӑҫлӑ иртрӗ теме пулать. Сӑмахсарсен сайчӗ те ҫӗнӗ сӑмах пуххипе — чӑвашла-эсперанто сӑмах пуххипе — пуянланчӗ, Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинче те ҫӗнӗ рекорд лартма тӳр килчӗ. Иртнӗ уйӑхра эпир 45 595 ҫӗнӗ мӑшӑр кӗртме пултартӑмӑр! Маларах пирӗн чи пысӑк хисеп иртнӗ ҫулхи раштав уйӑхӗнчеччӗ — ун чухне 44 пин те 371 мӑшӑр кӗртме май килнӗччӗ. Халӗ вара рекорда ҫӗнетрӗмӗр. Сӑмах май, Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ хӑйӗн ӗҫне иртнӗ ҫул ака уйӑхӗн 5-мӗшӗнче пуҫланӑччӗ. Ун чухне корпусра 34,8 пин мӑшӑр кӑначчӗ. Апла-тӑк, ҫулталӑк хушшинче эпир 300 пин мӑшӑр тума пултартӑмӑр-пултартӑмӑрах — пирӗн корпусра халь чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен 349 пин те 772 мӑшӑрӗ пур.
45 пин ытла мӑшӑр тунӑ май эпир Шолоховӑн «Лӑпкӑ Донне» (3 кӗнекине кӗртсе ҫитернипе пӗрех, халь тӑваттӑмӗшӗпе ӗҫлеме пуҫлӑпӑр), Мальцевӑн «Кашни киле кӗр» романне, Сергей Алексеевӑн тата ыттисен хайлавӗсене кӗртрӗмӗр. Ҫав шутра Антон Чеховӑн «Каштанкине» те.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн ӗҫӗнче паян пӗлтерӗшлӗ самант пулса иртрӗ — пахалӑхлӑ куҫару тума кирлӗ мӑшӑрсен йышӗн 1/3 пайне туса ҫитертӗмӗр. Хальхи вӑхӑтра чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрсен шучӗ 333 333-рен иртрӗ!
Хальхи вӑхӑтра Яндекс.Тӑлмачра та, эпир хамӑр хатӗрленӗ машшин куҫарӑвӗн сайтӗнче те чӑвашларан вырӑсла тата вырӑсларан-чӑвашла куҫарма май пур пулин те вӑл тем тесен те ҫав териех пахалӑхлӑ мар. Хӑшпӗр чухне лайӑхах куҫарса парать, тепӗр чухне ӑнланма ҫеҫ пулать, виҫҫӗмӗшӗнче вара пач та ӑнланмалла мар куҫарса парать. Ҫакӑн сӑлтавӗ — куҫару тума мӑшӑрсем ҫителӗксӗртерех пулнинче. Тем тесен те эпир хамӑр вӗрентнӗ модельте те, «Яндекса» панинче те пурӗ те 250 пин мӑшӑр кӑна. Мӑшӑрсен йышне миллиона ҫитерсен ҫеҫ йӗркеллӗ, тивӗҫлӗрех куҫару тума май пулӗ.
Ҫавна май эпир пурне те ҫак ӗҫе хутшӑнма чӗнсе калатпӑр! Мӗнлде пулӑшма пултаратӑр-ха?
1) Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинче чӑвашла пуплевӗшсене вырӑсла куҫарса (ку ӗҫе пурте тӑваймаҫҫӗ пулин те, хӑшӗ-пӗри ӑна пурнӑҫлама пултаратех!);
2) Сканерланӑ чӑвашла текстсенчи йӑнӑшсене юсаса тухса (эпир сире кӗнекен ӳкернӗ страницисене тата хӑй текстне парӑпӑр — сирӗн сканерланӑ хыҫҫӑн юлнӑ йӑнӑшсене юсаса тухмалла пулӗ);
3) Эпир ӑсталанӑ машшин куҫарӑвӗн сайчӗпе усӑ курса чӑвашларан-вырӑсла тата вырӑсларан чӑвашла куҫарса (ҫапла май пирӗн куллен усӑ куракан тӗслӗхсем пухӑнӗҫ);
4) Чи ҫӑмӑл ӗҫ вара — эпир ӑсталанӑ машшин куҫарӑвӗн сайтӗнче пирӗн тӑлмач хатӗрленӗ куҫарусене хакласси (кунта япӑххисемпе аван куҫарусене ҫеҫ сирӗн суйламалла).
«Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинчи» чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш (предложени) мӑшӑрӗсен йышӗ 300 пин урлӑ каҫрӗ. Машшин куҫарӑвӗн пахалӑхне тивӗҫлӗ шая ҫитерме 1 миллиона яхӑн мӑшӑр кирлине шута илсен хальхи вӑхӑтра ку тӗллевӗн 30% тунӑ теме пулать.
Пирӗн «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫи» ятлӑ чӑваш чӗлхи корпусӗнче халь 1541 текст шутланать. Вӗсенче пурӗ 344.6 пин пуплевӗш, 3.9 млн сӑмах. Хальхи вӑхӑтра текстсен ытларах пайӗ прозӑллӑ хайлавсенчен тӑрать (пӗтӗм калӑпӑшран 67,2%). Ҫавӑн пекех тӗн литератури (16,5%), хаҫат-журнал статйисем (9.6%), саккунсем (1.5%), интервью (1,4%) тӗссен калӑпӑшӗ пӗчӗкех мар. Хыпарсен тексчӗсем чылай пулин те вӗсен калӑпӑшӗ вӑтамран илсен пысӑках маррине кура пӗтӗмӗшле калӑпӑшра вӗсем 0.9% ҫеҫ йышӑнаҫҫӗ.
Сӑмах май, 100 пин мӑшӑра эпир иртнӗ ҫулхи авӑн уйӑхӗнче тусаччӗ, 150 пин мӑшӑр урлӑ юпа уйӑхӗнче каҫрӑмӑр, 200 пине — раштав уйӑхӗнче турӑмӑр, 250 пин урлӑ иртнӗ уйӑхра, кӑрлачӑн 16-мӗшӗнче каҫрӑмӑр.
Аса илтеретпӗр, ыран, нарӑсӑн 27-мӗшӗнче, Яндекс.Тӑлмача чӑваш чӗлхи хушӑннине хӑтлӑпӑр! Вӑл 11 сехетре Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнчи 1-мӗш хутри акт залӗнче пуҫланӗ. Хӑтлава ӑслӑлӑх, вӗренӳ, культура, хаҫат-журнал ӗҫченӗсене, общество хастарӗсене, чӑваш чӗлхе пӗлӗвӗн ыйтӑвӗсемпе кӑсӑкланакансене йыхравлатпӑр.
Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинчи чӑвашла-вырӑсла мӑшӑрсен йышӗ 250 пинрен иртрӗ. Ҫапла май, 1 миллион пухма тӗллев лартнӑ ӗҫе эпир 25% таран ҫитертӗмӗр темелле. Чӗрӗкӗ пур. Кӑҫалхи ҫулталӑк вӗҫӗччен ӑна сахалран та 50% таран та ҫитересшӗн.
Сӑмах май, иртнӗ уйӑхра, раштавра, эпир малтанхи хамӑр рекорда ҫӗнетме пултартӑмӑр — уйӑх хушшинче 43,3 пин мӑшӑр кӗртрӗмӗр. Шел те ку уйӑхра рекорда ҫӗнетме йывӑртарах пулать пулӗ — сӑлтавӗ вара хальхи вӑхӑтра ӗҫлекен кӗнекесенче. Чӑвашлипе вырӑсла текстсем самай уйрӑлса тӑнине пула ҫӗнӗ мӑшӑрсем кӗртессин хӑвӑртлӑхӗ пирӗн чакрӗ. Ҫулталӑк пуҫланнӑранпа 12 пин патнелле ҫеҫ кӗртейрӗмӗр.
