Чӑваш Енӗн Финанс министерстви районсемпе хуласен кӑҫалхи пилӗк уйӑхри хыснине тишкернӗ те 10 районта ӑна дефицитпа пурнӑҫланине асӑрханӑ. Ҫаксен шутне Элӗк, Патӑрьел, Вӑрнар, Канаш, Красноармейски, Хӗрлӗ Чутай, Вӑрмар, Ҫӗмӗрле, Елчӗк тата Тӑвай районӗсем кӗнӗ. Вӗсен профицичӗ 597,6 миллион тенкӗпе танлашнӑ.

Маларах Тӑвай тата Ҫӗмӗрле районӗсене профицитпа вӗҫленнӗ терӗмӗр-ха та, анчах вӗсем тупӑш илессине пуринчен ытла ӳстернине те палӑртмаллах. Тӑвайӗнче тупӑш курасси 44,2 процент хушӑннӑ; Ҫӗмӗрле районӗнче — 35,9 процент. Тупӑша ытларах чухне вӗсем ҫӗр лаптӑкӗсене сутнипе илнӗ. Пӗлтӗрхи кӑрлач–ҫу уйӑхӗсенчипе танлаштарсан 11 муниципалитетра хыснана укҫа сахалтарах килнӗ. Ҫӗнӗ Шупашкарта, тӗслӗхрен, унчченхин 84,8 проценчӗ чухлӗ кӑна пухӑннӑ; Шӑмӑршӑ районӗнче — 87,6 процент; Шупашкар районӗнче — 90,2 процент.

Республикӑри районсемпе хуласене пӗтӗмӗшле илес тӗк, тупӑш шайне вӗсем 2,5 процент ӳстернӗ.

Кӑҫалхи кӑрлач–ака уйӑхӗсенче Чӑваш Енре тӗрлӗ хыснана 11,8 миллиард тенкӗ налук пухнӑ. Иртнӗ ҫулхи ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчи тӑватӑ уйӑхпа танлаштарсан ку вӑл 4,3 процент нумайрах иккенне пӗлтерет. Пухӑннӑ налукран пӗрре-виҫҫӗмӗш пайӗ ытларах, е 4 миллиард тенки, федераци хыснине куҫнӑ. Ку вӑл налук саккунӗпе килӗшӳллӗн пулса пырать. Республика бюджетӗнче 6,2 миллиард тенкӗ юлнӑ, вырӑнтинче — 1,7 миллиард тенкӗ.

Хыснана налук евӗр пухӑнакан тупран самай пайӗ хушма хакран илекен налукпа кӗрет иккен. Ҫакӑн тӳпи — 30,4 процент. Уйрӑм ҫынсен тупӑшӗнчен илекен налук 26,6 процент йышӑнать, тупӑшран илекенни — 18,6 процент.

Деклараци кампанийӗ кӑтартнӑ тӑрӑх, ака уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне 44,5 пин ҫын хӑйсен тупӑшӗ пирки пӗлтернӗ. Ку, пӗлтӗрхи ҫак тапхӑрпа танлаштарсан, 4 процент нумайрах.

Кӑҫал миллионерсен йышӗ ӳснине палӑртнӑ-мӗн. Ҫӳлерех асӑннӑ вӑхӑт тӗлне 1,6 пин деклараци 1 миллион тенкӗ ытла тупӑш пулнине палӑртнӑ. Ку ҫулталӑк каяллахипе танлаштарсан, 11,7 процент нумайрах.

Икӗ декларант 100 миллионран пуҫласа 500 миллион тенкӗ таран тупӑш пулнине палӑртнӑ. Иртнӗ ҫул ака уйӑхӗ тӗлне пӗр ҫын ҫеҫ ҫакнашкал тупӑш кӑтартнӑ.

Налук служби деклараци тӑратакансен йышӗ ӳснине халӑх культура енчен аталаннипе сӑлтавлать. Тата граждансене ку енӗпе ҫине тӑрсах илӗртеҫҫӗ. Налук службинче кӑҫал уҫӑ алӑксен кунӗ икӗ хут иртнӗ. Ҫак акци вӑхӑтӗнче 4 пин ытла деклараци тӑратнӑ.

Сӑмах май, деклараци тӑратма тивӗҫ ҫынсен ҫакна ака уйӑхӗн 30-мӗшӗччен тумалла.

Ҫак уйӑхӑн пуҫламӑшӗ тӗлне муниципалитетсен хыснине 1,3 миллиард ытларах тенкӗ тупӑш кӗнӗ, ку вӑл ҫулталӑка палӑртнин 7,3 проценчӗ пулнине республикӑн Финанс министерстви хыпарлать. Тӑкак вара 1 миллиардран кӑштах иртнӗ е — ҫулталӑка палӑртнин 5,5 проценчӗ чухлӗ.

Районсемпе хуласен пӗтӗмӗшле хыснине тишкерсен тупӑш пайӗ тӑкакран 307,1 миллион тенкӗ иртнине палӑртмалла. Малтанласа вара 379,6 миллион тенкӗлӗх дефицит пуласса планланӑ. Ҫапах та 14 муниципалитетра хысна дефититпа тулнӑ. Ҫавӑн йышшисен шутӗнче — Элӗк, Вӑрнар, Йӗпреҫ, Канаш, Куславкка, Хӗрлӗ Чутай, Сӗнтӗрвӑрри, Муркаш, Пӑрачкав, Вӑрмар, Тӑвай районӗсемпе Улатӑр, Канаш, Ҫӗмӗрле хулисем.

Иртнӗ ҫул республикӑн пурлӑхне тара панипе хыснана 1 миллиард тенкӗ ытла кӗнӗ иккен. ЧР Пурлӑх министерстви ҫак цифрӑна 2012 ҫулхипе танлаштарса кӑтартнӑ та, хисеп 1,9 хут ӳснине асӑрханӑ.

Тупӑшӑн ытларах пайӗ патшалӑх пурлӑхне тата ҫӗре тара панипе килет-мӗн. Налук мар тупӑшсенчен чӗрӗк пайне яхӑн, тӗрӗсрех, 24 проценчӗ, ҫапла майпа кӗнӗ.

Маларах асӑннӑ ведомство мӗн чухлӗ ҫӗрпе ытти пурлӑха тара панине цифрӑсемпех кӑтартса парать. Ҫулталӑк тӑршшӗпе куҫман пурлӑха 76,7 пин тӑваткал метр тара парасси пирки килӗшӳ тунӑ иккен. Ҫӗр лаптӑкӗсене илсен, 7,34 пин гектар тара пама 231 килӗшӗве алӑ пуснӑ. Ҫав шутран пысӑк пайӗ, 92,6 проценчӗ, — ял хуҫалӑх тӗллевӗллӗ ҫӗр лаптӑкӗ.

Ӗнер Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн депутачӗсем 2014-мӗш ҫулхи тата 2015-мӗшпе 2016-мӗшсенчи планлӑ тапхӑр валли бюджета иккӗмӗш вулавпа йышӑннӑ.

2014 ҫулта тупӑш пайӗ 32 405 317,8 пин тенкӗпе танлашмалла. Кӑҫалхипе танлаштарсан тупӑш пайӗ 2 651 619,1 пин тенкӗ чакмалла-мӗн.

Республика хысни налука пула тулнине илес тӗк, кӑҫалхинчен вӑл 1,5 миллиона яхӑн пысӑкланмалла. Уйрӑм ҫынсен тупӑшӗнчен илекен налук виҫи 7 740 333,7 пин тенкӗпе танлашмалла, ку вӑл кӑҫалхинчен 1 518 447,7 пин тенкӗ нумайрах тенине пӗлтерет.

Тӑкаксен пайӗ вара килес ҫул 3 685 579,9 пин тенкӗ чухлӗ хӗсӗнмелле. 2015-мӗшӗнче ҫитес ҫулхинчен 123 318,1 пин тенкӗ чакармалла, 2016-мӗшӗнче 2015-мӗшӗнчинчен 877 478,0 пин тенкӗлӗх.

Республикӑн тӗп финанс документне черетлӗ хут ылмаштараҫҫӗ. Хыснан дефицитне 1 миллирад та 385,5 миллион тенкӗ тарана пӗчӗклетме палӑртаҫҫӗ иккен. Ҫапла вара дефицит 2 миллиард та 807,2 миллион тенкӗпе танлашмалла. Ку цифрӑсене Чӑваш Ен Правительствин черетсӗр ларӑвӗнче пӑхса тухнӑ.

