Ҫак вӑхӑтра тӳре-шара Раҫҫей йышӑннӑ апат-ҫимӗҫ эмбаргине лекекен тавара пӗтерессипе ӗҫлет. Ак, кӳршӗлле Тутарстанра та Владимир Путин иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче алӑ пуснӑ хушӑва пурнӑҫа кӗртес тесе ҫурлан 12-мӗшӗнче Апасри «Алсу» пӗчӗк лавккара Венгрире туса кӑларнӑ виҫӗ хур тушкине тупса палӑртнӑ. Белгород облаҫӗнче кӳрсе килме чарнӑ апат-ҫимӗҫе тонни-тоннипех палӑртаҫҫӗ пулсан чикӗрен инҫерех вырнаҫнӑ Тутарстанра патшалӑх ертӳҫин хушӑвне пурнӑҫлама ҫак виҫӗ пакетри хур ашӗ те ҫитнӗ.
Тутарстан тӳри-шари инҫетри хур ашне гусиницӑллӑ тракторпа таптанӑ. Апата юрӑхлӑ ан пултӑр тесе хурҫӑ ут вӗсем урлӑ пӗрре мар каҫса кайнӑ. Ҫапла асап кӑтартнӑ хыҫҫӑн трактор Венгри хурӗсене ҫӗрпе хупланӑ. Ку ӗҫе тӳре-шара пунеттейсене явӑҫтарса акт ҫырса ирттернӗ, видео ҫине ӳкернӗ.
Шупашкар районӗнчи Лапсар ял тӑрӑхне кӗрекен Вӑрманкас ялӗнче ӗнер «Паттӑрлӑх кунӗ» уяв иртнӗ. Ун пирки Шупашкар район администрацийӗ «йӑлана кӗнӗ уяв» тесе палӑртать.
«Паттӑрсен кунне» пухӑннисем Атӑлҫи Пӑлхар патшалӑхӗ тутар-монголсене ҫӗнтернине халалласа пухӑннӑ. Йышра Анатолий Кипеч ҫыравҫӑ, художниксем, Тутарстанри, Пушкӑртстанри чӑваш диаспорин элчисем пулнӑ. Вӑрманкасри Фолькор ҫурчӗн «Парне» ушкӑнӗ уява йӗркелекенсене парне туса панӑ — юрӑ-ташӑпа савӑнтарнӑ.
Ку уяв пирки Чӑваш наци конгресӗн сайтӗнче, сӑмах май, кӑшт урӑхларах пӗлтернӗ. Унта «Чӳк» уявӗ иртни пирки каланӑ. Иртнӗ ӗмӗрӗн тӑхӑрвуннӑмӗш ҫулӗсенчен вара ҫӗнӗрен йӗркелесе янӑ уява Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ художникӗ, ЧНК Ваттисен Канашӗн ертӳҫин ҫyмӗ Федор Мадуров скульптор ертсе пынӑ. Шупашкар район сайтӗнче асӑннисемсӗр пуҫне Владимир Агеев художник, «Сӑвар» чӑваш культурин фончӗн ертӳҫи Владимир Тяпкин, Николай Фомиряков, Юрий Дядюков, Анатолий Павлов тата ыттисем хутшӑннӑ.
Caкӑp ҫул каялла ҫaв вырӑнта Федор Мадуров ӑсталаса вырнаҫтарнӑ Юпа умӗнче кӑвайт чӗртнӗ.
Утӑн 21-мӗшӗнче Раҫҫейри 30 ытла купӑсҫӑ, 35 солистпа ушкӑн Тутарстанри Аксу районӗнчи Енорускино ялне пухӑннӑ. Унта «Выля, хуткупӑс! Республика фестивалӗ 6-мӗш хут иртнӗ.
Фестивале Самар, Мурманск, Нурлат, Лениногорск, Элмет, Чистай, Ҫарӑмсан, Елабуга тӑрӑхӗнчен артистсем тата Чӑваш Енрен эстрада ҫӑлтӑрӗсем килнӗ.
Константин Яковлев пурне те уяв ячӗпе саламланӑ. Ку фестиваль йӑла-йӗркене упрама май панине палӑртнӑ. фестивале килнисене Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Николай Угаслов та саламланӑ.