Ҫавах та ку уйӑхра эпир хӑй тӗллӗн ӗҫлекен куҫаруҫӑна лайӑхлатма пултартӑмӑр. Нумай пулмасть вырӑсла-чӑвашла куҫаракан моделе 26.76 BLEU таран ҫитертӗмӗр (аса илтеретпӗр, акӑлчанла-вырӑсла мӑшӑрсенче Google-па Яндексӑн ку кӑтарту 35 BLEU патнелле). Ҫавна май пирӗн куҫаруҫӑ халь аванран куҫарма пуҫларӗ.
Юпа уйӑхӗ вӗҫленнӗ май Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн вӑл уйӑхри ӗҫне пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ. Самай вӑй хурса малтанхи уйӑхӑн рекордне тата та ҫӗнетрӗмӗр. Авӑн уйӑхӗнче 30 пин ытла чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗ кӗртейрӗмӗр пулсан — юпа уйӑхӗнче вара 40 пин ытла!
Тӗплӗнрех чарӑнса тӑрар. Иртнӗ уйӑхра «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫи» чылай хайлавсемпе пуянланчӗ. Иван Гончаровӑн «Обломовӗ», А. Мусатовӑн «Стожарӗ», Антон Чеховӑн калавӗсем тата ытти хайлава эпир чӑвашла та вырӑсла та хамӑр корпуса кӗртрӗмӗр. Ҫапла май паянхи кун кунта 165 126 мӑшӑр шутланать. Иртнӗ уйӑхрипе танлаштарсан ку 40 пин те 308 пуплевӗш ытларах.
Электронлӑ сӑмахсарсен сайчӗ черетлӗ ҫӗнетӳсем кӗтет — юпа уйӑхӗнче ӗнтӗ эпир Николай Ашмарин хатӗрленӗ «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекин» 5-мӗш томне юсаса ҫитертӗмӗр. Ку ӗҫе Алина Ивановӑпа Михаил Саркӑмӑл турӗҫ. Юсанӑ текст сайта кӗме хатӗрленет — уйӑх вӗҫнелле туса ҫитернӗ май ӗлкӗреймерӗмӗр-ха.
Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫин кӑтартӑвӗсене илсе парар. Хыпара ҫырнӑ вӑхӑтра 1 428 (+63) текст, 204 733 (+38 859) пулевӗш, 2 396 853 (+389 752) сӑмах.
Ҫӗртмен 17-мӗшӗнче Чӑваш чӗлхи лабораторийӗнче хыпар тухнӑччӗ — «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинчи» чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш мӑшӑрӗсен йышӗ 50 пинрен иртни пирки хыпарланӑччӗ. Ун хыҫҫӑн тепӗр пӗлтерӗшлӗ самант пулчӗ — Чӑваш халӑх сайчӗ ҫуралнӑ кунӗ тӗлне вӗсен йышӗ 100 пинрен иртрӗ. Акӑ халӗ паян ҫак кӑтарту 150 пин урлӑ каҫрӗ. Уйӑх вӗҫленмен пулин те ӗҫ-пуҫ каллех иртнӗ уйӑхри рекорда ҫӗнетес енне пурать. Хальхи вӑхӑтра эпир ҫак уйӑхра 25 пин ытла кӗртме ӗлкӗртӗмӗр те ӗнтӗ!
Ҫавах 150 пин вӑл 1 миллион мар. Йӗркеллӗ куҫаруҫӑ тӑвас тесен тата ӗҫлес те ӗҫлес пулать! Ку ӗҫе эсир те хутшӑнма пултаратӑр — «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинче» регистрациленмелле кӑна. Куҫарнӑ чухне сайт хӑй те сире куҫарусем сӗнӗ — чылай чухне ик-виҫӗ сӑмахне ҫеҫ тӳрлетме тивет.
Пӗр вӑй пулса ҫак пысӑк калӑпӑшлӑ ӗҫе пирӗн туса ҫитермеллех!
Чӑваш Енри чи лайӑх участковӑй Тӑвай районӗнче пурӑнать. Ҫапла палӑртнӑ ЧР Шалти ӗҫсен министерстви ирттернӗ он-лайн сасӑлава хутшӑннисем.
Тӑвай районӗнчи Николай Шамбулин «Народный участковый 2019» (чӑв. 2019 ҫулхи халӑх участковӑйӗ) Пӗтӗм Раҫҫейри конукрсӑн Чӑваш Енри тапхӑрӗнче ҫӗнтернӗ. Чӑваш Енри участковӑй Раҫҫерйи конкурса хутшӑнӗ.
Николай Шамбулин — полици капитанӗ. Шалти ӗҫсен пайӗнче 14 ҫул тӑрӑшать, ҫав шутран 10 ҫул ытларах — участковӑй пулса. Шамбулин участковӑй 6 ялти йӗркелӗхе тытса тӑрать. Унӑн участокӗнче 4200-е яхӑн ҫын пурӑнать. Пушӑ вӑхӑта вӑл ҫемьепе ирттерме кӑмӑлать. Инна мӑшӑрӗпе вӗсен 3 ҫулхи ывӑла, Димитрие, ӳстереҫҫӗ. Май килсенех Николай Шамбулин пулла каять.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн ҫурла уйӑхӗнчи ӗҫне пӗтӗмлетнӗ май рекордла ӗҫлени пирки асӑннӑччӗ — уйӑх хушшинче 21,6 пин куҫару кӗртнӗччӗ. Анчах та авӑн уйӑхрине пӑхсан эпир рекорда татах та ҫӗнетрӗмӗр — хальхинче уйӑхра 30 пин ытла чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен мӑшӑрне хушрӑмӑр. Ку ҫеҫ те мар, электронлӑ сӑмахсарсен сайчӗ ҫӗнӗ сӑмах кӗнекипе те пуянланчӗ — В.Г. Егоровӑн этимологи словарӗпе (2 298 сӑмах тишкерӗвӗ).
Василий Егоровӑн этимологи словарӗ 1964 ҫулта тухнӑ, кӑҫал вара эпир ӑна сканерласа электронлӑ варианта куҫартӑмӑр. PDF форматпа мар, сканерласа саспаллилетнӗ хыҫӑн текста тӗрӗслесе тухрӑмӑр. Ҫапла май халь вӑл словарьте хӑвӑрт шырав та ирттерме пулать. Ӗҫе Алина Иванова пурнӑҫлани пирки пӗлтерсеччӗ ӗнтӗ.
Тӗплӗнрех Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫи ҫинче чарӑнса тӑрар. Авӑн уйӑхӗнче Чӑваш халӑх сайчӗ хӑйӗн ҫуралнӑ кунне паллӑ тӑвать. Ҫавна май, парне пек пултӑр тесе, вӑл кун тӗлне ҫӗр пин пуплевӗш таран ҫитерес тесе самай тӑрӑшрӑмӑр. Тӗллеве пурнӑҫларӑмӑр та. Чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен йышӗ 100 пинрен сайтӑн ҫуралнӑ кунӗччен темиҫе кун маларах иртрӗ.
Чӑваш Енри кӗрешӳҫӗсем Португалинчи Одивелаш хулинче иринӗ тухӑҫ кӗрешӗвӗн тӗнче чемпионатӗнчен тата ӑмӑртӑвӗнчен 4 медальпе таврӑннӑ. Кун пирки Чӑваш Ен Спорт министерстви пӗлтернӗ.
Раҫҫейӗн пӗрлештернӗ командине Чӑваш Енрен тӑватӑ спортсмен: Александр Аввакумов, Александр Максимов, Богдан Авдеев тата Виктор Фомиряков — кӗнӗ.
Сетоканӑн чи сумлӑ енӗпе, кумитэ мелӗпе, кӗрешсе Шупашкарти «Будокан» клуб воспитанникӗ Александр Аввакумов ылтӑн медаль ҫӗнсе илнӗ. Уйрӑм зачетра Александр кумитэ енӗпе кӗмӗл медале тивӗҫнӗ.
16-17 ҫулсенчи каччӑсен йышӗнче Виктор Фомиряков пулнӑ. Асӑннӑ ушкӑн та ӑмӑртура ҫӗнтернӗ.
Чи ҫамрӑк ушкӑнра, 14-15 ҫулсенчисем хушшинче, ката енӗпе Александр Максимов мала тухнӑ.
+0.3 °C