Электронлă вулавăш

Вăл каçма еннелле пăрăнмарĕ, пĕр кунхине Герман Петровичпа иксĕмĕр кайнă сукмак çине тухрĕ.

Аслă çул çинче чарăнса тăчĕ. Кӳлленчĕк еннелле пăхса калаçма пуçларĕ.

— Халь тин чĕртсе тăратас çук, — терĕ вăл. — Сана пĕлме кăнă мĕн-мĕн пулнине каласа парам. Рамана Гамильпе Арккай вĕлернĕ.

— Ăçтан пĕлетĕн? — хыпăнса ыйтрăм тӳрех.

— Раман хăй каласа пачĕ, — терĕ вăл лăпкăн кăна.

Чăнах та урмăшнă иккен тесе шухăшларăм та Музăна тĕсесе пăхса илтĕм. Куçĕсем тăп-тăрах. Урмăшнă çыннăн куç урăхланать теççĕ. Сăлтавсăрах кулмасть. Кулă палли те çук пичĕ çинче.

— Тĕрĕс пĕлетĕн пулсан ма милицие евитлеместĕн?

— Пурпĕрех чĕртсе тăратас çук терĕм-çке, — терĕ те утса кайрĕ.

Машина çулĕпе утрăмăр та утрăмăр, силленсе тăракан кĕпер урлă каçас темерĕмĕр, аякранах çаврăнтăмăр. Ĕнтĕ Музăн та çынпа хутшăнас та калаçас килет пулĕ çав. Мĕн вăхăт хушши вăл никама сăмах чĕнмесĕр пурăннă-çке. Пĕртен-пĕр Раманпа калаçнă...

Нихçан та унпа апла юнашар утса пыман, астумастăп. Унăн вĕри сывлăшне туятăп, унăн çамрăк та хитре пичĕ çине пăха-пăха илетĕп. Вăл калать. Хăй кăна пĕлнине, хăй кăна шухăшланине. Манăн унăн пĕр сăмахне те хăлха айккипе ирттерсе ярас килмест.

— Раман милицие ĕçлеме кĕричченех Гамильле Арккай çаратса çӳреме тытăннă. Çакна пирĕн ялта пурте пĕлеççĕ. Эс салтака кайичченех-ха Герман Петрович вĕсене чиркӳ çаратнăшăн суд умне тăратасшăнччĕ...

— Каланине астăватăп-ха, — терĕм те Музăн шухăшне татас мар тесе çийĕнчех шăплантăм.

— Раман милицире ĕçлеме тытăнсан çаксене тытсах чарма шутларĕ. Ку вăхăталла вĕсем пуçсăрлансах çитнĕччĕ. Малтан ытти районсенчи универмагсене тустарса çӳретчĕç, ку таврарисене тĕкĕнмен... Вĕсене те тиркеми пулчĕç юлашкинчен. Виçесĕрех сĕмсĕрленме пулатъ мар-и? Хаклă япаласене кăна илнĕ вĕсем. Ылтăн, кĕмĕл, сехетсем. Хĕрарăм пальтовĕсен песецпа тилĕ çухисене каса-каса илнĕ. Вара Казахстана кая-кая сутнă...

Район центрĕн универмагĕ милици уйрăмĕпе урам урлă кăна ларать, тĕлме-тĕлех.