Фестиваль туй йӑли-йӗркине кӑтартнипе пуҫланнӑ. Чӑвашсен туйпа ҫынна пытарни этемӗн пурнӑҫӗнчи чи пӗлтерӗшли тесе шутланӑ. Унтах такмак каланӑ, калӑм, ашшӗ-амӑшӗ пит панине туса кӑтартнӑ.
Нурлатри Василий Абрамов чи лайах купӑсҫӑ ятне тивӗҫнӗ. Самарти Виктор Натаров иккӗмӗш вырӑна тухнӑ. Лениногорскри Николай Гришин виҫҫӗмӗш пулнӑ.
Фестиваль Тутарстанри ЧНКн председателӗн Константин Яковлевӑн ҫуралнӑ кунӗпе пӗр килнӗ. Вӑл ҫавӑн чухне 50 ҫулхи юбилейне паллӑ тунӑ.
Тутарстанри чӑвашсен наципе культура автономийӗн ертӳҫи Константин Яковлев ҫур ӗмӗрхи юбилейне паллӑ тунӑ. Тутар ҫӗрӗнче ҫуралса ӳснӗ чӑваш Хусанти педагогика институтӗнче пӗлӳ илнӗ. Унтах вӑл хӑй хастарлӑхне тата правурлӑхне кӑтартнӑ: факультетра комсомол ҫыруҫи пулнӑ. Е тата стройотряд йышне кӗрет те Украинӑна Чернобыль инкекне сирме тухса каять. Радиоактивлӑ вырӑнта вӗсем ҫӗнӗ ял тӑваҫҫӗ. Унти урамсенчен пӗрне Казански ят параҫҫӗ. Ҫӗнӗ пӳрте куҫакансене уҫӑ тыттарнӑ сӑнӳкерчӗк унӑн архивӗнче халӗ те пуррине Тутарстанри чӑваш ҫыравҫисен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Николай Сорокин пӗлтерет.
Константин Яковлев Тутарстанра чӑваш чӗлхине аталантарас тесе самай тӑрӑшать. Вӑл тӑрӑхрисем ӑна шӳтлесе «иккӗмӗш Яковлев» (Иван Яковлев ҫулпуҫӑмӑр хыҫҫӑн ӗнтӗ) тесе те калани пирки ӗнентерет маларах асӑннӑ Николай Сорокин.
Хӑйӗн ҫуралнӑ кунне Константин Яковлев Тутарстанра иртнӗ «Янра, хуткупӑс» фестиваль вӑхӑтӗнче палӑртнӑ. Ӑна «Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ» хисеплӗ ят пани пирки Чӑваш наци конгресӗн ертӳҫи Николай Угаслов пӗлтернӗ.
Тутарстан Республикинчи Ҫӗпрел районӗнчи ҫӗнӗуписем «Ҫӗр хапхи» йӑла-йӗркене виҫӗ ҫулта пӗрре тунӑ. Хӑш чухне, шӑрӑх пулсан е чир-чӗр сарӑлсан, сиктернӗ. Юлашки хут ӑна, Тимӗр Лашман ҫырнӑ тӑрӑх, 1892 ҫулта ирттернӗ.
«Ҫӗр хапхине» Ҫинҫе хыҫҫӑн, ҫӗртме сухине тухас умӗн ирттернӗ. Вырӑнӗ хӗвелтухӑҫ енче пулнӑ. Йӑлана Турӑран халӑха, выльӑха чир-чӗртен, усалтан сыхлама ыйтса тунӑ.
Ял старости ватӑсемпе канашланӑ, унтан ҫӗр витӗр хӑҫан тухассине халӑха пӗлтернӗ. Ҫав кун килте вутӑ чӗртме юраман. Ирхи 7-8 сехетре кашни килтен пӗрер ҫын «хапха» чавма тухнӑ. Ҫырма хӗрринче вырӑн тупнӑ хыҫҫӑн пурте ӗҫе пикеннӗ. Иртмелли вырӑн тӑрринче пӗр аршӑн хулӑнӑш ҫӗр хӑварнӑ. Ишӗлсе анасран хӑмасемпе ҫирӗплетнӗ.
«Хапха» туса пӗтернӗ тӗле «ҫӗнӗ вут» чӗртме пуҫланӑ. Ун валли икӗ юпа лартнӑ, вӗсен хушшине ҫӳхе кашта урлӑ чикнӗ, «Н» саспалли евӗрех пулса тухнӑ. Юпасене ҫӳлтен вӗренпе ҫирӗплетнӗ. Унтан темиҫе ҫын урлӑ хунӑ каштана кантрапа йӑваласа ҫавӑрттарма пуҫланӑ. Тепӗр темиҫе минутранах ҫӳхе кашта вӗҫӗсем ытла вӑйлӑ хырӑнса хӗрнӗрен ҫунма тытӑннӑ. Ку шӑпах «ҫӗнӗ вут» ӗнтӗ.
«Ирӗклӗх» чӑваш организацийӗ Чӑваш Республикинче пурӑнакан ҫынсен паспортӗнче чӑвашла ҫырнӑ вкладыш тума ыйтнӑ.
Ҫакна вӗсем Чӑваш Ен Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Михаил Игнатьев ячӗпе янӑ. Авторӗсем Раҫҫей саккунӗ наци республикинче паспорт вкладышӗнче республика гербне, тӑван чӗлхепе информаци ҫырма ирӗк панине палӑртнӑ.
«Ирӗклӗх» хастарӗсем палӑртнӑ тӑрӑх, кунашкалли Тутарстан Республикинче, Пушкӑрт Республикинче тата Якутире пур-мӗн. Вӗсем ӑна Чӑваш Енре те тутарасшӑн.
Пуҫаруҫӑсем вкладыша тӑватӑ страницӑллӑ тума сӗнеҫҫӗ. Унта республика гербӗ, паспорт панӑ вырӑн, ҫын пирки информаци пулмалла. Ҫакна йӑлтах чӑвашла ҫырмалла.
Палӑртмалла: хастарсем хӑш наци ҫынни пулнине палӑртакан йӗрке тума ыйтмаҫҫӗ. Анчах хӑш-пӗр республикӑра ҫакна тавӑрма ыйтнӑ-мӗн.
«Коммерсантъ» пӗлтернӗ тӑрӑх Тутарстан Республикин Патшалӑх Канашӗ пӗрлехи вӗренӳ кӗнекисем хатӗрлеме сӗнекен саккуна хирӗҫ ҫыру хатӗрлет иккен. Тутарстанӑн вӗренӳ министрӗн ҫумӗ Илтар Мухаметов каланӑ тӑрӑх вӗренӳ кӗнекисен ӑшлӑхне пӗрешкел хатӗрлесен Раҫҫейри 190 тӗрлӗ халӑхӑн уйрӑмлӑхӗсене шута илме йывӑр.
Министр ҫумӗ палӑртнӑ тӑрӑх Раҫҫейри ачасем хальхи вӑхӑтра 59 тӑван чӗлхепе вӗренеҫҫӗ, анчах Патшалӑх Думине тӑратнӑ саккунра вӗренӳ планне вырӑнти чӗлхесемпе хатӗрлеме ирӗк паракан право ҫук имӗш. Тутарстанри тӳре-шара шухӑшӗпе тӗрлӗ халӑхсемпе тӗнсен уйрӑмлӑхӗсемпе историе, географие, музыкӑна тата обществопӗлӗве вӗрентнӗ чухне хатӗрлекен программӑсене кӗртме манмалла мар.
Чӑваш Енӗн вӗренӳ министерстви вара ку тӗлӗшпе Раҫҫейӗн Патшалах Думин депутачӗсемпе килӗшет пулас. Хирӗҫле нимӗнле хут та хатӗрлени пирки хальлӗхе пӗлтермен.
Математика, вырӑс чӗлхипе литература тата Раҫҫей историне пӗрлехи вӗренӳ кӗнекесемпе вӗрентме хушакан саккуна Патшалӑх Думине кӑҫал ҫу уйӑхӗнче кӗртнӗ. Ӑна Ирина Яровая депутат хатӗрленӗ пулать. Пӗлтӗр утӑ уйӑхӗнче депутатсем пӗрлехи вӗренӳ кӗнекисене вырӑс чӗлхипе литературине вӗрентме кӗртесшӗн пулнӑччӗ.
Ӗнер Тутарстанри Пӑва районне кӗрекен Альших ялӗнче чӑвашсем пысӑк чӳк ирттернӗ иккен. Вырӑнти хастар Улатимӗр Бабайкин журналист пӗлтернӗ тӑрӑх — вӑл хӑй вӑхӑтӗнче Пӑвари Чӑваш телекуравӗнче ӗҫленӗ — халӑх ҫамрӑк вӑкӑра пусса кӗл тунӑ пулать.
Ӗнер каҫхи вара Чӑваш Республикине ҫумӑрлӑ ҫанталӑк килнӗ — темиҫе кун шӑрӑх тӑнӑ хыҫҫӑн уй-хирсемпе вӑрмансене нӳрӗк лекнӗ. Ку ял хуҫалӑхне тӗрек пани каламасӑрах паллӑ — ав, тип ҫанталӑка пула Патӑрьел тӑрӑхӗнче инкеклӗ лару-тӑрӑва та ҫирӗплетнӗччӗ.
Аса илтерер, ӗлӗк-авал чӑвашсем ҫумӑр чӳкне вӗри те шӑрӑх тӑракан ҫанталӑк вӑхӑтӗнче ирттернӗ. Ӑна ял ҫумӗнчи ҫӑлкуҫ, юханшыв, пӗве е кӳлӗ патӗнче тунӑ. Пӑтӑпа, сӗт яшкипе, ҫӑмарта хӑпартнипе чӳкленӗ. Фольклор пухакансем лаша-вӑкӑр, така-путек панине сахал мар ҫырса пухнӑ.
Тутарстанри Нурлатра чӑвашсем наци «Уявне» паллӑ тунӑ. Унта чиновниксемпе паллӑ ҫынсем хутшӑннӑ. Кун пирки Татар-информ сайтра хыпарлаҫҫӗ.
Уяв ҫӗртме уйӑхӗн 27-мӗшӗнче иртнӗ. Мероприяти программи питӗ пуян пулнӑ. Уявра чӑваш картишне туса кӑтартнӑ, наци апат-ҫимӗҫӗпе хӑналанӑ, алӗҫӗсене куравӗпе киленме май пулнӑ.
Тутар Республикин президенчӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑха пурнӑҫлакан Рустам Минниханов пухӑннисен умӗнче тухса калаҫнӑ. Вӑл йӑла-йӗрке шкулта та, килте те упранасса шанса калаҫнӑ. Кунашкал уявсем ҫулсерен иртессе, вӗсен шайӗ пысӑк пуласса шаннӑ.
Уяв ҫӗре шалча ҫапнипе пуҫланнӑ. Ку лайӑх ӗҫ пуҫламӑшне кӑтартать. Унтан вӑйӑ картине тӑнӑ.
Уява Тутарстанри, Чӑваш енри, Пушкӑртстанри, Чӗмпӗр облаҫӗнчи, Свердловск облаҫӗнчи, Мускаври, Питӗрти 100 яхӑн ушкӑн килсе ҫитнӗ.
Сӑнсем (18)
«Йӑлана кӗнӗ йӗркепе кӑҫал та хӑйсен авалхи аслашшӗсен ҫӗрӗнче тулай чӑвашӗсен 39 ачи канӗ», — тесе пӗлтерет Чӑваш Енӗн Вӗренӳ министерстви хӑйӗн сайтӗнче.
Тулай чӑвашсен ачисем ҫӗртме уйӑхӗн 26-мӗшӗнчен пуҫласа утӑ уйӑхӗн 9-мӗшӗччен канӗҫ.
Министрество пӗлтернӗ тӑрӑх, «ку ачасем — чӑваш чӗлхипе литератури олимпиадисемпе конкурсӗсен ҫӗнтерӳҫисем, чӑваш чӗлхи вӗрентекен шкулсен чи лайӑх ачисем тата чӑваш чӗлхипе, йӑли-йӗркипе, культурипе интересленекенсем».
Вӗсем пирӗн пата Тутар, Пушкӑрт Республикисенчен, Чӗмпӗр, Сарту, Ӗрӗнпур, Тӗмен облаҫӗсенчен тата Мускавран ӗнер килсе ҫитнӗ.
2005 ҫултах пуҫланнӑ йӑлапа килӗшӳллӗн «Эткер» уйлӑх ятарлӑ программа хатӗрленӗ. Унӑн тӗллевӗ — ачасене чӑваш халӑхӗн культурине, йӑли-йӗркине явӑҫтарасси. Ку тӗллеве пурнӑҫлама Вӗренӳ, Культура, Сывлӑх министерствисем тата Чӑваш наци конгресӗ хутшӑнаҫҫӗ.
+18.3 °C