И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн чӑваш филологийӗпе культура уйрӑмӗнче куҫӑн вӗренме кӑҫал тӳлевсӗр вырӑнсем пулманнине кура «университет йӳнӗрех хакпа ӑс пухма майсем тупса парать». Кун пирки асӑннӑ аслӑ шкулӑн вырӑс тата чӑваш филологийӗпе журналистика факультечӗн деканӗ Алена Иванова республикӑн Патшалӑх Канашӗн «Республика» хаҫатне пӗлтернӗ.

Декан каланӑ тӑрӑх, «студентсем куҫӑн-куҫӑн мар та вӗренме пултараҫҫӗ, занятисене кӑнтӑрлахи уйрӑмри вӗренекенсемпе пӗрлех ҫӳреҫҫӗ. Хакӗ ҫулталӑка 25 350 тенкӗ, укҫине пайӑн-пайӑн тӳлеме юрать. Куҫӑн мар уйрӑмра вӗренме ҫулталӑка 15 000 тенкӗ тӳлемелле. Заявленисене ҫӗртме уйӑхӗн 19-мӗшӗнчен йышӑнма тытӑннӑ.

Куҫӑн, куҫӑн-куҫӑн мар тата куҫӑн мар формӑпа вӗренме кӗрес тесен 4 экзамен тытмалла: вырӑс литератури (ППЭ), чӑваш чӗлхипе литератури (сочинени), вырӑс чӗлхи (ППЭ), обществознани (ППЭ).

Пуҫламӑш е вӑтам ятарлӑ пӗлӳ илнисем тата иккӗмӗш аслӑ пӗлӳ илес текенсем собеседовани витӗр тухаҫҫӗ.

«Коммерсантъ» пӗлтернӗ тӑрӑх Тутарстан Республикин Патшалӑх Канашӗ пӗрлехи вӗренӳ кӗнекисем хатӗрлеме сӗнекен саккуна хирӗҫ ҫыру хатӗрлет иккен. Тутарстанӑн вӗренӳ министрӗн ҫумӗ Илтар Мухаметов каланӑ тӑрӑх вӗренӳ кӗнекисен ӑшлӑхне пӗрешкел хатӗрлесен Раҫҫейри 190 тӗрлӗ халӑхӑн уйрӑмлӑхӗсене шута илме йывӑр.

Министр ҫумӗ палӑртнӑ тӑрӑх Раҫҫейри ачасем хальхи вӑхӑтра 59 тӑван чӗлхепе вӗренеҫҫӗ, анчах Патшалӑх Думине тӑратнӑ саккунра вӗренӳ планне вырӑнти чӗлхесемпе хатӗрлеме ирӗк паракан право ҫук имӗш. Тутарстанри тӳре-шара шухӑшӗпе тӗрлӗ халӑхсемпе тӗнсен уйрӑмлӑхӗсемпе историе, географие, музыкӑна тата обществопӗлӗве вӗрентнӗ чухне хатӗрлекен программӑсене кӗртме манмалла мар.

Чӑваш Енӗн вӗренӳ министерстви вара ку тӗлӗшпе Раҫҫейӗн Патшалах Думин депутачӗсемпе килӗшет пулас. Хирӗҫле нимӗнле хут та хатӗрлени пирки хальлӗхе пӗлтермен.

Математика, вырӑс чӗлхипе литература тата Раҫҫей историне пӗрлехи вӗренӳ кӗнекесемпе вӗрентме хушакан саккуна Патшалӑх Думине кӑҫал ҫу уйӑхӗнче кӗртнӗ. Ӑна Ирина Яровая депутат хатӗрленӗ пулать. Пӗлтӗр утӑ уйӑхӗнче депутатсем пӗрлехи вӗренӳ кӗнекисене вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентме кӗртесшӗн пулнӑччӗ.

Малалла...

