Ӗпхӳ хулинчен Шупашкара кӳрсе килме палӑртнӑ троллейбуссем кӑшӑлвируса пула ҫула тухайман. Ҫакӑн пирки паян республикӑн Правительство ҫуртӗнче иртнӗ планеркӑра транспорт тата ҫул-йӗр хуҫалӑхӗн министрӗ Владимир Осипов пӗлтернӗ.
Иртнӗ ҫул вӗҫӗнче пирӗн республикӑна 68 троллейбусран 10 троллейбус килсе ҫитнӗ. Кӑрлач уйӑхӗн кӑҫалхи пӗрремӗш ӗҫ эрнинче тепӗр 5 троллейбус илсе килнӗ. Вӗсем халӗ Шупашкарти троллейбус управленийӗнче упранаҫҫӗ.
Владимир Осипов пӗлтернӗ тӑрӑх, Ӗпхӳри троллейбус управленийӗнче ӗҫлекенсем кӑшӑлвируспа йышлӑн чирлеҫҫӗ. Ҫавна пула савут тулли хӑватпа ӗҫлеймест. Ҫавӑнпа предприятипе хушма килӗшӳ тунӑ. Унта палӑртнӑ тӑрӑх, троллейбуссене кӑҫалхи ака уйӑхӗн 1-мӗшӗччен илсе килмелле.
Шупашкарта пурӑнакан 39 ҫулти хӗрарӑм тӗнче тетелӗнче пӗр арҫынпа паллашнӑ. Кӑштахран вӑл ӑна водитель пулас ӗмӗтлине, анчах экзамен тытма йывӑррине пӗлтернӗ. Арҫын хӑйӗнпе патшалӑхӑн автоинспекцийӗнче ӗҫлекен ҫын тесе ӗнентернӗ. Чӑваш Енре ҫак тытӑмра ӗҫлекен ҫынпа паллаштарма шантарнӑ. Уншӑн 40 пин тенкӗ куҫарса пама ыйтнӑ. Хӗрарӑм килӗшнӗ. Ку вӑл кӑҫалхи утӑ уйӑхӗн 30-мӗшӗнче пулса иртнӗ. Хӗрарӑм автоинспекцире ӗҫлекен ҫынна шырама тухса кайнӑ. Анчах тупайман. Ҫапла вӑл хӑй улталаннине ӑнланнӑ та йӗрке хуралҫисенчен пулӑшу ыйтнӑ.
Хӗрарӑма улталанӑ арҫын Ӗпхӳре пурӑнать иккен. 38 ҫулти вӑйпитти унччен те ҫынсене улталанӑ. Ун тӗлӗшпе пуҫарнӑ ӗҫе суда ярса панӑ.
Эпир — Чӑваш республикин тулашӗнче пурӑнакан чӑвашсем, яланах Шупашкар хулине, ӑна хисеплесе, «Шупашкар» — тетпӗр. Пирӗн патри чӑвашсем пӗр-пӗринпе калаҫнӑ чухне ҫак шӗкӗр хула ҫинчен «Чебоксары» — тесе каланине илтмен. Ытти халӑхсен ҫыннисемпе калаҫнӑ чухне ҫеҫ «Чебоксары» — тетпӗр. Ма «Шупашкар» — тетпӗр-ха? Мӗншӗн тесен вӑл пирӗншӗн — Чӑваш республикин шӗкӗр хули. Пирӗн уйпа, ҫак хулара чӑваш чӗлхи янраса тӑмалла пек, унти тӳре-шарасем те, пуҫлӑхсем те, ахаль ҫынсем те пурте пӗр-пӗринпе чӑвашла калаҫмалла пек. Сӑмахран, пирӗн Пушкӑрт республикинче пушкӑртла калаҫнӑ пек. Е Тутар республикинче тутарла калаҫнӑ пек.
Шупашкар урамӗсемпе утса пынӑ чухне эпӗ яланах хама Ӗпхӳ е Пушкӑртри ытти хуласен урамӗсемпе утса пынӑ пек туятӑп. Мӗншӗн тесен, Шупашкар урамӗсенче те Ӗпхӳри, Ҫтерлӗри е Мелевӗсри кӗре сӑн-питлӗ тутар-пушкӑртсем пекех кӗре сӑн-питлӗ ҫынсем васкавлӑн хӑйсен ӗҫӗсемпе утаҫҫӗ, ҫӳреҫҫӗ, тӗрлӗ магазинсемпе организацисенче ӗҫлеҫҫӗ. Ку ҫынсем- пирӗн чӑвашсем иккенне ӑнланатӑн! Мӗншӗн тесен, вӗсен ҫамкисем ҫине, пирӗн авалтан килекен генсем, ҫуралнӑ-ҫуралманах, чӑвашсем иккенне палӑртса ҫырса хунӑ-ҫке.
Чӳк уйӑхӗн 16-22-мӗшӗсенче Чӑваш Енрп «Атӑл юмахӗ» регионсем хушшинчи фестиваль иртӗ. Вӑл Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче пулӗ.
Ача-пӑча тата ҫамрӑксен театрӗсен фестивальне культура учрежденийӗ юлашки ҫулсенче вӗҫӗмех йӗркелет. Программӑна ҫӗршыври паллӑ сцена ӑстисен лекцийӗсене, семинарӗсене, тренингӗсене кӗртнӗ.
Фестивале 6 театр хутшӑнӗ: Хусанти Габдулла Кариев ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗ «Микулай» монодрамӑпа, Пушкӑртстанри Мустай Карим ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗ «Я – кулак. Я А-Н-Н-А» социаллӑ драмӑпа, Ӗпхӳри ҫамрӑксен театрӗ «Всем кого касается» шкул хроникипе, Мордвари драма театрӗ «Куйгорож» юмахпа, Мари Элти ҫамрӑксен театрӗ «Сöсна поминка деч вара» сатирӑллӑ камитпе тата «Мойдодыр» юмахпа. Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ фестивале «Чи хаклӑ пуянлӑх» истори легендипе уҫӗ.
Шупашкарта кӑҫал та «Атӑл юмахӗ» фестиваль иртӗ. Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ Раҫҫейӗн Театр ӗҫченӗсен союзӗ ирттернӗ конкурса хутшӑнса пултарулӑх мероприятине ирттерме 360 пин тенке тивӗҫнӗ.
Фестиваль чӳк уйӑхӗн 16-22-мӗшӗсенче Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче иртӗ. Мероприятин учредителӗ – республикӑн Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министерстви, Раҫҫейӗн Театр ӗҫченӗсен союзӗ. Фестивале ирттерме республикӑн Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерствипе Чӑваш Енри Театр ӗҫченӗсен союзӗ пулӑшӗ.
Раҫҫейри театрсен чи лайӑх спектаклӗсемпе паллашма май килӗ. Артистсем, режиссерсем, артист пулма вӗренекенсене ГИТИСри педагогсем ӑсталӑха вӗрентӗҫ, Мускаври, Чулхулари, Ӗпхӳри, Индинчи Вриндаванти режиссерсемпе театроведсем те фестивале хутшӑнӗҫ.
Ҫурла уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Муркаш районӗнче ирхи 2 сехетре икӗ ҫӑмӑл машина ҫапӑннӑ. Вӗсенчен пӗрин водителӗ тата унӑн хӗрӗ вилнӗ.
«Мускав-Ӗпхӳ» трассӑпа пыракан Мускав ҫынни «Volvo S60» автомашинӑпа Чулхула енне кайнӑ. Вӑл хӑй умӗнче пыракан «LADA GRANTA» автомобиль ҫине пырса кӗнӗ. Иккӗшӗ те ҫул айккине тухса кайнӑ. Хамӑр ҫӗршывра туса кӑларнӑ машинӑра Курган облаҫӗнчи ҫынсем пулнӑ. 47 ҫулти водитель тата унӑн хыҫалти ларкӑч ҫинчи ларса пынӑ 23 ҫулти хӗрӗ вырӑнтах вилнӗ. Арҫыннӑн мӑшӑрӗпе вӗсен 10 ҫулти ывӑлӗ аманнӑ. Вӗсене пульницӑна ӑсатнӑ.
Ют ҫӗршывра туса кӑларнӑ машинӑн водителӗ ӳсӗр пулнӑ.
Паян тӑван республикӑмӑр хӑйӗн 100 ҫулхине уявлать. Кӑшӑлвируса пула ӑна анлӑн, пысӑк йышпа палӑртма мйа килмест пулин те ку дата пирӗншӗн чӑннипех те мӑнаҫлӑх кунӗ. Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнӗ ятпа хамӑр ҫӗршыври пултарулӑх коллективӗсем ҫеҫ мар, Эстонирен те видеосалам килнӗ. Хамӑр ҫӗршыври пултарулӑх коллективӗсене илсен саламсем Пушкӑртстанран, Тутарстанран, Красноярск тӑрӑхӗнчен, Иркутск, Ленинград, Мурманск, Чулхула, Самара, Чӗмпӗр, Тӗмен облаҫӗсенчен, Чулхула, Самара, Санкт-Петербург, Екатеринбург, Сургут, Ӗпхӳ хулисенчен ҫитнӗ.
Чӑваш Ен ҫыннисене республикӑн Культура министерстви видеосаламсемсене хӑйсен страницсене #ВместеПӗрле #чувашия #100летЧувашии хештегсемпе вырнаҫтарма ыйтать.
(XX ӗмӗрӗн пӗрремӗш чӗрӗкӗ)
Чӑваш халӑхӗн иртнӗ пурнӑҫӗнчи пысӑк улшӑнусене виҫӗ паллӑ ӗҫпе ҫыхӑнтарса пӑхма пулать: чӑваш тӑрӑхӗ Раҫҫейӗн пӗр пайӗ пулса тӑнипе (1551), чӑваш ҫынни православи чиркӗвӗн тӗнне куҫнипе (XVIII ӗмӗрӗн 40-мӗш ҫулӗсем) тата Раҫҫейре патша йӗркине пӑрахӑҫа кӑларнипе (1917). Ку статьяра эпир, тӗпрен илсен, юлашки паллӑ пулӑмпа ҫыхӑннӑ ӗҫ-пуҫ пирки калаҫӑпӑр.
XIV ӗмӗрте пӑлхарсем (ун чухне вӗсем хӑйсене пӳлер тенӗ пулас) тӗн енчен икӗ ушкӑна пайланса каяҫҫӗ: пӗсӗрменсем (мӑсӑльмансем) тата ҫӑваҫсем (халӑх тӗнне уякансем, каярах тутар чӗлхин витӗмӗпе чӑваш тесе калама пуҫлаҫҫӗ). Пӗрремӗшӗсен ытларах пайӗ хуласенче тӳре-шарапа тӗн тата ытти хула ӗҫӗпе, иккӗмӗшӗсем вара ялсенче ҫӗр ӗҫӗпе тӑрмашса, чӳксем ирттерсе тата киреметсене упраса пурӑннӑ.
XVI‑XVII ӗмӗрсенче чӑваш халӑхӗн традицилле сӑнӗ-сӑпачӗ (культурипе йӑли-йӗрки), унӑн этнографи ушкӑнӗсем (анат енчисемпе анатрисем тата турисем), этнотерриторийӗ ҫирӗпленсе ҫитеҫҫӗ. Ку тапхӑрти наци ӑнӗ чӗлхепе культурӑран ытларах тӗнпе (ҫу/ҫӑв чӑваш тӗнӗпе) тачӑ ҫыхӑннӑ (тӗнне улӑштарнӑ чӑваш чӗлхипе ҫи-пуҫне те, йӑлисене те улӑштарнӑ).
Кӑҫалхи ака уйӑхӗн вӗҫӗнче Крыма ҫӗршывӑн тӗрлӗ хулинчен пуйӑспа ҫитме май килӗ. Маларах «Санкт-Петербург - Севастополь» тата «Мускав - Симферополь» маршрутсемпе пуйӑссем ҫӳреме тытӑннӑччӗ. «Таврия» пуйӑссемпе хальлӗхе 130 пин ҫын усӑ курнӑ та. Ҫӗнӗ направление пассажирсем кӑмӑлласа йышӑннине кура «Гранд Сервис Экспресс» компани ҫӗнӗ маршрутсем уҫма йышӑннӑ. «Таврия» пуйӑспа Симферополе Кисловодскран, Екатеринбургран тата Мурманскран ҫитме май килӗ.
«Екатеринбург - Симферополь» пуйӑс эрнере темиҫе хут ҫӳрӗ. Анчах кашнинче тӗрлӗ ҫулпа: ҫурҫӗр (Хусан, Канаш, Саранск, Пенза урлӑ — ҫул ҫинче 64 сехет те 15 минут иртӗ) тата кӑнтӑр (Челепир, Ӗпхӳ, Самар, Сарту тата Волгоград урлӑ — ҫул ҫинче 67 сехет те 35 минут иртӗ) маршрутпа. Пӗрремӗш состав ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче 22 сехет те 35 минутра Екатеринбургран (Самар урлӑ) ҫула тухӗ.
Раштав уйӑхӗн 7-8-мӗшӗсенче Пушкӑртстанра Чӑваш Республикин культура кунӗсем иртӗҫ. Мероприятисене Чӑваш автономи облаҫӗ йӗркеленсе кайнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халаллӗҫ. Уяв Ӗпхӳри Пушкӑрт патшалӑх оперӑпа балет театрӗн пысӑк залӗнче иртӗ.
Раштавӑн 7-мӗшӗнчи уява Чӑваш патшалӑх академи ташӑпа юрӑ ансамблӗ, Чӑваш патшалӑх филармонин коллективӗсем хутшӑнӗҫ. Чӑваш патшалӑх академи ташӑпа юрӑ ансамблӗн илемлӗх ертӳҫи – РФ халӑх артисчӗ Юрий Васильев. Чӑваш патшалӑх филармонийӗнчи «Ҫавал» ансамбль XXII Хӗллехи Олимп вӑййисенче тата РФ Патшалӑх Думинче иртнӗ Чӑваш Республикин кунӗсене уҫнӑ чух Чӑваш Ен культурипе паллаштарнӑ тесе хыпарлать «Урал сасси» хаҫатра Надежда Родионова. Чӑваш халӑх кӗввин чи пуян та илемлӗ, чуна пырса тивекен тӗслӗхӗсемпе «Ҫеҫпӗл» эстрада ансамблӗ тата «Nota «G» ташӑ ушкӑнӗ паллаштарӗ.
Раштавӑн 8-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ Федор Павловӑн пьеси тӑрӑх лартнӑ «Ялта» спектакле кӑтартӗ. Спектакль режиссерӗ, сценографӗ тата костюмсен художникӗ – СССР халӑх артисчӗ Валерий Яковлев.
+0.3 °C