Республикӑн Финанс министерстви хысна 367,8 миллион тенкӗлӗх ӳсмелле тесе палӑртнӑ. Налук тата налук мар тупӑшсен пайӗ 403,3 миллион тенкӗлӗх чакмалла мӗн-ха, анчах тавӑрса памалла мар килекен пулӑшу хисепӗ 771,1 миллион тенкӗлӗх ӳсмелле иккен. Федераци хыснинчен пӗтӗмпе 880,7 миллион тенкӗ килессе шанаҫҫӗ.

Республика хыснинче тӑкаксене 1017,7 миллион текӗлӗх чакарма шутланӑ.

Ҫук-ха, Патшалӑх Канашӗн депутачӗсем хальлӗхе йышӑнман-ха ӑна. «Чӑваш Республикин 2014 ҫулхи тата 2015-мӗшпе 2016 ҫулсенчи планлӑ тапхӑрти республика хысни» саккун проектне Чӑваш Енӗн Министрсен Кабинечӗн ларӑвӗнче ырланӑ.

Ҫитес ҫулта республика хыснин тупӑш пайӗ 31,4 миллиард тенкӗпе танлашмалла, ҫав шутран 10,3 миллиарчӗ хыснана федераци хыснинчен килекен тавӑрса памалла мар укҫа-тенкӗ. Тупӑш пайне 34,6 миллиард планланӑ. Правительствӑра йышӑннӑ проектпа депутатсем килӗшсен хыснан дефицичӗ республикӑра илме палӑртакан тупӑшӑн 15 проценчӗпе танлашӗ.

Ҫак кунсенче Чӑваш Ене федераци хыснинчен 161,7 миллион тенкӗ укҫа килнӗ. Пӗтӗмпе вара кӑҫал республикӑна федераци хыснинчен 1 миллиард та 55,6 миллион тенкӗ куҫарса панӑ. Ҫулталӑк планӗпе пӑхни тӑрӑх хакласан ҫак хисеп ҫулталӑк планӗн 97,8 проценчӗпе танлашнине пӗлтерет.

Маларах асӑннӑ 162-е яхӑн миллионтан пӗр пайӗ ӳсентӑран отрасльне аталантарма илнӗ кредитӑн процент ставкине субсидилеме кайӗ. Сӗт туса илме хӑтланса тӑкакланнине саплаштарма та уйӑрӗҫ ӑна. Кунсӑр пуҫне ытти хӑш-пӗр статьяпа уйӑрса памалла.

Чӑваш Енӗн Тӗп суйлав комиссийӗн председателӗ пулнӑ, халӗ Чӑваш ял хуҫалӑх академийӗн ректорӗнче тӑрӑшакан Людмила Линика хирӗҫле пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Ҫакна паян ЧР Прокуратуринче иртнӗ пресс-конфренцире прокурор ҫумӗ Александр Григорьев пӗлтернӗ. Пуҫиле ӗҫе Федерацин хӑрушсӑрлӑх службин Чӑваш Енри управленийӗ пуҫарнӑ. Тӗпчевҫӗсем Линик хысна укҫипе чикӗ леш енне хӑйӗн ӗҫӗсемпе кайнӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ-мӗн. Ҫавӑн пек вара патшалӑха 100 пин тенкӗлӗх шар кӑтартнӑ имӗш.

Линикпа ҫыхӑннӑ пуҫиле ӗҫ пирки тӗрлӗ сӑмах-юмах ҫӳрет. Хӑшӗсем ӑна политикӑпа ҫыхӑнман-ши тесе те пӑшӑлтатаҫҫӗ. Аса илтеретпӗр, Людмила Линика ял хуҫалӑх академийӗн ректорӗн тивӗҫне пурнӑҫлама унчченхи ректор вырӑнне 2012 ҫулхи кӗркунне лартнӑччӗ. Кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗнче ӑна ректора суйланӑ. Анчах суйлав процедурине йӗркене пӑсса ирттернӗ тесе калаҫакансем те пулнӑччӗ...