Чӑваш Енре шкултан вӗренсе тухнӑ 174 ҫамрӑк аттестат илеймест. Вӗсем суйласа илнӗ предметсемпе ППЭре чи пӗчӗк балл та пухайман. Ку кӑҫалхи улшӑнусемпе ҫыхӑннине те пӗлтереҫҫӗ. Кӑҫал математикӑна база тата профиль пая уйӑрнӑ. Ҫӗнӗлӗхсем техникумсемпе колледженчи йышӑну комиссийӗсене те пырса тивнӗ.

Хӑшӗ-пӗри аслӑ шкулсене, тухникум-колледжсене вӗренме кӗмешкӗн хатӗрленет. Теприсен вара ППЭне тепӗр хут тытма тивет.

ЧР вӗренӳ министрӗн пӗрремӗш ҫумӗ Свтелана Петрова каланӑ тӑрӑх, выпускниксен 13 проценчӗ профильлӗ математикӑпа экзамен тытайман. Ку профиле вара чылайӑшӗ суйланӑ.

Пӗтӗмӗшле илсен, Чӑваш Енре лартнӑ тӗллевсене пурнӑҫланӑ. Кӑҫал ППЭре 100 пухнисен йышӗ — 53-ӗн. Экзаменра «2» илнисем ӑна тепӗр хут тытма пултараҫҫӗ. Анчах ҫакна вырӑс чӗлхипе тата математикӑпа экзамен тытайманнисен ҫеҫ тума юрать.

9-мӗш классенчен чылайӑшӗ тӳрех колледжсемпе техникумсене вӗренме кӗрет-мӗн. Ку вӗсене малашне аслӑ шкула ППЭ тытмасӑрах вӗренме кӗме май парать. Тӑван шкулӗнчех 10-мӗш класа куҫма палӑртнисен заявлени ҫырмалла-мӗн.

Ҫӗртме уйӑхӗн 30-мӗшӗнче И.Н.Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче чи лайӑх 100 выпускниксен ячӗсене пӗлтернӗ. Ҫакна тӑвасси йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ. Ҫамрӑксене «хӗрлӗ дипломсемсӗр» пуҫне вӗсем чи лайӑххисен йышне кӗнине кӑтартакан свидетельство та панӑ.

Чи лайӑх 100 выпускника манти тӑхӑнтартса чысланӑ. Ҫак студентсем хӑйсене вӗренӳре кӑна мар, спортра та, общество ӗҫӗнче те, ӑслӑлӑхра та, пултарулӑхра та кӑтартма тӑрӑшнӑ.

Сӑмах май, Чӑваш патшалӑх университечӗ кӑҫал 3300 яш-хӗре вӗрентсе кӑларнӑ. «Хӗрлӗ диплома» тивӗҫнисен йышӗнче медиксем, журналистсем, инженерсем, экономистсем тата юристсем пулнӑ. Паллах, лайӑх квалификациллӗ специалист пур ҫӗрте те кирлӗ. Вӗсенчен чылайӑшӗ ӑҫта ӗҫлессине те палӑртнӑ ӗнтӗ.

Чи лайӑх 100 выпускника саламламашкӑн ЧР Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Михаил Игнатьев та ҫитнӗ. «Хӗрлӗ дипломсене» савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура парасси пиллӗкмӗш ҫул пулнӑ ӗнтӗ.

Чӑваш Енре, Раҫҫейӗн ытти регионӗсенчи пекех, аслӑ шкулсенче, техникум-училищӗсенче йышӑну комиссийӗсем ӗҫлеме тытӑннӑ. Кӑҫал та, пӗлтӗрхи пекех, абитуриентсем документсене ҫӗршыври кирек мӗнле шкула та пама пултараҫҫӗ.

Йышӑну комиссийӗсем шӑматкун, ҫӗртме уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, ӗҫлеме тытӑннӑ. Чылай аслӑ шкула вӗренме кӗмешкӗн ҫак документсене ыйтаҫҫӗ: абитуриент алӑ пуснӑ ыйтса ҫырни, паспорт ӗмӗлки, аттестат ӗмӗлки, 2 сӑнӳкерчӗк. ППЭ сертификатне ыйтмаҫҫӗ. Экзаменсенче пухнӑ баллсене ыйтса ҫырнинче кӑтартма пулать. Балсене федерацин даннӑйсен базинче тӗрӗслеме пулать.

