Электронлă вулавăш

Манпа ĕçлекенсене колхозăн хăна çуртне вырнаçтарчĕç. Вĕсем валли ятарласа апат пĕçереççĕ. Начар мар пăхнăран юлташсем те васкамаççĕ. Пирĕншĕн пулсан ăçта ĕçлесен те пĕрех. Ку ялта-и, урăххинче-и? Эпĕ вара хам çуралнă килте тепĕр хут пурăнса курма тӳр килнĕшĕн калама çуках савăнтăм. Тантăшсем манран ютшăнмарĕç. Пĕрле выляса-кулса ӳснĕ çын вăрăннех йьппăнчĕç. Унтан та ытла эпĕ Вашмăк çул çинчи лăнчăр-ланчăр кĕпер урлă каçса кайнине ял çыннисем чăн-чăн паттăрлăх виçине çитерсе калаçни мана яшсемпе çамрăксен кумирĕ туса хучĕ пулмалла та, ăçта пырсан та сума сунине туйса тăратăп. Хăмсарма пăхакан, йĕкĕлтешсе чĕрре кĕртме хăтланакан çук. Хĕрсем те чĕнсенех ташлама тухаççĕ.

Паян вĕçлетпĕр те ыран каятпăр теме тытăнни виçĕ кун та иртсе кайрĕ — председатель ĕç тупсах тăрать. Манăн вара Мăньял пирки шухăшлас та килмест. Çĕнĕ туссем тупăнчĕç. Кĕпер патĕнчен лартса килнĕ виçĕ яшран пĕри, каскадер тесе шăл йĕрекенни, хамăр ратне ачиех пулчĕ. Кунсерен пырса çӳрет. Вăл вунă класс пĕтернĕ те ялтах юлнă. Раман ятлă. Паян мĕн тумаллине те, ыран мĕн тăвассине те пĕлмесĕр пурăнать. Чĕлхе çинех килет те, Раман-хăраман тесе чĕнетĕп. Хăнăхнă та кӳренмест хăй. Вĕсен килĕ урам урлах ылматра ларать. Умĕнче йăмрасам илĕхеççĕ. Ашшĕ вăрçăран таврăнсанах лартнă тет. Тĕртсе пураттарнă йывăç çурт. Тăррине вĕтĕ хумлă шифер витнĕ. Выльăх-чĕрлĕх валли мăкланă вите туса лартнă. Пирĕн енчи чăвашсем кил-çурт, хуралтă таврашне тирпейлĕ тытаççĕ. Рамансем те выльăх витисене, картисене аслăк айне хăварса пӳртпе лаç хушшине пĕр вĕçрен тăрă витсе тухнă. Лаç çумĕнче пысăк мар пахча пур. Унта тĕрлĕ тĕспе сăрланă вĕллесем курăнаççĕ. Пахча çумне кролик читлĕхĕсем лартса тухнă. Раманăн юратнă чĕрчунĕсем пурăнаççĕ вĕсенче.

Каç-каç тăм ӳкет, çил час та часах çурçĕрелле куçать пулин те Раман лаç умĕнчех выртса тăрать-ха. Ыраламан чус хăмана чуптарса çапса тунă, урай, мачча сарнă лаç умĕнче пӳртри пекех хăтлă. Тухса пăрахма пӳрнĕ кивĕ япаласене пурне те ĕçе кĕртнĕ. Пуçĕсем лăсканса тухнă кивĕ диван, салтак кравачĕ, «Рекорд» радиоприемник, «Искра» телевизор, тачка ураллă юман сĕтел музей пӳлĕмне асаилтереççĕ. Стена çумне çыпăçтарса тухнă ӳкерчĕксене те пулин кивĕ журналсенчен каса-каса илнĕ. Хама валли те çакăн пек кĕтес йĕркелес килчĕ.

Рамансен килĕнче пĕрре те пулса курман. Раман кроликĕсене кăтартать те тӳрех хăйĕн кĕтесне илсе каять. Мана диван çине лартать. Хăй ура хывса салтак кравачĕ çине тăсăлса выртать. Калаçатпăр. Сасса палăртса, ĕмĕтлĕн хăлаçланса мар, лăпкăн та шухăшлăн. Хамăр ăру тивĕçĕпе тивлечĕ çинчен, паянхипе пуласлăх çинчен.

Паянхи çамрăксен пурнăç тĕллевĕпе пĕлтерĕшĕ çинчен Арçукпа иксĕмĕр хĕрсе тавлашнине, анчах нимех те татса парайманнине пĕлетех ку тейĕн, çавăнпа ман ăса тăрăлтарма пикеннĕ пек туйăнать. Анчах Раман Арçука курман та, палламасть. Арçук йьшшшсем хăйсен ялĕнче те çук мар паллах. Эпир пурте хамăр тĕллĕн пурнăç çулĕ çине тухнă чухне хăпартланса ӳкетпĕр те çак çул ăçта илсе тухать-ха тесе пачах та шутламастпăр. Раман ав хăйĕн çулĕ мĕнле пулассине малтанах пĕлесшĕн. Эпĕ вуламаннине вуланă. Юлташĕсем умĕнче курнăçланма мар, хăйĕн чун пайĕ тума, Пӳлмесĕр итлетĕп Раман монологне.

— Çапла çав, йăлăхтармаллипех йăлăхтарать тепĕр чух ваттин сăмахĕ. Мĕн тумаллине пĕтĕмпех вĕсем тунă пек калаçаççĕ. Эпир, эпир чухне... Илтнĕ ĕнтĕ. Пĕрре те мар. Теприсем тата çĕр çинчи мĕнпур революцисене хăйсем тунă пек шутлаççĕ, вĕсемсĕр нимле çĕнтерӳ те пулас çук тесех ĕнентереççĕ. Хирĕçлеме тăрсан сăмса шăлма вĕрен малтан тесе кăшкăрса тăкаççĕ. Тĕрĕссипе, апла пулмалла мар. Пĕр ăрăвăн теприне мĕн тума кӳрентермелле? Пире сăмсаран тĕкеççĕ, эпир вуниккĕре-вунвиççĕре хамăр тĕллĕн ĕçе кӳлĕннĕ, пирĕн вăхăтра вунулттăра полк командирне çитнĕ теççĕ. Çитерме хупнă çамрăк выльăх пек, хăйсем пире читлĕхре усраççĕ. Вуниккĕре ĕçлемелле пулсан ма ĕçлеймен пулăттăмăр-ши?

Пулинччĕ пĕрех хут пысăк пушар тесе шухăшланă-и эсĕ? Çур яла пĕччен çăлса хăварассăн туйăнать. Карап путма тытансан çĕр çынтан ишме пĕлекенни пĕчченех пуласчĕ те тăн çухатиччен, вăйран сулăниччен çынсене çырана сĕтĕресчĕ тесе ĕмĕтленетĕп. Чыхăнса кайса пирĕн ăрăва хурлаканни хăй те ним те туман пулĕ тесе шутлатăп вара. Мĕн-çке-ха, çын хăйĕн çитменлĕхĕсем тепĕр çынра та пулмаллах тесе шутлать. Вăрçăра пулнисемпе калаçнă чухне асăрха. Пĕри, сăмахран, миçе нимĕçе тĕп тунине тĕп-тĕрĕс калаять. Эпĕ çав çынна ĕненместĕп. Миçе тăшмана персе пăрахнине мĕнле шутланă вăл? Хăех-и, урăххи-и? Асра тытнă-и, çырса пынă-и? Аттерен ыйтрăм та пĕррехинче, эй, терĕ кăна. Чăнах та, вăрçă вăрçнă вĕт çын. Çапах та ху курни пулнă-и терĕм те пур та пулĕ, ывăлăм, терĕ, вăрçă вăрçнă-çке, шут ĕçĕпе аппаланман... Пĕлтĕр Тимкка Петĕрĕнчен ыйтрăм. Атте пекех хуравларĕ. «Атьсемри, атьсемри, — терĕ вăл, — вăрçă ача вăййи мар-çке, батальон пенĕ чухне кам пульли тĕл лекнине, камăн шăхăрса кăна иртнине ăçтан пĕлĕн? Куç хупнă та çатăртаттарнă, çавă кăна». Çынсем миçе нимĕç вĕлернине тĕп-тĕрĕс пĕлеççĕ тесен кулса ячĕ. «Виçĕ лав тислĕк кăларсан вуннă тесе çыракансем халĕ те пайтахăн», — терĕ те урăх шарламарĕ.

Çамрăксене урлă та пирлĕ вăрçаканни атте те мар, Тимкка Петĕрĕ те мар. Караçка Хĕлипĕ хăраххисем вĕсем, çăвар уççи-хуппи пĕр сăмах: хальхи çамрăксем, хальхи çамрăксем...

Пирĕншĕн Караçка Хĕлипĕ йăлтах тунă, пирĕн ним ĕмĕтленмелли те, ниçталла ăнтăлмалли те юлман. Çапла-и, Клим?

— Çук, апла мар, — терĕм те, Раман яштах тăрса ларчĕ.

— БАМ тунă çĕрте мĕнле-мĕнле специалистсем кирлине çырса тухнă-ха. Электросварщиксем нумай кирлĕ иккен. Халĕ кĕретĕп те — çуркунне мана БАМра шырăр...

— Электросварщиксем валли кунта та вырăн пайтах, — терĕм эпĕ.

— Мана романтика кирлĕ... Сан темле шапăлкка туйăм çуралать-и тепĕр чухне? Ну, йӳнсĕр сăмах каласа такмаклас, капашсăр ахăрашса çӳрес килмест-и? Ман килет. Нимсĕр-мĕнсĕрех тепĕр чухне такама çутăлтарса ярас та килет.

— Асамлă вăй пулас килет ман, — терĕм çакна.

— Ун пек ĕмĕт чылайăшĕн пулать. Юмах юратнипе вăл. Ман шутпа, хитре ĕмĕтленме пĕлмен çын хитре пурăнаймасть. Хăйсене пи-и-итĕ ĕçлĕ тытакансем нумайланса кайрĕç. Çавна асăрханă-и тата?

Ку вара Арçук пирки каланă пекех туйăнчĕ.

— Пĕлетĕп, курнă ун пеккисене, — теме васкарăм.

— Мĕнрен килет çакă? Ун пирки шухăша тĕвĕлесе çитереймен-ха. Анчах çамрăклăх çамрăклăх кăна пулмаллине пĕлетĕн...

Малтан, пирĕн ăрăва вăрçакансем çинчен калаçнă чухне, сăн-пичĕ шăмалса кайнă пĕлĕте асаилтеретчĕ. Халĕ ача-пăча ӳкерекен сарă çилхеллĕ, вăрăм хăлхаллă хĕвел пекех туйăнать. Мĕн чухлĕ хавал унра! Çумри çынна чĕртсе-çулăмлантарса тăракан туртăмĕ тата! Пăхнăçемĕн, итленĕçемĕн хăвăн та ун пек пулас килет.

— Турра ĕненетĕн-и? — кĕтмен çĕртен ыйтрĕ хайхи.

— Çук, — персе ятăм тӳрех.

— Суятăн, — лăпкăн каларĕ Раман, — суятăн...

— Турă пур, суймастăп...

— Турра асаилсе тăратăн ху.

Иксĕмĕр те кулса ятăмăр. Вăл маларах чарăнчĕ.

— Эсĕ турра ĕненместĕн, эпĕ ĕненетĕп-ши, ĕненместĕп-ши? Хам та пĕлместĕп. Чăнах, чăнах пĕлместĕп. Тĕне ĕненекенсем хушшинче пурăнсан, хальхи пек мар, тахçан пулнă пек, сăхсăхмасăр апат хушшине те лармасан, кашни утăмра çылăхпа хăратма тытăнсан çук тесе калайман пулăттăм. Халĕ пĕрех пек туйăнать. Çынна ĕненӳ пурпĕрех кирлĕ. Суя пултăр, анчах ĕненӳ пултăр...

Ват çын пек те калаçаять Раман, тем кӳлĕм мăкавлăн лараять. Унăн кашни хăтланăвĕнче хăйне кăна тивĕçли пур.

Тем çинчен те калаçатпăр унпа. Анчах пире, çамрăксене, пуринчен те хытăрах çунтараканни çинчен — çук. Иксĕмĕр те чун вăрттăнлăхĕ тесе шутлатпăр та пĕр-пĕринчен туйăмсене пытаратпăр. Çапах та ĕç вĕçлесе каймалли кунхине апат вăхăтĕнче Рамана курсан ун пирки калаçса илтĕмĕр. Хăйне хăех пуçланчĕ калаçу.

— Тепре хăçан çĕмрĕк кĕпер урлă каçса кăтартатăн? — ыйтрĕ Раман.

— Кам пĕлĕ-ха? Тен, ыранах, — терĕм те сăмах такăнасран хушса хутăм: — Хамăр ял хĕрĕсемпе паллашаймарăм-ха.

— Чăнах та... Тепре килме сăлтав пулчĕ те ак. Унччен кăмăлна килнине тупса хурăп. Пирĕн ял çамрăкĕсем ытти çĕрти пек мар, тӳрех хулана тухса вĕçмеççĕ. Кашни каçах клуб тулли пуçтарăнатпăр. Ăна хăвах куртăн...

 

Пиллĕкмĕш сыпăк

Арçук манран куçкĕрет ютшăнма тытăнсан пăшăрханма та пĕлмерĕм. Ку вăхăтлăх кăна тесе шутларăм пулать-ши? Раман патне чун ытларах та ытларах туртнине туйса илтĕм. Вăл хăй те мана чи çывăх юлташĕ вырăнне картма тытăнчĕ.

Раман çуркуннех çартан таврăннă. Çу каçа, хăй каларăш, суйланчăк ĕçсене çӳрекеленĕ. Колхоз председателĕ тухса вĕçме ан васка-ха, пушансанах техника тупса паратăп тесе каланине хам та темиçе илтнĕ. Кĕркуннечченех сăмах парса пурăнчĕ. Раман чăматан майлама шутланăччĕ ĕнтĕ. Эпĕ ӳкĕтленипе мар-ха, урăх сăлтавпа тытăнса тăчĕ. Кăштах чухлаттăм-ха, анчах иккĕленеттĕм.

Шăматкун, эпĕ килте чухне, ир-ирех пирĕн яла вĕçтерсе çитрĕ.

— Атя пирĕн яла хăнана, — терĕ тӳрех.

— Мĕн йӳгĕмпе? — теме пăхрăм та, алăран çавăтрĕ.

Турткаланса тăмарăм, куртка уртса ятăм та ун хыççăн утрăм. Ăнлантăм. Раманăн чун уçса калаçмалли çын çук. Эпир аслă çулпа мар, кукăр-макăр сукмаксемпе утрăмăр. Раман спорт костюмĕн «çиçĕмне» кăкăр таран туртса антарчĕ, хăлаçланса илчĕ те хĕрӳленсе калаçма пуçларĕ. Унăн халĕ чăнах аптăрамалли вăхăт. Ыран мĕн тумаллине те пĕлмест. Председатель çаплах кăларса ярасшăн мар. Института заочно вĕренме кĕме направлени панă. Йăва шыракан чăх пек ĕштеленет кăна Раман.

— Çын çурăмне кăна курса утас килмест манăн пурнăçра, — каласа хучĕ кĕтмен çĕртен. Унтан ухăнса илчĕ те каларĕ. — Чăн-чăн пурнăçпах пурăнасчĕ те çав...

— Платон Андреевич хăйĕн сăмахне тытатех ĕнтĕ. Çĕне трактор килессе кăна кĕтет. Сана парать те, çамрăксен бригади йĕркеле. Çитрĕ те ĕмĕтӳ.

— Хе! Эс колхоз пурнăçне пĕлместĕн-ха. Çĕннине кĕтекеннисем унта мансăрах уйма. Механизаторсем хушшинчи мĕн калаçу та çĕнĕ техника пирки кăна. Ĕçĕ тупăнĕ-ха, вăл хăратмасть. Кашни япалан тӳнтерĕ те, пичченĕ те пур. Столяр нихçан та хăман тӳнтер-пиччĕшне пăтраштармасть. Çĕвĕç те çавах. Пурнăçри ытти япаласен чăн пулăмĕпе суя курăмне уйăрса илме вĕренесчĕ тетĕп. Суя курăма чăн тесе йышăнсан пĕтрĕ вара пурнăç... Кĕçĕр клубра паллаштаратăп, юрать-и?..

Калаçа-калаçа Хурнайне çитсе тухнине те сисмен. Раман темшĕн правление кĕрсе тухасшăн пулчĕ.

— Юпахсем, кĕрер-ха ман пӳлĕме, — таçта кайма тухнă председатель пире курсан каялла çаврăнчĕ. — Эсĕ те атя, каскадер, ан юл тăрса.

Вырнаçса лартăмăр. Пуçлăхсен пӳлĕмĕсенче пулсах курман та, куç вылятса кăна ларатăп. Председатель малтан кĕсйисене, унтан сĕтел сунтăхне ухтарчĕ, шыракан япалине тупаймарĕ те пуçне çĕклерĕ, пирĕн çине шăтарасла пăхса илчĕ.

— Çыркаласа пыни пурччĕ, таçта пĕтĕрсе чикрĕм ĕнтĕ, — терĕ те каллех кĕсйисене хыпашлама тытăнчĕ. — Шпаргалкала каласси пулмарĕ. Акă мĕн. Çамрăк тусăмсем, тăнлăр. Ветлечебница пулнă çурта сиплерĕмĕр те, питĕ лайăх общежити пулчĕ. Çурри хĕрсем валли, çурри арçынсем валли. Газ кĕртрĕмĕр, шыв кĕртрĕмĕр. Урама чупмали пĕр нуша кăна юлать.

Вăт çапла! Пирĕн колхоза та çамрăклатма вăхăт çитрĕ. Илтетĕр-и, юпахсем?

Раман турткаланса илчĕ.

— Пирĕншĕн пулсан ик айкки те тăвайкки тесшăн мар-и эсир? Ан васкăр-ха апла теме.

Председатель хăй çамрăкланма тытăннă пек туйăнчĕ. Унăн куçĕсем çутăлса та çутăлса пычĕç. Пит шăнăрĕсем канлĕн хускала-хускала илчĕç.

— Колхоз пурнăçĕнче тăвас тенине пур чух та тума май çук, Раман тусăм. Ăна хăвах лайăх пĕлетĕн. Вунă класс пĕтернĕ хыççăн ялта юлнисене вунă процент хушса тӳлеме йышăннăччĕ. Ваттисем пăлханса та кайрĕç: мĕн, вĕсем пиртен ытларах усă параççĕ-им? Ним каласа та ӳкĕте кĕртейместĕн. Тĕрĕсех калаççĕ ваттисем те. Çĕнĕ техникăна çамрăксене парас килет — тахçантанпа ĕçлекенсем кăмăлсăр. Фермăра та çавах. Хĕрсем хыççăн каччисем тухаççĕ те шăваççĕ. Колхоза вара çамрăклатмаллах. Ватăпа та вĕтĕпе малалла каяймастпăр. Малашне йăлтах урăхланмалла. Çĕвĕ фабрикин филиалне уçрăмăр. Практикăра пулнă икĕ çамрăк кунтах юлма килĕшрĕç. Общежити пурне те вырнаçтарать тесех шутлатăп-ха. Тăвăр-ха пĕр-пĕр, ну, çамрăксен бригади тетре, урăхла мĕн те пулин шухăшласа тупатра, юлтăрччĕç кăна ялта çамрăксем.

— Ташă каçĕнче нумаййăн-çке вĕсем, — терĕм эпĕ.

— Унта нумай, — килĕшрĕ Платон Андреевич та. — Таçтан пуçтарăнаççĕ ташлама...

— Шутламан кун пирки, — хĕрелсе кайрĕ Раман.

— Çапах та сĕнсех калас килет, тавай-ха тытăнар. Эсир хытнă ăс-тăнлă мар, сирĕн çĕннине шырамалла та шырамалла. Ĕмĕрĕпе ялта пурăннă çынна харпăрлăх урати урлă каçма йывăр, кирек мĕнле çĕнĕ япала сĕнсен те вăл тӳрех хăйĕн тирне хыпашласа пăхать: чикекенни-йĕшлекенни çук-и? Пур çĕрте те çамрăксем çамрăкла пулсан çынсем хăнăхĕç. Эпир те сире тĕллесе кăтартăпăр: курăр ав, çапла пулмалла.

— Темĕн, — терĕ те Раман ман еннелле çаврăнчĕ.

Çын çурăмне курса кăна утас килмест тенĕ чухне вăл хăйне юмахри паттăр пекех туйса пычĕ. Халĕ пăхрăм та ун çине — мĕскĕнленсех кайнă, сехре вĕçнĕ çын пек ларать. Паллă-ха, никам та хăйĕн вăйне малтанах тĕрĕс пĕлме пултараймасть. Хăйсене хăйсем ытлашшипех шанакансем пĕрремĕш кунах лĕпсĕр усăнаççĕ. Иккĕленекен вăйне перекетлеме, кирлĕ чухне çуккине те пур тума пултарать. Тытăн тесе каласах килчĕ манăн та Рамана. Вăл çаплах пуç пăркаласа ларать.

— Хистеместĕп. Шухăшласа пăхма кăна каларăм, — терĕ те председатель ман çума пырса ларчĕ. — Аçуна лайăх пĕлетĕп санăнне. Ĕçченрен те ĕçчен çын. Ăна хывнă пулсан эсĕ те çаплах пулмалла. Куçса кил калле. Малтан — общежити, кайран çурт та лартăн. Пурнăç пĕр вырăнта тĕпленсе пурăнакана юратать. Çилхăванăн пурлăхĕ çилпе саланать.

Мана хамăн сăн курăнмасть те, эпĕ Раманран та хĕрлĕрех пек туйăнать хама. Çăвар уçса пĕр сăмах та калаймарăм.

— Аттепе калаçам-ха, Платон Андреевич, — терĕ Раман.

— Вăл пĕлет кун пирки. «Ку чухнехи ача-пăча ашшĕнчен те ăслăрах пуласшăн, пулччăрах», — терĕ вăл мана. Эпĕ калаçмалли çынсемпе пуринпе те калаçса тухнă. Колхозри çамрăксене — каччисене те, хĕрĕсене те — пурне те, пурне те ятран пĕлетĕп. Пурне те пуçрах тытатăп. Ман хаçатсенче мухтаса çыртарас шухăшăм çук. Опыт сарма та шутламастăп. Ман мĕнпурĕ те яла çамрăклатас килет. Раман çартан таврăнчĕ те — халь чăматан пуçтарать. Унăн халь çĕнĕ йăва çавăрма çурт вырăнĕ пăхмалла. Çапла-и, Раман?

— Пĕлместĕп, — тере шкул ачи сассипе Раман.

— Пĕлмелле, — татса хучĕ Платон Андреевич. — Çын хыççăн каймалла мар. Раман, санах калам-ха. Атя тесе чĕнекен пулсан тухса каятăн. Пулмасан кунтах пурăнатăн. Атя, кунтах юлар текеннисем кирлĕ мана. Пул-ха эсĕ çавăн пекки. Эсĕ, тепри, татах тепри... Çамрăкланса кайрăмăр та.

— Çаплине çапла-ха, анчах пĕр Рамана та ĕç тупса параймастăр. Ман вара кино курма та аннерен укçа илмелле. Çĕпĕре илсе каякансем çул укçи те тӳлеççĕ, тыткаламалăх та параççĕ, лере çитсен тӳрех ĕçе вырнаçтараççĕ.

— Эпир çук çĕрте пур çĕрте те лайăх, Раман. Çӳренĕ эпĕ. Çĕпĕрне те курнă. Ĕçлекен кунта та начар мар пурăнать. Ĕçекенни унта та ĕçет. Шупашкарта вара!.. Хулара пурăнатпăр теççĕ хăйсем... Курнă пуль çырма тĕпĕнчи çуртсенче пулса. Ялта пĕрин те ун пекки çук. Начар-начар пулсан та пураланă пӳртсенчех пурăнатпăр. Театра-цирка мĕне тесен эпĕ хуларисенчен час-часрах кайса куратăп. Çитменнине — çемйипех.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн