Электронлă вулавăш

Рафаил Иванович мана валли ĕç калаçса хунă та ĕнтĕ. Вăл хальччен вĕрентнисенчен пĕри те шофер ĕçне пăрахман. Пĕри те авари туман. Çапла калаççĕ çынсем. Пĕрре те тесе ӳстереççĕ пулĕ-ха, анчах Рафаил Иванович алли витĕр тухнă çынсем ĕçчен те тирпейлĕ пулнине питĕ ĕненес килет. Ĕмĕрĕнче те вырăнсăр сăмах персе яман пулĕ вăл, шӳчĕ те, асăрхаттарăвĕ те яланах вырăнлă унăн.

— Филимон Григорьевича кала-ха, вĕçерĕнеймен пулсан та Арçук часах аллинчен вĕçерĕнет, — терĕ вăл машина çӳретме хăнăхтарнă чухне. Унтан шухăшлăн ларса пычĕ-пычĕ те хушса хучĕ: — Санпа пĕрлех «Сельхозхимие» ĕçе илме сĕнесшĕнччĕ те, кайран кама ярса патăн тесе ӳпкелешесрен хăрарăм. Ачапча та ялан ашшĕ-амăшне пăхмасть иккен. Ӳсе киле тĕс улăштарĕ-ха темелли те çук...

Тата кăшт вăхăтран «Сельхозхими» çинчен калама тытăнчĕ.

— Ĕçлеме пулать унта. Çамрăкрах пулсан хам та куçмалла та, халь тин... Телейӳ пулсан çĕн машина та парĕç. Пулмасан та ан кӳрен. Лăскаса кăларнă машинăсем çук унта...

Хальччен те хăй çинчен каласа паманнине асаилчĕ пулас та пĕринче хăй ĕçлеме пуçлани çинчен каласа кăтартрĕ.

— Тормозсăр-мĕнсĕр машинăсемпе сахал мар асап курнă-çке. Тапратма тытăнсан ял ачисене пуçтармаллаччĕ. Полтарка хыççăн ĕрлесе чупатчĕç. Мотор ĕçлесе кайни те илтĕнместчĕ...

Паллă çынсем ман тĕллĕн ырă çынсем пулчĕç тесе каланине телевизорпа пайтах илтнĕ. Ку — сăмах тупăнманран калани кăна теттĕм малтан. Апла мар иккен. Пурнăç пуçламăшĕнче ырă сунса вĕрентекене тĕл пулни чăнах та телей иккен.

Рафаил Ивановичпа Хĕлимун пичче маншăн иккĕшĕ икĕ академик пулчĕç.

Çамрăка яланах вăл кăна тĕрĕс çул пĕлнĕ пек туйăнать. Çав çул ăраскаллă та уйрăмрах пек туйăннăран хамăра паттăр пек тыткалатпăр, хамăр çинчен хитре юмах хывма та ӳркенместпĕр. Тĕрĕссипе, пире валли аслисем çул хываççĕ, малтан хăйсем тĕрĕслеççĕ, такăрлатаççĕ, акă санăн çулу тесе тĕллесе кăтартаççĕ. Пуçна кăна айккинелле ан пăр, куçна кăна ан хуп. Тата хăвăнтан аслине шанма та хисеплеме пĕл.

Пирĕн вĕренӳ вĕçленсех пырать ĕнтĕ. Эпĕ Çĕпĕр пирки шухăшлама пăрахрăм. Рафаил Иванович ĕç тупса хунă — ниçталла та пăркаланаймăн. Пурнăç йĕрри маншăн картса хунă пекех паллă.

Каçхи апат хушшинче çапла-çапла тесе каласа патăм та, Хветура аппа тӳрех Арçук çине тĕмселсе пăхма тытăнчĕ: эсĕ ăçта вырнаçас тетĕн-ха? Хĕлимун пичче пуç сĕлтрĕ. Ырлать имĕш эпĕ тăвас тенине.

— Арçук, сана совхозра та руль тивĕçме пултарать, — терĕ Хĕлимун пичче. — Тыррăн та, утă-улăмăн та тӳлеççĕ халĕ.

— Пуç ан ватăр-ха маншăн. Эпĕ те ĕç тупнă.

— Апла-тăк, — терĕç ашшĕпе амăшĕ пĕр харăс.

 

Тăваттăмĕш сыпăк

Эп çуралнă ял, Хурнай, çыннисем нимшĕн кӳренмесен те кайса-килсе çӳреме çул начарришĕн тăвăнса пурăнаççĕ. Район центрĕнчен унта çитме вунпилĕк çухрăм кăна пулсан та шоферсем Хурнай тесен пуç пăркаласа илеççĕ. Мăньялран та тавра çӳремелле.

Ĕмĕртен пыракан çак асапран хăтăлас тесе тем те туса пăхнă ĕнтĕ Хурнай çыннисем. Анчах ял çыннисен ăсĕпе вăйĕ хальлĕхе çутçанталăкпа килĕшӳ тупаймаççĕ-ха. Темиçе çул та хывнă. Кашнин хăйĕн ячĕ пур. Мишавай çулĕпе велосипедпа, çуран, лашапа çӳреме пулать. Мотоциклистсем унран хăраççĕ. Йӳçсе-кĕвелсе тăракан кӳлленчĕксем пайтах ку çул çинче. Вашмăк çулпа çӳреме тӳререх те, ансатрах та, анчах юханшыв урлă хывнă кĕпер ăнмасть. Çурхи ейӳ мар, шалкăм çумăр та час-часах иле-иле каять ăна. Тимĕр-бетон кĕпер пирки ĕмĕтленсе калаçма тытăнни те тахçанах пулать. Алă çитереймеççĕ-ши, укçа тупаймаççĕ-ши, ĕçлекен çук-ши? Никамран ним ыйтса пĕлме çук. Пĕри пĕр тĕрлĕ шахвăртать, тепри тепĕр тĕрлĕ суять. Мана хама Вашмăк çул ку таранччен кирлех те пулман-ха, маншăн асаттепе асанне патне хăнана кăна çӳреме пур енче те çул уçăччĕ. Халĕ, руль умне ларнă хыççăн, çынсен ĕмĕрхи хуйхи ман çине те сиксе ӳкрĕ.

Ку Вашмăк çулне ĕнтĕ апла та, капла та туса пăхрĕç. Вăрман касса çула анлăлатрĕç, çĕр хăпартса чул сарчĕç. Тимĕр-бетон кĕпер хывсанах шоферсем пуç пăркалама пăрахаççĕ те-ха. Унччен çавра çулпах çӳреме тивет. Вăл çаври те пит шиклентермест. Çавра кайнă — çул хывнă, пурнас ĕмĕре тăснă. Лакăм-тĕкĕмĕ те хăратмасть. Яла çитеспе лапам вырăн пур, унран иртсе пĕтме çук. Çаппине-туратне мĕн чухлĕ пăрахман-ши, миçе машина стройка каяшĕ турттарман-ши — тĕпсĕр авăр çăтнă пекех, таçта кайса кĕрет. Палли те, йĕрĕ те юлмасть. Кĕрлĕ-çурлă вăхăтра Сехмет кукри текен çак вырăна кам кăна ылханман-тăр. Калама сăмах çитеес çук. Питĕ, питĕ хытă тарăхнă чухне çынна вара Сехмет кукри тесе хуратпăр. Кунтан ылханлăрах сăмах пирĕн ялсемшĕн урăх çук.

Хам тĕллĕн пуçласа çула тухмалли вăхăт та çитрĕ. Пĕрремĕш рейс (хам куçа хам ĕненместĕп) — Хурнайне. Савăнтăм та, пăшăрхантăм та. Çуралнă килте пĕр эрне пурăнма тӳр килни савăнăç кӳрет, çулсем нумаййи хăратать. Чăнах та, хам тĕллĕн пуçласа рейса тухнă чухне темиçе çулран пĕрне суйласа илме пӳрнинче темле тĕшмĕшле пĕлтерĕш пур пекех туйăнчĕ.

Çул хутне тепĕр хут вуласа тухрăм. Пĕр саспалли сиктермиех. Çаплах, Хурнайнех тенĕ. Ытти шоферсем хăш çулĕпе кайăпăр тесе ыйтас-тавас пулсан мĕн каламаллине шухăшласа хутăм та: манăн хама пӳрнĕ çулпа кăна каймалла...

Кабинăна кĕрсе лартăм та хăш çулне пĕлме шăпа ятăм. Вашмăк çул тухрĕ. Ыттисенчен тăрса юласшăнах киле кĕрсе тухмалла тесе сăлтав тупрăм.

Мана çĕнĕ те мар, кивелме те ĕлкĕреймен ЗИЛ çирĕплетсе пачĕç. Машина йышăнма Рафаил Иванович та пычĕ. Иксĕмĕр çур кун ытла аппалантăмăр. Уçса тĕрĕслесе пăхман пĕр узел та, деталь те хăвармарăмăр темелле. Мукка çури пекех хуп-хура пултăм. Пĕр пайне кăларса илет те Рафаил Иванович мана тыттарать: соляркăпа çу та лайăх çулла. Унтан тепĕрне. Çуса тасатнă хыççăн та-ха çавăркаласа пăхмасăр, тусан-çӳпĕ таврашне вĕрсе ямасăр пĕр пайне те вырăна лартмасть. Хăй вĕçрен калаçать: «Хĕрарăм пекех вăл машина — ачашланине юратать...» Хăш-пĕр пайсене тупса улăштарма хушрĕ.

— Тирпейлĕ тыткаласан, — пулчĕ ун юлашки сăмахĕ, — кунпа çĕр чăмăрĕ тавра та çаврăнма пулать. Вĕренсе çитрĕмĕр иккен машина кăларма...

Мана ларма хушса кабина алăкне уçрĕ, хăй тепĕр енчен кĕрсе ларчĕ, пӳрнипе хапха еннелле тĕллерĕ. Ял тавра çаврăнса килтĕмĕр — пĕр сăмахпа та асăрхаттару тумарĕ.

Ытти шоферсем çавра çулпа Хурнайнелле çул тытнă иккен. Манăн çак самантра темшĕн Хĕлимун пичче çурчĕ умĕнче машинăна чарас килчĕ. Шутласа тăмарăм, машинăна хускатрăм.

Кĕтме тухнă пекех, Хĕлимун пиччепе Хветура аппа хапха умĕнче тăра параççĕ.

Машинăна тăрук чартăм та кабинăран сиксе тухрăм. Сывлăм сулхăнĕ те саланса пĕтмен-ха. Таврана пулса çитнĕ панулми шăрши сарăлнă. Кассăн-кассăн килсе тухакан çил варкăшĕ çанталăк кĕр енне сулăннине çине-çинех асаилтерет. Кушак та хĕвел питтине, хапха юпи çумне, тĕршĕнсе ларнă.

Çутçанталăкăн чи тулăх вăхăчĕ çитрĕ. Уй-хирте те тырă-пулă йăтăнать, пахчара улма-çимĕç, пахчаçимĕç йывăрланать, вăрманта кăмпа тачкаланать, çырмара пулă çу хывать. Кĕр мăнтăрĕ тенĕ çак вăхăтра этем те пурнăç хавасне хытăрах туйма тытăнать: пит-куç тӳлекленет, ăс çутăлать. Хĕлимун пиччепе Хветура аппан тарават куллинче те çакна сиссе илтĕм.

Вĕсем иккĕшĕ те мана ытамласа чуптума хатĕр, анчах пĕр-пĕринчен именеççĕ.

— Нумайлăха-и? — ыйтрĕ Хветура аппа.

— Мĕн ĕç тумалла терĕç? — пĕлесшĕн пулчĕ Хĕлимун пичче.

— Эрнелĕх терĕç. Кĕрхи çĕртме айне навус кăлармалла.

— Аслаçупа асаннӳне пиртен салам кала...

Мĕнпур çак сăмаха каласшăнах хапха умне иккĕн тан тухман-ха. Ку паллă. Çапах та, ĕç шанса хушнă чухнехи пекех, кăмăлăм тулчĕ.

— Юрать, калăп, — терĕм те машинăна кĕрсе лартăм.

Мĕн калаçса юлчĕç-тăр — пĕлместĕп. Хĕлимун пиччепе Хветура аппа хапха умĕнче тăрса мана пĕрремĕш çула ăсатнинче те асамлă пĕлтерĕш пур пекех туйăнать.

Кашни лакăм-тĕкĕме асăрхаса пыратăп. Çул кукрисемпе тăвайккисем, вĕтлĕхсемпе сĕвемсем — пурте-пурте асра юлчĕç. Куç хупса каласа пама та пултарассăн туйăнать. Ӳкерме хушсан та ним те сиктерсе хăварас çук.

Хайхи шыв урлă хывнă кĕпер патне çитрĕм. Ăнман кĕпер патне. Кунтан ялăн çуррийĕ курăнать. Леш çырана каçсан ансăр улăх, вăрăм тăвайкки пулмалла. Хăпарса çитсенех колхоз гаражĕ, заправка. Вĕсенчен иртсен ял урамне кĕретĕн те. Унччен шыв урлă каçмалла-ха.

Кĕперĕ, чăнах та, силленсе кăна тăрать. Картлă кĕвенте пекех аялалла усăннă. Карлăкĕсем йӳрĕнчĕк, пырса перĕнме те асăрханмалла. Кĕперĕ хăй мĕнпурĕ те тăсăмпа пăрахнă икĕ хыр кĕрешрен çакăнса тăрать. Свай юписем çĕрĕшсе тайăлнă та тытмаççĕ. Тăрс-тăрс сиксе пăхрăм. Кĕпер утьăкка сиктерет. Таçтан виçĕ çамрăк сиксе тухрĕ. Çулпа ман тантăшри те, аслăраххи те пур. Хамăр ялсемех. Сăнран паллатăп. Куллен курса тăманнипе ятне-шывне пĕлместĕп. Ыйтса тăма аван мар пек пулчĕ.

— Мĕн, хăратним? Яра кăна пар! — кăшкăрса каларĕ çаксенчен пĕри. — Каскадерсем кун пеккине кăна мар кураççĕ.

— Ма юсамаççĕ вара ку кĕпере? — те хамран, те çамрăксенчен ыйтрăм.

— Мĕн валли? Ав çӳлерех çĕнни тăваççĕ, — терĕ тепри. — Яра пар! Каçкаласа çӳреççĕ кунта...

Пуçланчĕ хайхи. Эпĕ вĕсен вырăнĕнче пулсан хам та тăрăхламалла кăна. Кӳренсе мĕн тăвăн вĕсене?

— Эй, мĕн-и? Çӳç вирелле тăрать-и?

— Ан хăра! Анса кайсан та çĕр çинчех юлатăн. Америкăна шăтарса тухаймастăн.

— Ӳксен ан хăра, туртса кăларатпăр...

Вĕчĕхтерсех ячĕç, вĕчĕхтерсех... Çын кулли те мăшкăлĕ пулас килменни манра тĕлĕнмелле хăюлăхпа теветкеллĕх çуратрĕ. Каялла çаврăнса кайма килменнине пĕлччĕр. Васкамасăр уткаласа çӳретĕп. Кĕпер мĕнлине хам паçăрах пăхса илнĕ-ха. Çавăн пекех васкамасăр машина патне таврăнтăм. Кабинăна кĕрсе лартăм. Шăнăрсене хытартăм. Педаль çине пуснă чухне те, руле унталла-кунталла пăркаланă чухне те шиклĕх туйăмне сисмерĕм. Каçса кайсан, машинăна çул хĕррине чарса кабинăран тухсан халь-халь йăтăнса анас пек силленекен кĕпере куртăм та, алă-ура чĕтреме тытăнчĕ, çамка çине сивĕ тар тапса тухрĕ.

Çыранра тăракан леш виçĕ çамрăк çăвар вылятма мар, калаçайми пулчĕç. Кĕпер силленме чарăнсан тин виççĕшĕ те асăрханса каçрĕç те ман патăма пычĕç. Кам ачисене палласа илес пек тĕсесе сăнарăм.

Хытăрах йĕкĕлтекенни ой-ой! текелесе илчĕ, пуç пăркаларĕ. Виççĕшĕ те ман çине хисеплĕн пăхса тăраççĕ. Эсир теме тытăнчĕç, яла çити лартса кайма ыйтрĕç.

Вĕсене кабинăна хампа юнашар лартрăм.

— Кун пекине курманччĕ-ха, — терĕ аслăраххи мăн çын ăслайĕпе. — Хăрамарăн та-и?

— Мĕн хăрамалли унта?

— Опыт пур ĕнтĕ. Малти кустăрмисем те пĕренерен тухса каймарĕç вĕт. Пăхсах тăтăмăр. Пĕрене тăрăх тӳп-тӳрĕ пычĕç. Ехрем Иванĕ пирки калаççĕ, иртсе кайман вырăн пулман теççĕ. Ехрем Иванĕ чăн-чăн маçтăр пулнă. Фронтрах шофера вĕреннĕ те. Халĕ ял халăхне тĕлĕнсе калаçмалли эсĕ тупса патăн...

Мăнаçлăн ларса пыратăп. Хам шухăшлатăп: шеремет ачи, ним те мар шыва йăтăнса анма пултарнă-çке-ха. Вăт пулатчĕ инкек тетĕп. Леш çамрăк çын хăйĕннех перет.

— Миххал та çав тери ăста шофер. Пирĕн вăрманта вăл кĕрсе тухман кĕтес çук. Мĕн те пулсан кӳрсе килмелле чухне пирĕн çынсем Миххал машинине çырса пар тесе кăна тăраççĕ. Пĕррехинче вунтăваттăмĕш кварталтан хăвăртлăх улăштармасăр яла тухнă. Сцеплени темле майлă хирĕнсе ларнă çакăн. Хытăрах тĕртнĕ-и, темĕскерпе çапнă-и, рычаг хуçăлнă та кайнă. Вутă тиенĕ машинăна çынсем пулăшнипе тĕмеске çине тĕртсе хăпартнă. Машина инерципе хускалса кайнă та, Миххал лакăмсенчен асăрханкаласа иртсе ялах çитсе ӳкнĕ. Кашниех ун пек пултараймасть.

Çамрăксем ман çине ăмсанса пăха-пăха илеççĕ.

— Вара чăнах та пултаратăн, — терĕç темиçе те.

Хам паян пуçласа рейса тухнине пĕлес пулсанах ку сăмахсене илтеес çукчĕ. Вĕçкĕнленес кăмăлăм çук çĕртенех пуçăма кăлт та кăлт хыçалалла ывăта-ывăта илетĕп. Руле хăрах алăпа тытса пыратăп. Тепринпе кĕсьере тем ухтаратăп. Акă правлени çурчĕ умне çитсе чарăнтăм та. Ун крыльци çинче виççĕн-тăваттăн тăраççĕ.

— Кĕтсе илме председатель хăй тухнă, — терĕç эпĕ лартса килнĕ çамрăксем.

Хăшĕ председатель пулнине уйăрса илес тесе пăхкаланă хушăра ман пассажирсем саланса пĕтрĕç.

— Ыттисем, ыттисем ăçта? — кăшкăрса ыйтрĕ тăракансенчен пĕри.

— Часах çитмелле, — терĕм.

Председатель çакă пулнине чухларăм вара.

Эпĕ председатель пулĕ тесе шутлакан çын канăçсăрланать. Хăйĕнпе калаçса тăракансенчен уйрăлса кайрĕ. Унталла та кунталла пăхкалать. Ман машина патне пычĕ. Эпĕ, çаплах кабинăра лараканскер, мĕн тăвать-ха ку тесе пăхса лартăм-лартăм та тухса уткаласа çӳреме шутларăм. Каласса каламарĕ-ха сăмахĕпе, анчах ярса панă ĕнтĕ сăмса шăлаймансене тесе шухăшланине чунпах сиссе илтĕм. Пулас ĕç-пуç пирки те манпа калаçасшăн мар.

Темле сӳрĕккĕн, пурнăçри ăнăçсăрлăхсем ĕшентерсе çитернĕн алă сулчĕ те калле правление кĕрсе кайрĕ.

Мĕн пулса иртнине çийĕнчех чухлаймарăм та. Тем вăхăтран председатель тепĕр хут тухрĕ, ман еннелле пăхрĕ те (хам та лайăхах илтрĕм) тĕлĕнсе кăшкăрса ячĕ:

— Çавă-и? Ма паçăрах каламастăр?

Ман патăма чупса пычĕ. Хăй хыпăнса калаçать.

— Хă, пăх-ха эсĕ! Вашмăк çулпа килнипе ыттисенчен маларах çитсе ӳкне иккен. Вăл çулпа тахçанах çӳреместпĕр эпир. Çĕннине шанса тăратпăр. Кĕперне тума тытăннă-ха. Таçтан тупăнчĕç те ку «Мостострой» çыннисем. Чуна илмеллипех илеççĕ. Кантурĕ Ульяновскра, прорабĕ Канашра. Хирте çил хăваланă пек чупатăн кăна çавсем хыççăн. Кĕрсе ларар-и ман пата? Яту мĕнле-ха сан? Чим, хамăр ял ачиех-çке эс. Мĕнле палламарăм пулать? Мĕнле тавçăраймарăм пулать? Айккинчи çын пулсан Хурнай тенинченех сехре хăпмалла çав...

Аттепе анне пирки ыйтса калаçрĕ. Тахçан курман тăванне курнă пек хăтланчĕ. Вăхăт-вăхăтăн аванмарлансах тăтăм ун умĕнче. Çурăмран та лăпкаса илет, ятпа, атте ячĕпе чĕнет. Хальччен никам та кун пек хисеплемен те — пит хĕреле-хĕреле каять.

— Ыттисем килсе çитиччен ваттисене кайса савăнтар. Ахалех тăратăн, — терĕ те председатель, хускалтăм вырăнтан.

Никамран ытла асанне хĕпĕртесе ӳкрĕ. Асатте алă та тытмарĕ. Ĕçлекен пултăнам тесе ыйтрĕ те çырлахрĕ. Хăйĕн вĕçленми шухăшне шухăшлама каллех туйи çине уртăнчĕ. Атте шăллĕ килте çукчă. Унăн арăмĕ, пĕчĕк ачапа айланаканскер, асанне пекех çупăрласа чуптăвас кăмăлĕ пуррине пытараймарĕ, анчах юнашар ларса калаçма пушанаймарĕ. Асанне кăна çăвар хупма пĕлмерĕ. Васкамалла, кĕтеççĕ пулĕ теме тăрсан ĕçӳ тармĕ-ха, каласа кăтарт теейсе пӳлчĕ. Мăнукĕ ют килте ӳснине пĕрре те пулин пăшăрханса асаилмерĕ те, ытлашши пыр вырăнне шутланă вĕсем мана, тĕсси тесе килтен ăсатнă тесех шутлас килчĕ. Ачапча аслисене ӳпкелени вырăнсăр. Пире никама та аттепе аннене, шăпапа кун-çула хамăра килĕшнĕ пек суйласа илмелле туман. Ман енчен те ӳпкев сăмахĕ ан тухтăр тесе асăрханса кăна калаçрăм. Асатте те, асанне те тăван-пĕтене хисепе хума пĕлекен çынсемех. Темиçе çул каяллахи пек, çуралнă кил ăшшине çĕнĕрен туйма тытăнтăм.

Ĕçрен таврăннă чухне килте хăвна кĕтнине туйса пыма уйрăмах ырă. Асанне тытнă ĕçне пăрахсах ман патăма чупса пырать. Унăн пурте ал айĕнчех: супăнĕ те, алшăлли те, таса кĕпе-тумтир те. Вĕрентсе мар, канаш ыйтса калаçать манпа. Клуба ăсатса янă чухне кăна пули-пулми çынпа ерсе ан çӳрех тесе вĕрентет.

Эрнелĕх тенĕскерсен, пирĕн ĕç тăсăлсах кайрĕ. Навус кăларса пĕтертĕмĕр те, торф турттармалли тупăнчĕ.

— Пĕр килнĕ пек чухне час вĕçертем мар-ха, — кула-кула калаçать председатель.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн