Кун пирки «Бион-М» уҫлӑхташ (спутник) ӑсталакансенчен пӗри Владимир Сычев пӗлтернӗ. Унӑн шухӑшӗпе космос карапӗсем персе аннин сӑлтавӗ шутне этемлӗх ӗҫӗ-хӗлне тулашран витӗм кӳнине те кӗртмелле. Ку шухӑша ӑсчах Мускавра иртнӗ тӗнче шайӗнчи конференцире каланӑ.
Укҫа-тенкӗ сахалтарах уйӑрма пуҫланӑ пулин те ӑсчахсем тӗпчевсем ирттереҫҫӗ. Владимир Сычев хӑйӗн сӑмахӗнче «Бион» уҫлӑхташа тӗпченӗ вӑхӑтра микроорганизмсем орбитӑра чӗрӗ юлма пултарнине тупса пӗлнӗ. Уҫлӑхташра микроблӑ таблеткӑсем пулнӑ. Ҫӗр ҫине аннӑ чухне вӗсенчен хӑшӗ-пӗри ҫӗмӗрӗлнӗ, анчах микроорганизмсем ҫавах сиенленмен имӗш. Ҫапла май, ӑсчах шухӑшӗпе, хӑш-пӗр бактерин ӗрчев тӗввисем метеоритсем ӑшӗнче те чӗрӗ юлма пултараҫҫӗ, Ҫӗр чӑмӑрӗ ҫине уҫлӑхран лекейреҫҫӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян Наум Урхи ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалласа «Чӑваш литература чӗлхин норми тата хальхи пуплев практики» ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ пуласси пирки эпир маларах пӗлтернӗччӗ. Конференци институтӑн ӑслӑлӑх канашӗн залӗнче пулчӗ.
Тухса калаҫакансен йышӗнче Эдуард Лебедев (вӑл чӑваш чӗлхи тӗпчевҫин ӗҫӗсем пирки каласа пачӗ), Николай Егоров, Виталий Сергеев, Атнер Хусанкай, Олег Студенцов, Юрий Виноградов, Владимир Иванов (Наум Урхин «Фауст» куҫарӑвӗ пирки каласа пачӗ), Александр Кузнецов тата ыттисем пулчӗҫ.
Конференцие ҫавӑн пекех Наум Урхин тӑванӗсем, ачи тата мӑнукӗсем хутшӑнчӗҫ. Вӗсем чӑвашла пӗлменрен конференци вырӑсла иртрӗ. Халӗ Украинӑра ӗҫлесе пурӑнакан Наум Андреевичӑн мӑнукӗ Елена Дегтярёва хӑйӗн аслашшӗ ун асӗнче мӗнпе асра юлнине каласа пачӗ. Вӑл уйрӑмах чӑваш чӗлхине пӗлменнишӗн куллянчӗ — хӑй вӑхӑтӗнче шкулта чӑваш чӗлхи вӗрентмен иккен. Халӗ, 60-тан каҫнине пула, шел пулин те вӗренейместӗп тесе палӑртрӗ. Ҫавах аслашшӗ ҫырнӑ кӗнекесене (чӑвашлисене) питӗ вулас килни пирки пӗлтерчӗ.
Раштав уйӑхӗн 8-мӗшӗнче Василий Каховский ӑсчаха халалласа Канаш ҫӗрӗ ҫинче анлӑ лару иртмелле.
Ӑна Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ асӑннӑ вӗренӳ заведенийӗнче археологи пайӗнче вӑй хунӑ патшалӑхӑн тата обществӑн паллӑ ӗҫченӗ, пысӑк тавракурӑмлӑ ӑсчах, талантлӑ вӗрентекен ҫав ҫын ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ анлӑ ларӑва йӗркеленӗ май унта хутшӑнма йыхравлать.
Лару 2016-мӗш ҫулхи раштав уйӑхӗн 8-мӗшӗнче Канаш районӗнчи Атнашри пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан шкулта 10 сехетре пуҫланмалла.
Мероприятие маларах асӑннӑ институтӑн директорӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Леонид Петров тата ыттисем хутшӑнмалла, тухса калаҫмалла. Василий Филиппович Каховский ывӑлӗ Борис Васильевич та, вӑл истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, ларӑва хутшӑнӗ.
Ыран, раштавӑн 6-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ «Чувашская литературная норма и речевая практика» (чӑв. Чӑваш литературин виҫи тата калаҫу практики) ятпа регионсем хушшинчи ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ ирттерет. 14 сехетре пуҫланакан мероприятие Наум Андреев (Урхи) чӗлхеҫӗ, тӑлмач, фольклорист, Чӑваш АССР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Наум Андреевич 1891 ҫулхи раштавӑн 4-мӗшӗнче ун чухнехи Етӗрне уесӗнче, хальхи Элӗк районӗнчи Ехремкассинче ҫуралнӑ. 1984 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗнче куҫне хупиччен вӑл чӑваш чӗлхине самай тӗпченӗ. Чӗмпӗрти арҫынсен гимназине 1913 ҫулта вӗренсе пӗтернӗскер 1968 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетӗнче экстерн мелӗпе экзамен тытса аслӑ пӗлӳ илни ҫинчен дипломлӑ пулса тӑнӑ. 1920 ҫултан пуҫласа «Сунтал», «Ҫӗр ӗҫлекен», «Чӑваш ялӗ» журналсенче, «Канаш», «Ҫамрӑк хресчен» хаҫатсенче, кӗнеке издательствинче ӗҫленӗ. Тӗп куҫару комиссийӗн пайташӗ те пулнӑ. 1940–1943 ҫулсенче вӑл ЧАССР Аслӑ Канашӑн Президиумӗнче, 1944–1956 ҫулсенче хальхи гуманитари институтӗнче тӑрӑшнӑ.
Паян чӑваш халӑхӗ тӗнчипе паллӑ чӗлхеҫӗпе, чӑваш сӑмахӗн тӗпчевҫипе Михаил Иванович Скворцовпа сывпуллашрӗ. Мероприяти Шупашкарти Граждан урамӗнче вырнаҫнӑ «Ритуаллӑ пулӑшу» предприятийӗн сывпуллашу залӗнче иртрӗ.
Тухса калаҫакансен йышӗнче Г. Корнилов профессор, Ю. Виноградов чӗлхеҫӗ, А. Кипеч ҫыравҫӑ, Ю.Исаев министр, Т. Денисова чӗлхеҫӗ, Н. Егоров чӗлхеҫӗ, В. Туркай сӑвӑҫ, Е. Майков вӗрентӳҫӗ пулчӗҫ. Вӗсем пурте словарьсен авторне ырӑ сӑмахпа асӑнчӗҫ, пурнӑҫне аса илчӗҫ. Михаил Ивановича Шупашкар районӗнчи Явӑш ялӗ ҫывӑхӗнчи Шупашкар хула ҫӑви ҫине пытарчӗҫ. Чӑваш чӗлхин паллӑ тӗпчевҫи хӑйӗн канлӗхне кунти «Мухтав алеййинче» тупрӗ.
Асӑну каҫӗ малалла Шупашкарти «Сарпике» кафере иртрӗ. Ӑсчахпа пӗрле ӗҫленӗ ӗҫтешӗсем тата тӑванӗсем Михаил Ивановича ырӑ сӑмахпа аса илчӗҫ, асӑнчӗҫ.
Чӑваш чӗлхи ӑслӑлӑхӗ паян пысӑк ҫухату тӳсрӗ — пирӗнтен паллӑ чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи, сӑмах пуххисен ӑсти Михаил Иванович Скворцов уйрӑлса кайнӑ.
Юлашки ҫулсенче вӑл сахал мар ӗҫ турӗ, туса ҫитермен ӗҫӗсем те чылайччӗ унӑн. Сӑмахран, «Бхагавад-Гита» (индуизм тӗнӗн тӗп кӗнекисенчен пӗри) кӗнекене чӑвашла куҫарса халӑх патне ҫитересшӗнччӗ. Ҫавӑн пекех медицина терминӗсен словарьне хатӗрлетчӗ, ҫӗнӗ пысӑк чӑвашла-вырӑсла словарь кӑларас ӗҫпе ӗҫлетчӗ.
Скворцов Михаил Иванович 1933 ҫулхи кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче Канаш районӗнчи Иккӗмӗш Хурамалта ҫуралнӑ. Хусан университечӗн филологи уйрӑмӗнче (1954), Мускаври университет ҫумӗнчи Хӗвел тухӑҫ чӗлхисен институтӑн араб чӗлхисен уйрӑмӗнче (1964), аспирантурӑра (1971) пӗлӳ пухнӑ. Михаил Иванович ытларах енӗпе словарьсем хатӗрленӗ. Ҫавӑн пекех вӑл калаҫу кӗнекисем те пичетлесе кӑларнӑ.
Сывпуллашу вӑхӑчӗпе вырӑнӗ пирки: сывпуллашу шӑматкун, раштавӑн 3-мӗшӗнче 11 сехетре Шупашкар, Граждан урамӗ, 19 адреспа («Ритуаллӑ пулӑшу» («Ритуальные услуги») МУП) пулӗ.
И.Н.Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн профессорӗ Виктор Абруков юпа уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче Турцин тӗп хулинче Анкарара иртнӗ ӑслӑлахпа технологи конференцине хутшӑннӑ. Унта Тӗрӗк тӗнчин ӑслӑлӑхне малалла аталантарас ыйтусене сӳтсе явнӑ. Ҫав шутра — пӗр-пӗриншӗн усӑллӑ ҫыхӑнса ӗҫлес ыйтусене те.
Виктор Абруков чӑваш ӑслӑлӑхӗнче палӑрнӑ профессор, физикӑпа математика ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, нанотехнологире тӗпрен илсен термофизика ыйтӑвӗсемпе ӗҫлет. Уншӑн оптикӑри, социоэкономикӑри ҫивӗч ыйтусем те ют мар. Кунта унӑн ашшӗ Сергей Абруков профессор, физикӑпа математика ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, пирӗн университета пуҫарса яракансенчен пӗри пулнине те асӑнса хӑварни вырӑнлӑ пулмалла.
Конференцие «Ҫӗнӗ Турци» стратеги тӗпчевӗсен тӗвви ирттернӗ, унта паллӑ ӑславҫӑсем пӗтӗм тӗнчерен пухӑннӑ. Ҫав шутра — Чӑваш Енрен те. Виктор Абрукова конференцие хутшӑнма Тӗрӗк тӗнчин культура тӗвви (Шупашкар) тата Тӗрӗк халӑхӗсен пӗтӗм тӗнчери ассамблейи (Казахстан) сӗннӗ.
Виктор Абруков ҫывӑх вӑхӑтрах конференции ӗҫӗ-хӗлӗпе тӗплӗнрех паллаштарма шантарчӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян «Юрий Ефимов тата чӑваш филологийӗн ҫивӗч ыйтӑвӗсем» анлӑ лару иртрӗ. Унта Ефимов Юрий Филипповича аса илчӗҫ.
Анлӑ ларура хӑйсен асаилӗвӗсемпе Леонид Петров, Виталий Сергеев, Пётр Яковлев, Юрий Скворцов, Елизавета Васильева, Анна Егорова паллаштарчӗҫ. Мероприятие тӑванӗсем те килнӗччӗ.
Ефимов Юрий Филиппович 1941 ҫулхи юпан 24-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Ҫӗньял ялӗнче ҫуралнӑ. 1998 ҫулхи кӑрлачӑн 7-мӗшӗнче ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ. Аслӑ пӗлӗвне Чӑваш патшалӑх педагогика инситучӗн историпе филологи факультетӗнче илнӗ. Ун хыҫҫӑн ачасене вӗрентнӗ, «Пионер сасси» (хальхи «Тантӑш») хаҫат редакцийӗн пай пуҫлӑхӗ пулнӑ. 1972–1975 ҫулсенче чӑваш телекуравӗнче литературӑпа драма, ача-пӑча редакцийӗсенче ӗҫленӗ. 1991–1998 ҫулсенче гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче вӑй хунӑ.
Юрий Филиппович — 30 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗн авторӗ. Вӑл пуҫарса янипе хальхи вӑхӑтра «Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнеки» хатӗрлеҫҫӗ. 2 томӗ тухнӑ, кӑҫал виҫҫӗмӗшне кун ҫути кӑтартмалла.
Чӑваш патшалӑх ял хуҫалӑх академийӗнче Раҫҫейри ӑсчахсем механикӑпа энергетика ыйтӑвӗсене сӳтсе явнӑ. Ӑслӑлӑх конференцине академи 85 ҫул тултарнине тата Александр Акимов профессор 70 ҫула ҫитнине халалланӑ.
Конференцире 100 ытла доклад вуланӑ. 25 регионти аслӑ шкулсен ӗҫченӗсем, предприяти тата организаци ертӳҫисем хӑйсен ӗҫӗсемпе, опычӗпе паллаштарнӑ. Хӑшӗ-пӗри килеймен. Анчах вӗсем конференци ӗҫӗ-хӗлне куҫӑн мар майпа хутшӑннӑ.
Аслӑ шкулсен хушшинче иртнӗ конференци ҫамрӑк специалистсемшӗн питӗ усӑллӑ. Хӑнасем академи ӗҫченӗсемпе студенчӗсене юбилейпа саламланӑ. Уйрӑмах Александр Акимова палӑртнӑ. Вӑл республикӑри аслӑ шкулсен реформаторӗсенчен пӗри шутланать.
Пӗр секцие Крылов ячӗллӗ карап строительствин НТО элчисем те хутшӑннӑ. Александр Акимов вӗсемпе тачӑ ҫыхӑну тытать.
Чӑваш Ен специалисчӗсем телефона пралуксӑр зарядниксӗрех заряд памалли май паракан станци шухӑшласа кӑларнӑ. Ку — Раҫҫейре 2018 ҫулта иртекен футбол чемпионачӗ валли питӗ меллӗ.
Проекта Екатеринбургра утӑн 11–14-мӗшӗсенче иртнӗ пӗтӗм тӗнчери куравра хӑтланӑ. «Synergy» проекта тивӗҫлипех хакланӑ. Ӑна Чӑвашри компани ют ҫӗршыври компанипе пӗрле хатӗрленӗ. Вӑл телефонсемпе планшетсене общество вырӑнӗнче заряд илме май парать.
Станци стадионсенче, аэропортра, отельсемпе офиссенче пулӗ. Телефон палӑртнӑ вырӑнти сӗтеле перӗнсен заряд илме тытӑнать. Кунашкалли Раҫҫейре — пӗрремӗш хут.
+18.3 °C