Утӑ уйӑхӗн 27-мӗшӗнчен пуҫласа ҫурлан 4-мӗшӗччен абитуриентӑн аслӑ шкула суйласа документсен оригиналӗсене памалла. Кӑҫал Чӑваш Енре тӳлевсӗр вырӑнсене 3200 ытла ҫын кӗме пултарать.

Халӗ республикӑра 21 аслӑ шкул ӗҫлет. Пӗлтӗр вӗсенче 42500 ҫын вӗреннӗ.

Патӑрьел районӗнчи хӑш-пӗр шкулта ашшӗ-амӑшне шкулсене ирӗксӗр пулӑштарма йышӑннӑ. Ҫакна унти прокуратура тӗрӗслевӗ тупса палӑртнӑ.

Прокуратура шкулсем «Ашшӗ-амӑшӗн пӗтӗмӗшле пухӑвӗ ҫинчен» йышӑнура мӗн ҫырса хунине хакланӑ. Вырӑнти норматив актӗнчи хӑш-пӗр пункт «Вӗренӳ ҫинчен» федераци саккунӗпе килӗшсе тӑман.

Асӑннӑ саккун ачасене федерацин вӗренӳ стандарчӗсемпе килӗшӳллӗн тӳлевсӗр вӗрентмелле. Патӑрьел районӗнчи хӑш-пӗр шкулта вара «Ашшӗ-амӑшӗн пӗтӗмӗшле пухӑвӗ ҫинчен» йышӑнусенче ашшӗ-амӑшӗн вӗренӳ учрежденийӗсен пурлӑхпа техника базине ҫирӗплетме, шкула хӑтлӑх кӳме тата юсама май килнӗ таран пулӑшасси пирки ҫырса хунӑ. Ашшӗ-амӑшӗн тӗлӗшпе ҫирӗплетнӗ тӗллевпе ӗҫе пурнӑҫлассишӗн вӗсем явапли пирки те кӑтартса хӑварнӑ.

Тепӗр майлӑ каласан, ашшӗ-амӑшне шкула ирӗксӗр пулӑштармалла туса хунӑ темелле.

Федераци саккунӗпе килӗшсе тӑман хутсене йӗркене кӗртмелли пирки прокуратура 9 хирӗҫлев ҫырса панӑ.

Улатӑрта вырнаҫнӑ юсанмалли 2-мӗш колонире айӑплав вӑхӑтне хӗрарӑмсем ирттереҫҫӗ. Пӗтӗмӗшле режимлӑскер ытти ҫавӑн йышши учреждени евӗрех унта ларакансене вӗрентет те. Шкулта вӗренни ҫинчен калакан аттестат ҫуккисене вӑтам пӗлӳ параҫҫӗ, пӗлӳ ҫуккисене алла пӗлӳ илме пулӑшаҫҫӗ.

Ҫак кунсенче 2-мӗш колони 34 хӗрарӑма вӑтам пӗлӳ илни ҫинчен калакан аттестат тыттарнӑ. Ахаль кӑна мар, савӑнӑҫлӑ лару-тӑрурах. Чи лайӑх вӗреннисене Хисеп хучӗсемпех палӑртнӑ. 4 ҫул тӑрӑшса вӗренсе ӑна ӑнӑҫлӑ пӗтернисене пылак парнепе те хавхалантарнӑ. Алла аттестат илнисем сӑвӑсем вуланӑ, вӗрентекенсем валли хатӗрленӗ открыткӑсене парнеленӗ. Савӑнӑҫлӑ уяв ячӗпе «Рада» художество пултарулӑх кружокне ҫӳрекенсем икӗ ташӑ лартса панӑ. Колонири шкул класӗпе сывпуллашакансене О. Хайам, О. Уальд каланӑ ӑслӑ сӑмахсемпе ырӑ суннӑ.

Нумаях пулмасть шкултан вӗренсе тухакансен хӑйсем суйласа илнӗ экзаменсемпе ППЭ пуҫланнӑ. Ҫӗртме уйӑхӗн 8-мӗшӗнче республикӑра ҫамрӑксем обществознанипе экзамен тытнӑ.

Ку предмета 3380 ҫын суйланӑ. Вӗсенчен 349-шӗ, шел те, задание пурнӑҫлаймасӑр «2» паллӑ илнӗ. Ку — 10,33 проценчӗ.

Обществознанипе пӗтӗмӗшле илсен яш-хӗр вӑтамран 58,48 балл пухнӑ. 306 ҫын экзаменра 80 ытларах балл пухма пултарнӑ. Чи пысӑк бала 2 ҫын ҫеҫ пухнӑ.

Химие 870 ҫын тытнӑ. Вӗсенчен 53-шӗ задание пурнӑҫлама пултарнӑ. Вӑтам балл — 60, 88 балл. 100 бала 7 ҫын пухнӑ. 99 ҫамрӑк 80 балран ытларах илнӗ.

Ыран, ҫӗртмен 17-мӗшӗнче, Элли Юрьев ячӗллӗ Шупашкарти ача-пӑча художество шкулӗн 30 ҫулхине халалласа Шупашкарти ӳнер музейӗнче 16 сехетре курав уҫӑлать. Унта ачасен тата вӗсене вӗрентекенсен ӗҫӗсем вырӑн тупӗҫ. Ӗҫсене тӗрлӗ техникӑпа пурнӑҫланӑ: станок тата декораци композицийӗ, керамика, пусмана ӳкерсе капӑрлатни, тӗрӗ, пуканесем, кантӑка капӑрлатни.

Элли Юрьев ячӗллӗ художество шкулне 1985 ҫулта уҫнӑ. 2001 ҫулта ӑна Чӑваш Республикин халӑх художникӗн, К.В. Иванов ячӗллӗ Патшалӑх премийӗн лауреачӗн, Шупашкарпа Чӑваш Енӗн хальхи элемӗсен — гербпа ялавӗн — авторӗн ятне панӑ. Элли Юрьев 1936 ҫулта ҫуралнӑ, 2011 ҫулта пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Шкулта художника халалланӑ мемориал экспозицийӗ уҫнӑ. Вӗренӳ программине Э. Юрьев пултарулӑхӗпе паллаштаракан лекцисем кӗртнӗ.

11-мӗш класра вӗренекенсем Патшалӑхӑн пӗрлӗхлӗ экзаменне тытаҫҫӗ. Истори предмечӗпе те экзамен пулнӑ. Анчах унта пӗр ачана япӑх пулни пирки пӗлтереҫҫӗ.

Ку ҫӗртме уйӑхӗн 15-мӗшӗнче, паян, пулнӑ. 11-мӗш класран вӗренсе тухнӑ каччӑ экзамен вӑхӑтӗнче аудиторире пӑчӑ пулни пирки ӳпкелешнӗ.

Асламӑшӗ Тамара Андреева каланӑ тӑрӑх, мӑнукӗ экзаменра шыв ыйтнӑ. Аудиторире шыв пулман та. Ӑна япӑх пулса кайнӑ. Каччӑна шкулти медицина пунктӗнче кӑштах вырттарнӑ. Унтан ӑна тата япӑх пулса кайнӑ. Ӑна кун хыҫҫӑн хула пульницине илсе ҫитернӗ. Ун патне ашшӗ-амӑшне кӗртмен-ха. Асламӑшӗ питӗ пӑшӑрханать: мӑнукӗ тепӗр хут экзамен тытайӗ-и?

Ҫӗнӗ вӗренӳ технологийӗсен республика центрӗн специалисчӗ каланӑ тӑрӑх, пульницӑран справка илсен вӑл экзамена резерв кунӗнче тытма пултарӗ.