Иртнӗ эрнере, раштавӑн 10–14-мӗшӗнче Турцири Истамбулта Пӗтем тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен 16-мӗш курултайӗ иртрӗ. Пӗтӗм тӗрӗк ҫамрӑксен пӗрлешӗвне чӑваш халӑхӗнчен те пӗр организаци кӗрет — ку вӑл чӑваш ҫамрӑкӗсен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗ. Чӑвашран ҫапла май курултая 3 ҫамрӑк кайнӑ — Елена Бычкова-Чунташ, Наталия Иванова-Чунташ, Анастасия Кузнецова-Чунташ. Ку хӗрсем пурте Чӑваш патшалӑх университетӗнче пӗлӳ пухаҫҫӗ, 4-мӗш курс студенчӗсем. Ҫавӑн пекех курултая Олег Цыпленков-Чунташ ҫитнӗ — вӑл «Сӑвар» пӗрлешӗвӗн хисеплӗ элтеперӗ шутланать.
Курултая Раҫҫейрен ҫавӑн пекех Саха, Хакас, Туҫи Алтай, Пушкӑрт, Тутар республикисенчен, нухай, карачай, балкар, казах (Омск облаҫӗнчи ҫурҫӗр казахсем) халӑхӗсем хутшӑннӑ. Урӑх ҫӗршывсенчен те делегатсем пулнӑ — Узбекистанран, Кӑркӑстанран, Казахстанран, Туркменистанран, Азербайджанран, Иранран, Иракран, Сирирен, Ҫурҫӗр Кипртан, Турцирен, Англинчен, Голландирен, Германирен, Македонирен, Румынинчен, Болгарирен. Мӗн пурӗ 125 делегат пулнӑ. Унсӑр пуҫне тата чӗннӗ хӑнасем, Тӗрӗк халӑхӗсен конгресӗнчен, Финн-угор ҫамрӑкӗсен ассамблейинчен тата ыттисем ҫитнӗ.
Чӑвашсем Тӗрӗк халӑхӗсен Пӗтӗм тӗнчери ассамблейин VI Курултайне хутшӑннӑ. Пуху ҫу уйӑхӗн 23–27-мӗшӗсенче Казахстанри Туран хулинче иртнӗ. Кун пирки «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат мероприятие хутшӑннӑ Тимӗр Акташ журналист пӗлтерни тӑрӑх хыпарлать.
Чӑвашсен ушкӑнне хӑй вӑхӑтӗнче Тольяттинче чӑвашсен наципе автономийӗн ертӳҫи пулнӑ Алексей Глухов ертсе пынӑ иккен. Форума пӗтӗмпе 200-е яхӑн ҫын хутшӑннӑ. Вӗсем Азербайджанран, Грузирен, Канадӑран, Казахстанран, Кӑркӑстанран, Молдавинчен, Таджикистанран, Узбекистанран пухӑннӑ.
Пирӗн Раҫҫее илсен Курултая Пушкӑртсан, Тутарстан, Хакаси, Якути, Кабардино-Балкари, Карачаево-Черкеск, Дагестан республикисенче, Ставрополь енӗнче, Ямало-Ненецк автономи округӗнче пурӑнакан тӗрӗк халӑхӗсем пырса ҫитнӗ. Официаллӑ ӗҫре тӑрӑшакансен ячӗпе пухӑва Азербайджанпа Молдави парламенчӗсен депутачӗсем хутшӑннӑ-мӗн. Сӑмах май, унта пирӗн республикӑн ертӳҫисене те чӗннӗ пулать, анчах вӗсем вӑхӑт хӗсӗккине кура каяйман имӗш. Чӑваш наци конгресӗн президенчӗн Николай Угасловӑн та инҫе ҫула ҫывӑхлатма май килмен-мӗн.
Пӗтӗм тутарсен общество центрӗн Курултайӗ Пушкӑртстанри тутарсем пурӑнакан пая Тутарстанпа пӗрлештерес ыйтӑва ҫӗкленӗ. Съезд резолюцине ҫу уйӑхӗн 17-мӗшӗнче «Звезда Поволжья» хаҫатра пичетленӗ.
Курултай палӑртнӑ тӑрӑх, Пушкӑрт Республикинче тутарсен йышӗ — иккӗмӗш вырӑнта (пӗрремӗш вырӑнта, паллах, Тутарстан). Съезд шухӑшӗпе, тутарсен ушкӑнне культурӑпа вӗренӳ ыйтӑвӗсене уҫӑмлатас, республикӑн политика ертӳлӗхӗн шайӗнче вӗсен ыйтӑвӗсене шута илес ҫӗрте хӗсӗрлеҫҫӗ-мӗн.
«Пушкӑртстанри тутарсен йышӗ Тутарстанра пурӑнакансеннипе танах. Анчах вӗсем хӑйсен нацине аталантарас тӗллевпе патшалӑх тата ытти пулӑшупа усӑ курманпа пӗрех. Курултай кунашкаллине хирӗҫ. Тутарсем кирек ӑҫта пурӑнсан та Раҫҫейӗн пӗрлӗхлӗ тата пайланман халӑхӗ. Вӗсем нацие аталантармашкӑн Раҫҫейӗн ытти халӑхӗпе танах тивӗҫлӗ», — тенӗ резолюцире.
Ҫавӑнпа Курултай, пӗрремӗшӗнчен, Пушкӑртстанра тутар чӗлхине патшалӑх чӗлхи туса хума тӗллевленнӗ. Иккӗмӗшӗнчен, референдум йӗркелесшӗн («тутар халӑхӗллӗ Уфимск кӗпернин пайне Тутарстанпа пӗрлештересси»).
Аса илтермелле: 2012 ҫулхи кӗркунне ЧР Патшалӑх Канашне республика чиккине пӑхса тухма сӗннӗ.
Турци патшалӑхӗн Стамбул хулинче чӳкӗн 25–30-мӗшсенче Тӗрӗк тӗнчин ҫамрӑк усламҫисен пӗрремӗш аслӑ пухӑвӗ пулнӑ. Ӑна Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен пӗрлешӗвӗ (ертӳҫи Екрем Абдулаев /Азербайджан/) йӗркеленӗ.
Пурӗ 23 ҫӗршывран 200 ытла делегат пуҫларӑннӑ. Голланди, Венгри, Болгари, Румыни, Косово, Кипр, Греци, Турци, Азербайджан, Кӑркӑстан, Казахстан, Туркменистан, Афганистан, Иракпа Иран, Сири — хутшӑннӑ ҫӗршывсен йышӗ пӗчӗк пулман. Раҫҫейрен те пынӑ: Тува, Пушкӑрт, Тутар, Дагестан, Калмӑк, Чӑваш республикисенчен, Омск облаҫӗнчен килнӗ. МАФУНран делегатсем Мари Элтен тата Коми Республикинчен пулнӑ.
Чӑваш Республикинчен ҫак аслӑ пухӑва иккӗн хутшӑннӑ: Олег Михайлович Цыпленков тата Чӑваш патшалӑх университечӗн экономика факультечӗн 3-мӗш курс студентки Кузнецова Анастасия Борисовна. Настӑна Шупашкарти Суту-илӳпе промышленность палати янӑ.
Олег Михайлович каласа панӑ тӑрӑх ҫак пухӑва питӗ лайӑх та тӗплӗн хатӗрленӗ, докладсем те делегатсемшӗн питӗ интереслӗ пулнӑ. Аслӑ пухура Курултай йӗркелемелли пирки йышӑнчӗҫ, унӑн Уставне хатӗрлерӗҫ. Тӗрӗк тӗнчин ҫамрӑк усламҫисен курултайне регистрациленӗ вӑхӑтра сиксе тухма пултаракан ыйтусене татса пама 9 ҫынран тӑракан комитет суйларӗҫ — унта ытларах Турципе Азербайджан ҫыннисем тата Европӑри усламҫӑсем кӗчӗҫ.
Нумай пулмасть, раштавӑн 16–19-мӗшӗсенче Турцири Истамбулта Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен 15-мӗш Аслӑ пухӑвӗ-курултайӗ иртрӗ. Маларах пӗлтернӗччӗ ӗнтӗ, унта Чӑваш Республикинчи делегатсем те хутшӑнчӗҫ. Пирӗн тӑрӑхран Чӑваш ҫамрӑкӗсен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗн пайташӗсем кайрӗҫ — Олег Цыпленков, Илтимер Ефремов, Николай Плотников тата Светлана Иванова юрӑҫ.
Кӑҫалхи пухура Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен курултайне ирттерме пуҫланипе 20 ҫул ҫитнине паллӑ турӗҫ, хӑй пухӑвӗ те шучӗпе 15-мӗш пулчӗ.
Курултайра ҫамрӑк журналистсен тата тӗрӗк хӗрарӑмӗсен пӗрлешӗвӗсене йӗркелерӗҫ, ытти ыйтусене сӳтсе яврӗҫ. Ытти ыйтусене илес пулсан кунта уйгурсен йывӑрлӑхӗ ҫинчен (Китай вӗсене хӑйсен саккунӗпе пурӑнтарас тесе вӑйлӑ пусмӑрлать иккен), Раҫҫейре йышӑнма палӑртнӑ вӗренӳ саккунӗ пирки, Ирак патшалӑхӗнчи турккӑсен йывӑрлӑхӗ ҫинчен (курдсем хуҫаланнӑ май вӗсене йывӑр килет), карачайсемпе черкессен ҫӗрӗсене туртса илни ҫинчен, якутсен ҫӗрӗнчи экологи пирки калаҫрӗҫ. Лайӑх пурнӑҫпа, пӗр йывӑрлӑхсӑр пурӑнакансем те пулчӗҫ — сӑмахран, Румыни тутарӗсем хӑйсене патшалӑхра лайӑх туяҫҫӗ.
Раштавӑн 16–19-мӗшӗсенче Турцири Истамбулта Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен 15-мӗш Аслӑ пухӑвӗ-курултайӗ иртӗ. Чӑваш Республикинчен унта Чӑваш ҫамрӑкӗсен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗн делегацийӗ хутшӑнать, паян вӗсем ҫула тухрӗҫ.
Кӑҫал Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк ҫамрӑкӗсен пухӑвне ирттерме пуҫлани 20 ҫул ҫитет, ҫавӑнпа та курултай кунӗсенче ҫак уява та паллӑ тӑвӗҫ. Унсӑр пуҫне ҫамрӑк журналистсен тата тӗрӗк хӗрарӑмӗсен пӗрлешӗвне йӗркелеме палӑртнӑ. 2012 ҫулхи пухӑва пӗрремӗш хут Монголинчи тата калмӑксен делегацийӗсем явӑҫаҫҫӗ. Яланхи пекех курултай ӗҫне 1999 ҫулта Шупашкарта йӗркеленнӗ Пӗтӗм тӗнчери финн-угор ҫамрӑкӗсен пӗрлешӗвӗ те хутшӑнать.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (21.12.2024 21:00) тӗтреллӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 749 - 751 мм, 0 - 2 градус ӑшӑ пулӗ, ҫил 3-5 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа кӑнтӑр енчен вӗрӗ.
| Григорьев Николай Григорьевич, чӑваш ҫыравҫи, профессор ҫуралнӑ. | ||
Пулӑм хуш... |