Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Каçар мана, хăмла пек симĕс куç.

Каçар! Сана куççуль кӳрес теменччĕ.

Хам юратма пĕлеймессе кĕтменччĕ.

Каçар мана, хăмла пек симĕс куç.

Каçар мана, хăмла пек симĕс куç

Ху килĕшсен, ытах, пиччу сан пулăп,

Е асăнти таçти ют çын пек юлăп.

Каçар мана, хăмла пек симĕс куç.

Чечек пекехчĕ эсĕ маншăн.

Çут тĕнчере санран хитри,

Санран çепĕçреххи пулманшăн,

Хавасчĕ эпĕ мĕн тери!

Черем сана кăна уятчĕ.

Эс килĕштертĕн теприне.

Кĕр çитрĕ те шантарчĕ-ячĕ,

Ытарайми чечексене...

Кĕрлерĕ туй. Ислетрĕ çумăр...

Пусартăм эпĕ чунăма.

Эс халь инке... Çапла пуль çулăр,

Темерĕм эп ют арăма.

Чĕнмерĕм нимĕн. Шеллемерĕм.

Çӳпçийĕ майĕн — хупăлчи,

Чечек çине — пиçен темерĕм...

Çапла пуль юрату тĕнчи.

Ку тĕнчере тĕссем те урăхла:

Кĕрен çилсем хăюллăн улăхра

Сенкер утсен кăтрисене тураççĕ —

Кĕрхи илем çуркуннене çураçнă.

Кунсем кĕме манаççĕ улахран.

Кунти каçсем çухалнă канăçра,

Ним юлмиччен хĕрелнĕ анăçра

Сар чечексем пĕрне-пĕри саваççĕ,

Саркаланса кĕписене хываççĕ...

Кунта — нихçан та çылăх пулмасла.

Ирсем кунта пылаклă тунсăх пек.

Ав тухăçран васка-васка тухать те

Хĕвел ачи, чĕри ытла çунать те,

Юратупа пылланнă сывлăма

Чĕркуçлене-чĕркуçлене ĕçет.

Ку тĕнчери тĕссем йăлт урăхла...

Атя, санпа çак тĕнчере юлатпăр:

Сап-сар чечек, хĕвел ачи пулатпăр,

Ирпе — улах, каçпа улах тăватпăр —

Ун пек çынсем нихçан пурăнмасла.

Манран хитре чечек курсан — кала...

Çуркуннепе хитре чечек сахал-им?

Шыран пулсан чи хитрине шыра...

Ăна хампа танлаштарса хакламăп:

Ӳсетĕп эп таса юханшывра,

Вăл — çĕр çинче. Кирек хăшне суйла.

Манран ачаш хĕвел тупсан — кала...

Эп çеç сана таса чунпа ăмсанăп,

Хура чунсем юратуран кулаççĕ...

Хура каçра хĕвел епле ачашлĕ?

Сире валли каçран кун тумалла —

Чӳречĕре çăватăп шуçăмла.

Пуçу çине телей çусан, кайран

Çӳл тӳпене тинкерĕн, тен, сайра:

Пин çăлтăртан пĕрнĕ çеç асăрхамăн.

Сана вара инçетлĕхре те манмăп:

Ман çакнашкал нумай пурăнмалла —

Телейӳне курса ялкăшмалла.

...Вижу я, что небо не богато,

А про землю стоит говорить

Н. Тихонов.

1960 — 1964 çулсем.

Хусан — Мускав — Ленинград — Шупашкар.

Туту сивĕ, вĕри мар

Эп чуп тунă чух сана.

Чунунта çук шĕл-кăвар,

Унта, ахăр, пăр кăна.

Пит-куçу та хĕлхемне

Ман çине сапмасть хуть кăшт.

Темшĕн эс улшăннине

Сиснипе вăркать ман ăш.

Ыталатăп, ак, сана —

Ĕлĕкхи мар пек чĕрӳ.

Çитмен евĕр тем ăна

Вăл тапмасть хĕрӳ-хĕрӳ.

Аллу та, чăмăртасан,

Савăнса хĕсмест алла.

Эп сана куçран пăхсан

Туртăнатăн каялла.

Ăнланатăп: ырра мар

Чĕрӳнти çак улшăну.

Алхасать чунра пушар:

Чĕптĕм çук унта шану.

Мĕн тери хавас-çке çуркунне,

Чунăм савăк юрă çеç юрлать.

Сăнасан хур кайăк вĕçнине

Иртнĕ хуйхă манăçа юлать.

Умăмра тăратăн йăлкăшса,

Кĕçĕн Тивĕш ялăм, эс паха.

Халь Çавал, ейӳ тухса кайса,

Сарăлса хуплать пуль улăха.

Шухăш пур-ха çаранпа утма,

Вăхăт пулĕ-ха яла çитме.

Тăван енĕм, эп сана манман,

Çитĕп, çитĕп санпа киленме.

Мĕн тери эсĕ капăр паян,

Шупашкар — ман юратнă хула!

Юрă-кĕвĕ янрать те ян-ян,

Ĕмĕт-шанчăк çĕклет кăмăла.

Уçă çил кассăн-кассăн вĕрсе

Чечексен шăршине сапалать.

Шухăшпа тӳпене вĕл вĕçсе

Хăпарсан, савăк чунăм кулать.

Савăнса ача пек кăшкăрса

Мĕн пурне манăçса пĕр-пĕччен,

Çут тĕнче санпала выляса

Киленетĕп хавассăн темччен.

Юхан шывĕ юхрĕ хĕрелсе.

Тухăç хĕрлĕ. Курăк вутлăн çунчĕ.

Пăрушне çухатнă ĕнелле,

Макăрса иртет пĕр пăрахучĕ.

Çилĕ çук. Çăра тĕтре енче

Лашасем хастаррăн тулхăраççĕ.

Хĕрлĕ хумлă Атăл шывĕнче,

Пулăсем сиксе çатăлтатаççĕ.

Катара ав хĕмленет вăрман.

Ахăртнех унта вăранчĕ шуçăм...

Пурăнăç! Этеммӳне ан ман, —

Ĕмĕр сан ачу вăл, пурнăç тусăм!

Вăл иртет ав шур пăрахутпа,

Ав васкать килне вăлталлă пулăç.

Вĕçтерет вут-çулăм пек утпа

Ман ачалăх выртмаран — кур, пурнăç!

Вут хыпнă пек çунать çаран,

Çил вĕрнĕ майăн кассăн-кассăн.

Уй урлă утрăм эп çарран,

Куç йăмăхса ывăнайсассăн.

Кĕçех ăсанĕç тăрнасем,

Çула тухан кунсем те çитĕç.

Каллех кĕрхи çавра çилсем,

Тусан юпан ял хыççăн иртĕç.

Кăштах шикленнĕ йăмрасем,

Пуçне лăп пĕкнĕ кӳлĕ çийĕн.

Пӳрт тăрринче çил ачисем,

Сĕвеççĕ улăм çийĕн-çийĕн...

Вут хыпнă пек çунать çаран,

Сисмесĕрех кĕр кунĕ çитрĕ...

«Çĕр çинче тĕрлĕрен кĕнчеле», — тенĕ ваттисем. Ку ĕç çинчен мана кукамай каласа панăччĕ. Те чăн пулнă, те çук, анчах та çак ĕçе эпĕ мĕн ачаран ĕмĕрлĕхе астуса юлнă.

Ман ват кукамай ачалăхĕ вăхăтĕнче, чăваш халăхĕ, хăй уйрăм тĕнне ĕненсе пурăннă. Вĕсем Çӳлти Турă, Киремет, Хĕрт-сурт, Ийĕ, Вĕри çĕлен турăсене пуç çапнă. Çак турăсен кашнин хăйĕн ĕçĕ: пĕри — çумăр çутарать, тепри — аçа çаптарать, виççĕмĕшĕ вара — кил-çурта усалсенчен е пушартан, тĕрлĕ инкек-синкекрен хӳтĕлет. Çынсем вара турăсене юрас тесе тем те тунă: ялан вĕсен ячĕсене ассăннă, тĕрлĕ выльăх пусса чӳкленĕ. Чӳк тумалли выранĕ кашни вулăсрах пулнă. Кукамай ялĕнче те Киремет çырми, текен вырăн пур. Ку çырма питĕ тарăн, ун икĕ айккипе нимĕн те ӳсмен: пĕр чечек те, пĕр курăк та. Çырма варринче вара, пĕр пысăк вата хурама ларнă. Ку йывăç тем сарлакăш, питĕ çӳллĕ тата патмар пулнă. Тĕлĕнтермĕшĕ çакăнта — хураман çĕр çумĕнчен пуçласа пĕр виç тăват чикĕ тăршшĕ пĕр турат та пулман, çӳлелли турачĕсем вара, темле армак-чармак, пит кукăр-макăр. Çак Киремет çырминче ĕлĕк чӳк ирттернĕ. Ват кукамайăн ашшĕпе-амăшĕ картиш тулли выльăх-чĕрлĕх усранă. Тата унăн ашшĕ ял старăсти пулнă пирки, кашни чӳке тенĕ пекех, вĕсен çемьйи выльăх пуснă. Уншăн вĕсен çемйинчен кӳтӳ ачисен шалăвне пуçтарман.

Малалла

— Юр вĕçет. Шурă юр. Шур тăман.

Çавăрса, тустарса çил вĕрет.

Чун-савниçĕм, епле пурăнан,

Асăнатни тусна инçетре?

— Асăнатăп сана эп куллен —

Ĕçре чух е киле таврăнсан.

Ман пирки, тусăм, ан иккĕлен,

Уйăраймĕ пире шур тăман.

Санпа ман хушăра — çухрăмсем,

Тухса пулмĕ утса вĕсене.

Анчах хĕмлĕ вĕри туйăмсем

Манма памĕç пире пĕр-пĕрне.

— Тăманпа йĕпе юр, сивĕ юр

Хупăрлать пулсан та тĕнчене,

Пурпĕрех чĕрере шанчăк пур.

Ăшăтать вăл юратнă чухне.

— Вĕртĕрех алхасса шур тăман,

Çавăрттартăр çил-тăвăл урса!

Вут пек ăшă, хĕрӳ туйăма

Сӳнтереймĕ вăл, çын юратсан.