Тахçанах лартнă çак йывăç лавккара хутма пăрахнă кăмака пулнă. Куç илĕртĕвне ан пăстăр тесе ăна фанер листисемпе хупласа хунă. Вăрăсем çав кăмакан мăрйине сӳтсе кĕнĕ. Хурал ан асăрхатăр тесе кантăк-чӳрече таврашне тĕкĕнмен, алăк пломбине тивмен. Сисесех тесен сисме те пулнă-ха, маччари кăвакарчăнсем шуйхашнине хуралçă та илтнĕ. Кушак хăпарса кайнă пулĕ тенĕ те лăпланнă. Тепĕр кунне тин милици уйрăмĕнче калама çук пысăк шăв-шав çĕкленнĕ. Пуçланнă вара ĕрлешӳ! Мăшкăл мар-и-ха пакунлă çынсене? Вĕсенчен виçĕ утăмрах вăрăсем сĕмсĕрленеççĕ. Отпускрине отпускран, командировкăрине командировкăран чĕне-чĕне илнĕ. Вăрмансене, улăхсене, ялсене тĕрĕслеме тытăннă. Таçтах тарса каяйман-ха, çийĕнчех йĕрлесе тупмалла тесе вĕскĕртнĕ пуçлăхсем. Раман вара, Гамильпе Арккая лайăх пĕлекенскер, ăçта пытанса пурăннине чухланă. Сайрахвара кăна мар, ытти ялсенче те арçынсемпе аташса пурăнакан хĕрарăмсем пур. Пирĕн ялсем те йăр-япăш хĕрарăмсене Мунча Ульхи тесе кӳрентерме пăхаççĕ. Ларнă та Раман виç кустăрмаллă мотоциклĕ çине тухса вĕçтернĕ Сайрахвана, Мунча Ульхи патне. Малтанах пĕлнĕ пулсан Раман юлташа кама та пулсан илнех пулĕччĕ. Килсе çапăнман-и çавсем тесе ыйтасшăн кăна пулнă-çке вăл. Пырса кĕнĕ кăна вăл, ура ярса пуснă кăна çенĕкелле — пуçне çăнăх миххи тăхăнтарнă та алă-уран çыхса хунă.

Çу вĕçнелле пулнă ку. Эпĕ ун чухне Раманран та Верккаран çыру кĕтсе салтак казармин кĕтесĕнчен кĕтесне çӳренĕ. Веркка та, Раман та тĕнче мăшкăлĕ пулнине пĕлеймен.

Пăрахнă хайхине çенĕк кĕтесне, ăпăр-тапăрпа витсе хунă. Кăшкăрсан та никам илтмессине пĕлнипе Раман шарламан, шăл çыртнă та мĕнле çăлăнмалла-ха тесе шухăшланă. Пăркăчласа лартнă алă-ура тĕннĕ, анчах хускалма та юна хускатма май пулман. Кашни сас-чĕве тимленĕ. Пӳртре кам-кам пуррине хăть пĕлем-ха тенĕ. Туй та, çăнăхта та мар-ха, çавăнпа никам та ытлашши сасă тăвас темен. Алăк та майпен кăна уçăлнă та майпен кăна хупăннă. Пăшăлтатса калаçни кăшкăрнинчен те уççăнрах илтĕнет тепĕр чухне. Пĕр арçын тепĕрне Раман мотоциклне картишне кĕртсе лартма хушнине илтсе юлайнă. Апла пулсан ăна кунтан кăларса ямаççех. Мĕн тума шутлаççĕ-ши? Нивушлĕ çаплах?..

Çине тăрсах турткаланма, çыхха пушатма хăтланнă. Арçын аллипе çыхнăскерне салтма ансатах мар çав.

Вăхăт иртми пулнă. Пĕр хушă пӳртре те сас çухалнă. Пăшăлтатни те пулин илтĕнмен. Унтан алăк уçăлса хупăннă. Тинех ӳсĕр сасăсем янраса кайнă. Малтан Арккай сассине уйăрса илнĕ Раман. Мунча Ульхи тесен, чăнкăлтатаканах пулнă. Ихĕлтетсе те ахăлтатса кăна тăнă.

— Салтăнса вырт терĕм-и сана? — илтĕннĕ тепĕр сасă.

— Ача умĕнче-и? Выляма кăларса ярам-ха малтан...

— Ниçта та ямастăн. Хупса хур çавна тĕпсакайне...

Макăрнă сасă тăрăх ача миçерине чухлама çук. Миçере пулсан та, хăйшĕн хăй тăрайманскер ĕнтĕ. Çавăнпа каçăхса кайсах макăрма тытăннă. Темпе çăварне хупланă пулас та, ача сасси илтĕнми пулнă. Ульха çари çухăрса янă.

— Ан ыраттар-ха çаплах! Майпенрех тыткала-ха!

— Салтăн тесе паçăрах каланă сана!

Тинех Гамиль сассине уйăрса илнĕ Раман. «Тискерленсе çитнĕ иккен кусем, Арккайпа иккĕшĕ те», — шухăшланă та шăлне тата хытăрах çыртнă. Ачашлăхпа ачашлăх килĕштерет, тискерлĕхпе тискерлĕх çапăçать. Мĕн тунă пулĕччĕ-ши Раман алă-ура ирĕкре пулсан? Çак тискерсене çĕнтерме тата тискертерех пулмалла-çке...

Шухăшне вĕçлеме паман ăна. Вăйлă алă çĕклесе илнĕ.

— Ăçта-ха ун çăварĕ? Миххе кас çав тĕлтен, — хушнă Гамиль.

Ирĕккĕн сывласа янă кăна Раман, тутине сивĕ япала пырса çапăннă.

— Шăлне çыртса лартнă ку...

— Хир, кĕленче сăмсипе хир... Пулчĕ-и? Яр, шеллесе ан тăр, кĕленчипех яр...

Малтан пыра çунтарса илнĕ эрех, унтан ăна та туйми пулнă. Ним туса хирĕç тăма çукки хытă тулаштарнă Рамана. Михĕ витĕрех çӳçе тăлпаласа тытнă та çирĕп алă пуçа каçăртнă. Ланкăрт-ланкăрт кăна юхнă кĕленчери эрех.

— Кунпа çитет-и вара?

— Çитмесен тепринче ярăпăр. Ним туйми çывăрса кайтăр-ха малтан.

Кĕленче пушаннă та, лап пăрахнă ăна малтанхи вырăна. Ӳкнĕ чухне ыратнă пек пулнă, анчах часах вăл иртсе кайнă. Çан-çурăм пĕçерсе илнĕ, алăсем лĕпсĕрленнĕ. Ку тарана çитсе виçĕ черкке те ĕçсе курманскерне туххăмрах çемçетсе янă. Пуç кăшласа çаврăннине туйса та выртайман Раман. Тăнĕ тарма васканă...

— Пăвса вĕлермен ăна, шывпа чыхăнтарнă, — терĕ пырсан-пырсан Муза, — Çавăнпа ĕнтĕ милицисем ӳсĕрпе çулран пăрăннă та шыва кĕрсе кайнă тесе шутлаççĕ. Çавăнпа ĕçне хупрĕç те...

— Сайрахва халăхĕ те, Хурнай халăхĕ те пĕлет пулсан, — хирĕçлеме тăтăм эпĕ.

— Кам пĕлет? Мунча Ульхине çăварна кăна уç тесе хăратса хăварнă.

Ку хăвăн фантазийӳ кăна мар-и тесе ыйтас-ыйтас тенĕ çĕртен кӳренĕ ку тесе шухăшларăм та шарламарăм. Ман шухăша пĕлнĕ пекех, Муза хăй пуçларĕ çав калаçăва.

— Хамран ним те шухăшласа кăларман эп. Мана йăлтах-йăлтах Раман хăй каласа панă.

— Хăçан, мĕнле майпа?

— Эй, чухламăша ан пер. Итлеме пĕлмелле. Вилнĕ çын та чĕрри пекех калаçать. Хĕрĕх кунччен çын чунĕ хăйĕнпе пĕрлех пулать. Пытарнă кунран пуçласа пĕр кун сиктерми çӳренĕ эп ун патне. Пире иксĕмĕре кăна никам та чăрмантарайман. Иксĕмĕр кăна пулнă эпир...

Çавра пулсан та çулăн вĕçĕ пур. Ял вĕçне çитсе тухрăмăр та, Муза мĕнпур калаçăва пат татрĕ те малалла чупса кайрĕ. Эпĕ аптăраса вырăнтах тăрса юлтăм.

— Иксĕмĕре пĕрле çын ан куртăр, — терĕ вăл.

 

Вунтăххăрмĕш сыпăк

Ларам та министр патнех çыру çырам тесе шухăшлама тытăнтăм çакăн хыççăн. Анчах ниепле те алă çĕкленмест. Тытĕç те сан пек фантазерсем пайтах тесе хурĕç. Ман хирĕçлесе калама сăмах та пулмĕ.

Музăна курас та татах-татах ыйта-ыйта пĕлес килет. Вăл малтан каласа панине хам курнă пекех ĕненме пуçларăм ĕнтĕ. Чăнах çапла пулнă тесе такампа та тавлашма хатĕрех халь. Анчах тытса çыру çырма тем иккĕлентерсе тăрать.

Декан ирĕк панă вăхăт иртсен тата тепĕр эрне асанне патĕнче пурăнтăм. Унăн сывлăхĕ майлашăнса кайрĕ те, пурпĕрех института таврăнма васкамарăм.

Ĕнтĕ кĕрхи тепĕр уйăх пуçланчĕ. Сарă-кĕрен тумлă вăрман силленсе илме çаплах васкамасть-ха. Шукăль тумне çаплах упрать. Ир-ирĕн ял çийĕн çăра тĕтре тăракан пулчĕ те, шурă-шурă сывлăш витĕр вăл тата илĕртӳллĕрех курăнать. Пĕр çав илеме курассишĕнех иртерех вăранас килет мар-и? Вăл кăна мар-ха çав. Каç-каç ыйхă вĕçекен пулчĕ. Пуçа пĕр кĕрсе вырнаçнă шухăш хăпма пĕлмен чухне алă-ура та усăнать. Мĕн тăвам-ха, мĕн тăвам тесе куна-çĕре ирттерме тытăнатăн. Мĕн тума шутланине шутларăм-ха, министр патне çыру çырас тетĕп. Мĕнле тытса тумаллине пĕлейместĕп.

Ирхи тĕтре те сĕврĕлсех пĕтейменччĕ. Чӳрече умне пырса тăтăм. Никама та мар, шăп кирлĕ çынна, куршĕ ачине, курах кайрăм. Тăн-тăн! шаккарăм чӳрече рамине. Ача чарăнса тăчĕ те ман еннелле пăхрĕ. Кăчăк туртса кĕтсе тăма хушрăм. Вара хут татки илтĕм те ман сана халех-халех курмалла тесе çыртăм, ачана тыттартăм та çав хутпа Муза патне чуптартăм. Часах çаврăнса та çитрĕ хайхи. Хамăн хут таткинех хама тыттарчĕ. Çавăркала-çавăркала пăхрăм та вĕттĕн кăна çырнине тĕл пултăм. Каçма çинче тенĕ унта. Васкаса тум улăштарма тытăнтăм та, асанне хускалчĕ. Ах, ним те пытарма çук-çке унран. Чăланран целлофанпа чĕркенĕ ăшă свитер çĕклесе тухрĕ.

— Пенси илсен туянтăм та, тăхăнса пăх-ха. Килешет-и? Эпĕ аптăраса ӳкнĕ пек туйăнчĕ-ши асаннене, вăл хăех теркене салатрĕ, хăех мана тумлантарма пуçларĕ. Калаçа-калаçа.

— Хĕрарăмсем пит илеççĕ те, манăн та тăхăнакан пур-çке-ха тесе шутларăм. Хаклах мар хăй. Индиренех кӳрсе килнĕ терĕç. Ай, чухах пулнă ку. Мăйна ăшă тытса тăрать. Ан хыв ĕнтĕ халь.

Ăçта каян тесе ыйтса тăмарĕ, эрех сĕнекен пулсан нихçан курман пек ан çăткăнлан тесе тăмарĕ. Урама тухсан унăн пуçне чӳрече карри витĕр куртăм та часрах пуçа чикрĕм.

Каçма карлăкĕ çине аллисемпе тĕревленнĕ, шывалла пăхса шухăша путнă Музăна курсан чарăнса тăрсах пуçа ун-кун силлесе илтĕм: куç урмăшĕ мар-и ку? Йăм хĕрлĕ плащпа мар, хура тумпа кăна курма хăнăхнă эпĕ ăна. Çара пуçăн та пулсан, Муза вырăнне мар, пирĕшти вырăннех хунă пулăттăм. Туртса çыхнă чечеклĕ тутăрĕ унăн тăпăл-тăпăл питне татах пĕчĕклетсе кăтартать. Эпĕ çывхарсан та, патнех çитсе тăрсан та шывалла пăхма чарăнмарĕ. Мĕн курнă вăл унта, шăнкăр-шăнкăр шыв юхăмĕнче? Юхать юханшыв, юхмастъ каялла тени асне кĕнĕ те, пурнăçăмăр та çавах тесе шухăшлама хистет-ши? Çаплах ĕнтĕ, çаплах. Пĕр пурнăç кăна панă та пурсăмăра та, кашни хамăр пĕлнĕ пек пурăнкалатпăр. Хĕн-асап, терт-нуша урлă каçа-каçа каятпăр, йăнăш хыççăн йăнăш тăватпăр, юйташ-туссене çухататпăр, пурпĕрех пуласси çинчен кăна шухăшлатпăр. Кашнинчех вара çĕнĕрен пуçламалла пулсанах пурнăçăмăра тесе шухăшлатпăр. Çĕнĕрен пуçламалла пулсан та хĕн-терчĕ, инкек-синкекĕ, йăнăш утăмĕ çавсемех юлаççĕ, вĕсемсĕр пурăнма никама та пӳрмен. Анчах пирĕн ӳсĕм тĕллĕн вĕсем ытлăн та çитлĕнех йăтăнса аннăн туйăнать. Эпĕ шутланă пекех шухăшлать ĕнтĕ Муза та: чăвашăн çитмĕл те çичĕ турринчен хăшне юраймарăмăр-ши, мĕншĕн пирĕн ӳсĕм тĕллĕн çавăн чухлĕ инкек-синкек ярса пачĕ-ши?

Муза хăйĕн шухăшĕсенчен уйрăласса чăтăмлăнах кĕтрĕм. Çаврăнчĕ вăл ман еннелле. Чăнах пирĕшти тăрать мар-и умăмра? Чунăма килнĕ сăна ӳкерме каласан, турăшăн та, çак сăна ӳкерме ăс çитереес çук пулĕ. Веркка кĕллентернĕ чунăм чуллансах ларман иккен. Илем еннелле туртăнма пăрахман...

Асап тӳссе курнă чун кăна илеме туйма пĕлет тенине вуланăччĕ таçта. Çаплах та пулĕ çав тесе шухăшласа тăнă хушăра Муза ман патах çывхарчĕ те алăран ярса тытрĕ.

— Кайса пуç таяр Рамана.

Хăй каçма тăрăх малалла утса кайрĕ.

— Хĕрĕх кун иртнĕ тахçанах. Хурлăх тумне хывас терĕм, — калаçрĕ вăл.

Сасси те урăхланнă пек туйăнчĕ. Ĕнер кăна вăл пусăрăнчăкчĕ, хурлăхпа хутшăннăччĕ. Паян чĕререн те явăккăн калаçать.

Вилтăпри умĕнче пуç чиксе тăтăмăр-тăтăмăр та калаçса татăлмасăрах пĕр харăс кайма пуçтарăнтăмăр. Муза, ĕнерхи пекех, çавра çулпа каясшăн пулчĕ.

— Халь ĕнте кунта Раманăн ӳчĕ кăна, чунĕ çӳлти патшалăхра, — терĕ Муза аслă çул çине тухсан.

Пуç чикрĕмĕр те иксĕмĕр çулăн икĕ айккипе утса кайрăмăр. Силленсе кăна тăракан кĕпер патне çитиччен пĕри те пĕр сăмах чĕнмерĕмĕр. Ура еккипе утрăмăр та утрăмăр.

— Министр патне çыру çырасах тетĕп, — чĕмсĕрлĕхе татрăм эпĕ.

— Усси мĕн пулĕ?

— Хăйсен çынни пулнă Раман. Мундир чысĕшĕн те пулин çине тăмалла...

— Çапла та, — хаш сывласа илчĕ Муза.

Унтан пуçне пĕлĕтелле çĕклерĕ те Раман чунĕпе канашланăн тем-тем каларĕ. Ăшĕнчи сăмахне кăлармарĕ.

— Çырса пăх та, — терĕ кăштахран, — Мĕн пулса иртнине Раман мана кăна каланă...

— Мунча Ульхине чĕнтерсе тĕпчемелле. Милиционерсем ăна мĕнле тумаллине пĕлеççĕ.

— Арккайпа Гамиль тахçанах ялта пурăнмаççĕ. Казахстана куçса кайнă. Кунта курăнса çӳремен вĕсем. Çапла киле-киле çаратаççĕ те хăйсем пурăнакан вырăна туха-туха тараççĕ.

— Кирлĕ пулсан çĕр тĕпĕнчен те шыраса тупаççĕ, — терĕм те, паянччен пулманнине, Муза кулсах ячĕ.

— Пăрахар ку калаçăва, — татсах каларĕ вăл. Каллех чĕнмесĕр утса пытăмăр.

Çул ял еннелле çаврăнсан Муза унран пăрăнчĕ те йывăçлăхалла утса кайрĕ. Юлмарăмах унран. Юнашар ларма ӳкнĕ ăвăса кăмăлларăмăр. Малтан Муза вырнаçса ларчĕ. Пĕр хушă пăхкаласа тăнă хыççăн эпĕ те вырнаçрăм, анчах унран аяккарах лартăм. Ку Музăна килĕшмерĕ, вăл ман çумах сикрĕ.

Ма хăратăн манран тенĕн ман еннелле кăлин пăхса илчĕ. Именсех кайрăм. Халь çак саматра çуралнă-ши ун сăмахĕсем, малтанах шухăшласа хунă-ши — ним те пĕлеймерĕм, сцена çинчи пек, такăнмасăр калаçма пуçларĕ.

— Сан патна Веркка таврăнмĕ, ман патăма Раман килмĕ. Кун-çулăмăра ĕмĕрĕпех ылханса пурăнаймăпăр. Иксĕмĕр те тĕнче телейсĕрĕсем пулса юлтăмăр. Çапах та ик телейсĕре пĕр телей ӳкĕ тен. Тен, телейсĕрсен ачисем телейлĕрех пулĕç. Эп сана, эс мана ăнланнă чухлĕ пире урăххисем нихăшĕ те ăнланаймĕ. Пĕрлешер те атя пурăнар пĕрле...

Мĕн сăмах кĕтсен те Музăран çакна кĕтменччĕ. Шанк хытса лартăм. Аплах тăм кĕлетке пек пулмалла маррине те ăнланатăп-ха, анчах ытла кĕтменрен-ши, хамшăн хам хуçа пулма пăрахрăм.

Муза вара ачашшăн сĕртĕнчĕ те ман çума пуçне чĕрçи çине хучĕ. Чунăм пăлхансах кайрĕ, туртăнса ларнă шăнăрсем кăна çаплах çемçелеймерĕç. Аранах сылтăм алла хускатайрăм, тутăрне сиртĕм те Музăна пуçран ачашлама тытăнтăм. Яштах тăрса ларчĕ хайхи, тутăрне малтанхинчен те пусарах çыхрĕ. Тинех асăрхарăм, тăнлавĕсем кăвакарчăн çуначĕ тĕслех иккен. Ăна пытарать манран...

— Турă çапла çырнă пулать-и-ха? — терĕм те Музăна хам çупăрлама хăтлантăм.

Паçăрхинчен те ачашраххăн сĕртĕнчĕ вăл ман çума.

— Ман Раманран ача юлнă. Хăвăнни пекех юрат вара ăна, — терĕ те пуçне ман кăкăрăм çине хучĕ.

Лăпкăн-лăпкăн кăна сывларĕ, ман чĕрем таппине тăнлать тейĕн. Тейĕн мар, тен, чăнах та çавнах тăнларĕ Муза. Йывăç турачĕсем те хускалса сасă тумарĕç, кайăксем пĕр-пĕрне чĕнсе шавламарĕç. Çил те пулин лăпланчĕ. Эпĕ те хускалми лартăм. Итлетĕрех чĕрем таппине. Унта суя сасă пулас çуках.

 

1987-1989

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн