Чулхулари Лобачевский ячӗллӗ патшалах университечӗн археологӗсем укҫасӑрах ӗҫлеҫҫӗ. Хальхи вӑхӑтра вӗсем Богородски районӗнчи ӗлӗкхи вил тӑпрана тӗпчеҫҫӗ. Маларах вӗсене ҫак ӗҫшӗн укҫи-тенкине тӳленӗ иккен, анчах пӗлтӗр укҫа ҫӑлкуҫӗ сӳнсе ларнӑ.
Ҫавах та кӳршӗлле тӑрахри ӑсчахсем алла усса лармаҫҫӗ — укҫа кӗтсе ларсан ҫак вил тӑпри патне «хура шыравҫӑсем» ҫулӑхма пултараҫҫӗ. Вӗсем ӑслӑлӑх шайӗнче ӗҫлемеҫҫӗ-ҫке — чи кирли пуян тупра тупасси. Истори тӗлӗшӗнчен пуян япалана вӗсем паха тимӗр шайӗнче ним мар сутса яма пултараҫҫӗ. Ак, тӗслӗхрен, пӗлтӗр археологсем кунта пин ҫурӑ ытла выртнӑ хӗҫе тупнӑ — авринчи кӗмӗл ҫак таранччен упранса юлнӑ, тутӑхман. Укҫа-тенкӗне вара федераци шайӗнче уйӑраҫҫӗ иккен, вырӑнти влаҫрисем патне сукмак хывнинче усси тухман.
Кӳршӗлле тӑрӑхри Богородски районӗнчи вил тӑпри IV–VI ӗмӗрсенче пулнине палартаҫҫӗ. Ун чухне вӑл тӑрӑхра финн йӑхӗсем пурӑннӑ, вӗсем меря, муром, мӑкшӑсемпе ҫармӑссем ҫине пайланса пӗтеймен пулнӑ-ха. Археологи тата истори тӗлӗшӗнчен пӑхсан унта тупнӑ япаласем чӑн та питӗ кӑсӑклӑ пулмалла.
Чӗмпӗр облаҫӗнчи чи пысӑк чӑваш ялӗнче — Кивӗ Улхашра — ирӗклӗ майпа кӗрешсе пӗртӑван Майрабеевсен парнисене илессишӗн регионсен хушшинчи 5-мӗш турнир иртрӗ. Унта пилӗк тӑрӑхран — Чӗмпӗр тата Самар облаҫӗсенчен, Тутарстанран, Мӑкшӑ, Чӑваш Республикинчен — килнӗ 200 ытла ҫамрӑк кӗрешӳҫӗ хутшӑнчӗ.
Ӑмӑртӑва уҫма Чӑнлӑ район пуҫлӑхӗ Х.В.Рамазанов, Чӗмпӗр хули пуҫлӑхӗн пӗрремӗш ҫумӗ П.К.Столяров, УОЧНКА пуҫлӑхӗ В.И.Сваев, полици подполковникӗ А.П. Вражкин тата ыттисем килнӗччӗ.
Турнира тӑваттӑмӗш хут килекен хӑна, Мӑкшӑ Республикинчи Атяшево районӗнчи спорт тата ҫамрӑксен ӗҫӗсен пайӗн пуҫлӑхӗ Д.П.Горбунов ҫапла каларӗ: «Майрабеевсен турнирӗ йӗркелӳ енчен — Атӑлҫи Федераллӑ округра чи лайӑххисенчен пӗри тесе шутлатӑп. Кунта яланах ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илеҫҫӗ, ачасене тӳлевсӗр апатлантараҫҫӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене, парне илекенсене кубоксӑр, хисеп хучӗсемпе медальсӗр пуҫне самаях пысӑк сум укҫа параҫҫӗ».
Ӑмӑрту 1996-2003 ҫулсенче ҫуралнисем хушшинче иртрӗ. Вӗсене ҫулне кура виҫӗ ушкӑна пайланӑччӗ.
Командӑсем хушшинче Аслӑ Нагаткин спортсменӗсем ҫӗнтерчӗҫ, 2-мӗш вырӑнта — кавир хуҫисем, виҫҫӗмӗшсем — Ирҫел ялӗнчен (пурте Чӑнлӑ районӗнчисем).
Чӗмпӗр хулинче Чӑваш ҫурчӗ уҫӑлчӗ. Адресӗ: Лев Толстой урамӗ, 12-мӗш cурт. Ун хуҫи — Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗ (УОЧНКА). Халӗ ун председателӗ — В.И.Сваев — кунта ларать.
Чи малтан кунта «Канаш» хаҫат редакцийӗ куҫса килчӗ. Ҫӗнӗ вырӑнта пӗр номер хаҫат кӑлартӑмӑр ӗнтӗ. Ҫаплах ку ҫуртра «Еткер» телекӑларӑм редакцийӗ тата Кӗрешӳ федерацийӗ вырнаҫнӑ.
Чӑваш ҫурчӗ И.Я. Яковлев палӑкӗ патӗнче, урам урлӑ чалӑш ларать — 50 метрта ҫеҫ. Пӗр хутлӑ ҫурта юсаса ҫӗнетме УОЧНКА ҫумӗнчи чӑваш арӗсен «Эртел» ушкӑнӗ нумай укҫа-тенкӗ тӑкакларӗ.
Ҫапла вара УОЧНКА чӑвашсене пӗр йӑвана пухрӗ.
Паян Чуллӑ Ҫырти (Тутарстан) 22-мӗш шкулта пушар тухнӑ. Вут-ҫулӑм тумтир ҫакмалли пӳлӗмрен пуҫланнӑ. Вырӑнти ИӖМ ӗҫченӗсем малтанлӑха палӑртнӑ тӑрӑх айӑпӗ электропроводкӑра пулма пултарать.
Ҫулӑма вӑхӑтра асӑрханӑран шкулран пурне те вӑхӑтра кӑларма пултарнӑ. Пурӗ 801 ҫынна эвакуациленӗ, вӗсенчен 762 — вӗренекен ачасем. 12 ачана пусмапа усӑ курса, 18 ачана чӳречерен кӑларма тивнӗ — шкултан тухма вӗсене ҫара тӗтӗм чӑрмантарнӑ.
Вут-ҫулӑм тивнӗ шкула пӑрахса тухнӑ хыҫҫӑн ачасене юнашарти лавккана вырнаҫтарнӑ, каярах вара киле кайма ирӗк панӑ.
Раҫҫей МИХӗсем анлӑ ҫутатнӑран Жерар Депардье Раҫҫей паспортне илни пирки пӗлетӗрех пулӗ? Владимир Путин Президент хӑй аллипе тыттарнӑ тет. Раҫҫей паспортне парасси пирки шӑв-шав пуҫланнӑ хыҫҫӑн хрантсус актёрне ӑҫта кӑна чӗнмерӗҫ пулӗ? Чи малтанах Чечня Пуҫлӑхӗ Рамзан Кадыров йыхравларӗ, унтан Киров облаҫӗн кӗпернаттӑрӗ те хӑйӗн тӑрӑхне чӗнчӗ.
Жерар Депардье вара паян Саранскра пулнӑ иккен. Кунти тӑрӑха ӑна РФ Патшалӑхфильфончӗн директорӗ Николай Бородачёв (хӑй ҫак республикӑра ҫуралса ӳснӗ) йыхравланӑ.
Саранска ҫитсен Хрантси актёрне республика Пуҫлӑхӗ Владимир Волков кӗтсе илнӗ, кунта тӗпленме ыйтнӑ. Ҫакна сӑмахпа кӑна мар, ӗҫпе те ҫирӗплетнӗ — ҫӗнӗ ҫуртри пӗр хваттерӗн уҫҫине парнеленӗ иккен. Хӑшӗ-пӗри хӗсӗк пӳлӗмре хваттерсӗр темиҫе ҫул пурӑнать — хрантсус актёрӗшӗн вара, вӑл вӗсен хулинче ура ярса пустар тесе, ним мар хваттер те парнелеме хатӗр иккен. Вӑл ҫеҫ те мар, Инсар шывӗ хӗрринче ятарласа ҫурт лартса пама та хатӗр иккен кӳршӗлле тӑрӑхри влаҫсем. Мӑкшӑ халӑх ҫыравҫисене унашкал сума сунмаҫҫӗ пуль? Вӗсен ӑмсанмалли ҫеҫ юлать.
Жерар Депардье Саранскра православилле Раштава кӗтсе илнӗ хыҫҫӑн Цюриха вӗҫсе каймалла тет.
Пушкӑртстанӑн шӗкер хулинче паян халӑх пухӑвӗ — митинг — иртнӗ. Ҫын нумайях пуҫтарӑнман пулин те (ШӖМ 50 ҫын шутланӑ) унта кӑсӑклӑ чӗнӳсем пулни пирки «Интерфакс» пӗлтерет.
Хулари профсоюзсен ҫурчӗ умӗнчи митинга тухнӑ халӑх «Суверинетсӑр Пушкӑртстанӑн малашлӑхӗ ҫук!» плакатсемпе те тухнӑ иккен. Пухӑва пӗтӗмлетнӗ резолюцине те ҫак шухӑша кӗртнӗ — 2002 ҫулччен республика Конституцийӗнче ҫырӑннӑ «суверенитета» тавӑрма ыйтнӑ. Ҫавӑн пекех кӑк халӑхсен прависем ҫинчен калакан ООН декларацине ратификацилеме ыйтнӑ.
Халӑх пухӑвне «Кук буре» (чӑв. Тӳпери кашкӑрсем) право хӳтӗлекен движени йӗркеленӗ, вырӑнти влаҫ ӑна ирттерме ирӗк панӑ. Митинга пуҫаракансем унта 200 ҫын пулни ҫинчен пӗлтернӗ.
Паян Тутарстанӑн муфтийӗ ҫине тапӑннӑ. Машинине сирпӗтнӗ хыҫҫӑн Илдус Файзов суранланнӑ (урисене хуҫнӑ) ҫеҫ. Пӗр сехет маларах вара унӑн ҫумӗ пулакан Валиулла Якупова вӗлернӗ — паллӑ мар хурахсем ӑна подьездра тапӑннӑ, ултӑ пуляпа пенӗ. Аманнӑскер вӑл машин патне ҫитсе водителе тапӑнни пирки пӗлтерме ӗлкӗрнӗ, анчах та пульница ҫитес умӗн сурансенчен вилнӗ.
Кӳршӗ республикӑн ШӖМӗ пӗлтернӗ тӑрӑх ҫак тискер ӗҫсен сӑлтавӗ муфтийсен тӗп ӗҫӗпе ҫыхӑннӑ. Уҫӑмлах каламаҫҫӗ пулин те радикаллӑ исламҫӑсем айӑплӑ тесе шутлаҫҫӗ. Тепӗр верси тӑрӑх паянхи тапӑнусем хаджа кайма уйӑрнӑ вырӑнсемпе ҫыхӑннӑ. Анчах та чылай эксперт шухӑшӗпе ку верси малти вырӑнта мар — ку хыпар пирки тахҫанах калаҫаҫҫӗ имӗш, ун пирки нумайӑшӗ пӗлеҫҫӗ иккен. Ҫакланасран хӑраса вӑрӑ-хурахсене тытмастчӗҫех тесе шутлаҫҫӗ экспертсем.
Паянхи пӑтӑрмах хыҫҫӑн Тутарстанри мечӗтсемпе тӳре-шара учрежденийӗсене вӑйлӑрах сыхлама пуҫланӑ.
Чӑваш Ен муфтийӗ Альбир Крганов Валиулла Якупов вилнӗ пирки унӑн ҫывӑх ҫыннисемпе тата тӑванӗсемпе перле хурланнине пӗлтернӗ.
| АВН | 29 |
Авӑнӑн 16-17-мӗшӗсенче Ҫӗнӗ Малӑкла районӗ «Малыклынский каравай» ятпа Атӑл тӑрӑхӗнчи халӑх культурисен иккӗмӗш фестивальне ирттерчӗ. Ӑна йӗркелекенсем — Ҫӗнӗ Малӑкла район администрацийӗ тата Чӗмпӗрти Халӑх культура ценрӗ.
Уява Тутар, Чӑваш, Мордва Республикисенчен, Самар Енрен, Чӗмпӗр, Димитровград хулисенчен, Мелекесс, Сӑр районӗсенчен пурӗ 20 юрӑ-ташӑ ушкӑнӗ (250 ытла артист) килсе ҫитнӗ. Уявӑн тӗп шӑнӑрӗ — чӑвашсем. Хӑнасене кӗтсе илме ҫӗнӗмалӑкласем тӑватӑ хутлӑ пысӑк, кӑпӑшка ҫӑкӑр пӗҫернӗ. Ӑна чи сӑваплӑ вырӑна — сцена умне вырнаҫтарнӑ. Икӗ енӗпе тырӑ кӗлтисем лартса тухнӑ. Унсӑр пуҫне килнӗ хӑнасене парне пама 100 ытла ҫаврака, илемлӗ ҫӑкӑр пӗҫерсе хатӗрленӗ.
Пӗлме: Ҫӗнӗ Малӑкла районӗнчи халӑх йышӗнче чӑвашсем 4-мӗш вырӑн йышӑнаҫҫӗ — 17%. Ытти халахсен йышӗ: тутарсем 31%, мӑкшӑсем 28%, вырӑссем 21%, ытти халӑх (чикансем, эрменсем, азерсем) — 5%.
Чӗмпӗрте «Декоративно-прикладное искусство народов Симбирского Поволжья» (Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи Чӗмпӗр халӑхӗсен илем ӳнерӗ) этнографи музейӗ уҫӑлнӑ.
Ҫӗнӗ музей экспозицийӗнче хальлӗхе 120 экспонат. Вӗсем хушшинче тутар патшин арӑмӗн Сююмпикен кӗпин копийӗ, чӑваш, тутар, мӑкшӑ халӑхӗсен кӗписем, чӑвашсен вӗтӗ шӑрҫапа тата укҫасемпе илемлетнӗ пуҫ хатӗрӗсем — хушпупа тухья, кӗнчеле, Атӑлҫи халӑхӗсен савӑт-сапи, тӑм савӑт тата чӑваш хаҫачӗн пӗрремӗш номерӗ!
Музея курма пыракансем наци литературин куравӗпе паллашма тата сыхлавҫӑ пукане (оберег) маҫтӑрлама вӗренме пултараҫҫӗ.
Эрнекун, авӑнӑн 9-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев «Россия — спортивная держава» (чӑв. Раҫҫей — спортпа туслӑ патшалӑх) канашлу ларӑвне хутшӑннӑ.
Пӗтӗм тӗнче шайӗнчи мероприятие Мӑкшӑ рсепубликин тӗп хулинче — Саранскра — уҫӑлнӑ. Асӑннӑ канашлу авӑнӑн 11-мӗшӗччен пырӗ. Конференцинчи «ҫавра сӗтелсенче» спорта аталантарассине, массӑллӑ информаци хатӗрӗсемпе ӗҫлекенсен ҫамрӑксем хушшинче сывӑ пурнӑҫ йӗркине ӳстермелли витӗмлӗхе вӑйлатассине тата ытти пӗлтерӗшлӗ ыйтусене пӑхса тухма палӑртнӑ.
Канашлу кунӗсенче хулара Пӗтӗм тӗнче шайӗнчи хӑвӑрт утассипе ӑмӑртусем пыраҫҫӗ. Ҫавӑн пекех хӗрарӑмсем хушшинче ITF теннисла выляссипе, Раҫҫейри Кубок этапӗсем велосипедпа чупассипе, Пӗтӗм Раҫҫейри тег-регби ачасен турнирӗ тата та нумай пысӑк мероприятисем иртеҫҫӗ. Унсӑр пуҫне алӗҫ ӑстисен пултаруллӑх куравӗсем ӗҫлеҫҫӗ тата спорт пирки каласа паракан киновӗн халӑхсен хушшинчи виҫҫӗмӗш Фестивалӗ иртет. Канашлӑва Чӑваш Ен те хастаррӑн хутшӑнать — пирӗн тӑрӑхран Саранска сумлӑ делегаци кайнӑ. Вӗсем хушшинче спортӑн тӗрӗ енӗпе чапа тухнӑ паллӑ спортсменсемпе тренерсем, физкультура учителӗсем хутшӑнаҫҫӗ.
-3.7 °C