Паян Чӑваш Енӗн хула хӑпартассипе тата обществӑллӑ инфраструктура аталанӑвӗн министрӗ Александр Гончаров Вӑрмарта ҫӗнӗ вокзала тӑвас ӗҫ епле пынипе паллашрӗ.
Вӑрмар посёлокӗн чукун ҫул вокзалне ҫитсе ӗҫсене пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн министра ӗҫлӗ канашлу пухрӗ — унта район пуҫлӑхӗ Вячеслав Кириллов, «СУОР» ТМЯО тӗп директорӗ Владимир Ермолаев тата субподрядлӑ организацисен ӗҫченӗсем хутшӑнчӗҫ.
Хальхи вӑхӑтра вокзалта шалти ӗҫсем пыраҫҫӗ. Ҫавӑн пекех пушартан хӳтӗленмелли резервуарсене вырнаҫтарнӑ май ҫӗр чакалаҫҫӗ, электричество кабелӗсене хываҫҫӗ, перронсене ҫӗнетеҫҫӗ. Посёлок администрацийӗ Вокзал урамӗнчи 10-мӗш номерлӗ кивелнӗ ҫурта та ишме пуҫланӑ ӗнтӗ. Каярах вара ун таври лаптӑка илемлетсе тухӗҫ.
Министр Вӑрмарти Окьябрь урамне тирпейлеме хушса хӑварчӗ. Тӗп подрядчик вокзала Республика кунӗ ҫитиччен, ҫӗртмен 18-мӗшӗ тӗлне, туса пӗтерме шантарчӗ.
Ӗнер, акан 25-мӗшӗнче, Шупашкара пӗрремеш пӑрахут ҫитрӗ. Атӑлпа килнӗ пӗрремӗш хӑнасем Чулхуларан пулчӗҫ, пирӗн тӗп хулана вӗсем «Чулхула — Шупашкар — Чулхула» круизран анчӗҫ. Кӑҫалхи чи пирвайхи хӑнасемшӗн тӗлӗнмелли те, интересли те чылай хатӗрлесе хунӑ — бард юррисен конкурсӗ, дискотека, чӗрӗ юрӑ-кӗвӗ. «Карл Маркс» теплоходран аннӑ хӑнасене тумсен тата капӑрлану япалисен куравӗ, фотосесси, коктейль-шоу та кӑсӑклӑ пулчӗ. Чулхуласем Шупашкар тӑрӑх та курса савӑнчӗҫ.
«Карл Маркс» теплоход ҫинче пурӗ 120 ҫын пулчӗ, вӗсен хушшинче Мускаври, Питӗрти, Чулхулари усламҫӑсем, хаҫат-журнал ӗҫченӗсем пулчӗҫ.
Чӑваш Енӗн тӗп хула хӑнасене чӑн та илӗртет — кӳлмекӗ те, тасалӑхӗ те, ҫынсен кӑмӑллӑхӗ те. Кӑна фактсем те ҫирӗплетсе кӑтартаҫҫӗ: 2007 ҫулта Шупашкарти порта 312 , 2008 ҫулта 314 теплоход килче чарӑннӑ пулсан, пӗлтӗр вӗсен шучӗ самай ӳснӗ — 370-е ҫитнӗ. Статистика тӑрӑх 2009 ҫулта Атӑлпа пурӗ 64 пин хӑна килнӗ.
Ака уйӑхӗн 1-мӗшӗ ултав кунӗ пулсан та, Кивӗ Сӗнтӗр ҫыннисене хальхинче улталамарӗҫ. Тахҫантанпах кӗтнӗ маршрутлӑ автобус чӑннипех ял варрине ҫитсе чарӑнчӗ. Район центрӗнчен Кивӗ Сӗнтӗре ҫитме халӗ питех те меллӗ. Нумай ҫул ҫуран утса тертленнӗ хыҫҫӑн «Комсомольски — Кивӗ Сӗнтӗр — Хырай Ӗнел» маршрутпа автобус ҫула тухни ял ҫыннисемшӗн чӑн-чӑн уяв пекех.
Ялти культура ӗҫченӗсем В.Ванюркин, Г.Ванюркина, Е.Костякова, ветерансен совечӗн председателӗ А.Петрова пухӑннӑ ҫынсемпе пӗрле пӗрремӗш автобуса юрӑ саламӗпе, ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илчӗҫ. Водительне вара ҫул ҫинче ӑнӑҫу, ырлӑх-сывлӑх сунчӗҫ. «Правда» ООО ертӳҫи К.Н.Кокшин та маршрута уҫнӑшӑн тав сӑмахӗ каларӗ.
Малтанах конференцие пухӑннисем ял тӑрӑхӗнчи ал ӑстисемпе районти ача-пӑча тӗслӗх вулавӑшӗнчи кружоксене ҫӳрекенсен ӗҫӗсен тата районти тӗл библиотека ӗҫченӗсем юбилейсен ячӗпе йӗркеленӗ кӗнекесен выставкисемпе, ҫавӑн пекех вырӑнти юрӑҫсен, ку шутра ял тӑрӑхӗн администрацийӗнче вӑй хуракансен тата ветерансен хорӗн (ертӳҫи — ЧР культурин тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ А. Алексеев) пултарулӑхӗпе паллашрӗҫ. Унтан ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ В. Шестаков пӗлтӗрхи ӗҫ-хӗл пирки туса панӑ отчета тимлӗн тӑнларӗҫ. Ҫулталӑк тӑршшӗпе алӑ усса ларманран Владимир Константиновичӑн та каламалли темӗн чухлех тупӑнчӗ. Вӑл хӑйсен ӗҫне пур енлӗн сӑнласа пама ҫине тӑнине ун сӑмахӗнчи аяларах илсе кӑтартакан хӑш-пӗр цифрӑсемпе фактсем урлӑ вулакан патне ҫитерес тетӗп.
Ял тӑрӑхӗнчи пӗчӗк 79 предприятире 1060 ҫын ӗҫлет. Пӗлтӗр ҫеҫ райцентрта «Людмила», «Мастер» лавккасем уҫӑлнӑ. «Ҫамрӑк ҫемьесен чи лайӑх хушма хуҫалӑхӗ» конкурс ҫӗнтерӳҫисене палӑртнӑ. Ҫӗньял Упири Марк Аттай урамӗнче ҫӗнӗ ҫӑл тунӑ. Красноармейскинчи Ленин урамӗнчи газонсем ҫинче чечексем ҫитӗнтернӗ (2010 ҫула районта Чечексен ҫулталӑкӗ тесе пӗлтернӗ май, пархатарлӑ ку ӗҫе кӑҫал татах та анлӑраххӑн сарасшӑн).
Шупашкар районӗнчи Ҫӗньял-Покровски ял тӑрӑхӗнче «Кивпулӑх—Ишлей ст.—Мишер—Янту» ҫула хута ячӗҫ. Ҫак савӑнӑҫлӑ саманта палӑртма Кивпулӑхпа Янту халӑхӗ пухӑнчӗ.
Ҫула уҫнӑ ятпа саламласа Шупашкар район пуҫлӑхӗ Анатолий Князев, Ҫӗньял-Покровски ял тӑрӑхӗн кӑлави Фёдр Данилов, «Дорстройӑн» тӗп инженерӗ Владимир Михайлов ӑшӑ сӑмахсем каларӗҫ, ҫула перекетлӗ тытма хушрӗҫ.
Ҫула «Дорстрой» организаци сарчӗ — пӗтӗмӗшле тӑршшӗ 1,66 ҫухрӑм. Маларах Янтӑва ҫитме ҫынсен Явӑш урлӑ каҫса ҫӳремелле пулнӑ. Унта та ахаль урапа ҫулӗ ҫеҫ — ҫанталӑк пӑсӑлсан ни тухма, ни кӗме. Халӗ ӗнтӗ ҫӗн ҫула Кивпулӑх урлӑ сарнӑ. Ҫулӑн пӗлтерӗшӗ самай пысӑк — вӑл Янтӑва кӑна мар, Кивпулӑхпа Мишерте пурӑнакан ҫынсене те самай усӑ парӗ — шӑп та лӑп ҫак ялсен урамӗпе иртет те ӗнтӗ. Тавралӑхӗ ҫырма-ҫатраллӑ пулнӑран укҫине те самаях тӑкаклама тивнӗ — республика бюджетӗнчен 20 млн. ытла тенкӗ кирлӗ пулнӑ.
Шупашкар районне кӗрекен Шӑмӑш ялӗнче ҫурлан 12-мӗшӗнче хаваслӑ уяв иртрӗ. Ялта кӗпер уҫрӗҫ. Малтанхи кӗпер йывӑҫран пулнӑ, кӗҫ-вӗҫ ишӗлсе анман. Кӗпере «Механик» строительство фирми тунӑ. Ҫӗнӗ кӗпере тума 700 пине яхӑн укҫа хывнӑ. Кӗпере уҫнӑ хыҫҫӑн концерт иртрӗ. Концертра эстрада ҫӑлтӑрӗсем те пулчӗҫ. Ҫитес шӑматкун чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсемпе концерт пулмалла.
Пысӑк хӑнасем килнӗ самант вырӑнти влаҫсемшӗн яланах пӑлхӑнуллӑ самант — вӗсене кӗтсе илме тӗмпӗн хатӗрленеҫҫӗ: сумлӑ ҫынсем иртмелли вырӑнсене тирпейлеме тӑрӑшаҫҫӗ. Ытларах чухне ӗҫӗ ытла нумай пулнӑран ӗҫе пӗтӗмӗшле тумаҫҫӗ, курӑнакан вырӑнсене ҫеҫ юсаҫҫӗ, ҫӗнетеҫҫӗ. Ак маларах Путин Шупашкара килнӗ чухне унӑн вырӑнти пӗр шкула ҫитсе курмалла пулнӑ тет. Вӑл килнӗ ҫӗре шкулӑн пӗрремеш хутри пур алӑка та юсаса тухнӑ тет, ытти хутри алӑксене ҫаплипех хӑварнӑ — Путин (ун чухне вӑл президент пуканне йышӑннӑччӗ) унта хӑпармасть тенӗ. Ку ӗҫ тахҫанах пулса иртнӗ, хальхинче пире вара тин ҫеҫ Медведев Кирова килсе кайни кӑсӑклантарать. Хӑнана кӗтсе илме вӑхӑт нумай юлман чухне яланах мыскараллӑ ӗҫсем пулса иртеҫ. Хальхинче те ҫапла ӗҫсем пулса иртнӗ: Медведев иртсе каймалли ҫул ҫинче чукун ҫула асфальтласа хунӑ тет (сӑнӳкерчӗкре курма пултаратӑр). Ку ҫеҫ те мар — асфальт айне канализаци люкӗсем те лекнӗ тет.
Киров хулин коммуникаци предприятийӗн пӗр ӗҫтешӗ ҫапла каласа панӑ тет: «Ӗҫе ытла та хӑвӑрт тума тиврӗ — канализаципе чукун ҫул ӑҫта иртнине шыраса тӑма вӑхӑт пирӗн пулман.
«Тӑван Ен» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх Шупашкар районӗнчи Янӑшра кӗпер юсанӑ. Пӗчӗк Янӑш урамран хӗвеланӑҫнелле тухма Ломжарка юханшыв урлӑ хывнӑ кӗпер урлӑ каҫмалла. Анча кӗперӗ япӑхса кайнӑ. Вырӑнти ял тӑрӑхӗ стройматериалпа пулӑшнӑ хыҫҫӑн ял ҫыннисем нимелле ӗҫе кӳленнӗ. Ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Пӗчӗк Янӑшсем кунӗпе тӑрӑшса каҫ енне кӗпере юсаса ҫитернӗ.
Янӑш тӑрӑхне кӗрекен Хураҫырма ялӗнче те ҫурхи шыв-шур юхтарса япӑхлатнӑ каҫӑна юсанӑ. Ку ӗҫе вӗсем ака вӗҫӗнче пуҫӑннӑ — пӗр кунта вӗҫлесе те пӑрахнӑ.
Паян 12 сехетре чаплӑ уяв туса 30-мӗш автоҫулӑн 4-мӗш пайне хута ярӗҫ. 4-мӗш пайӗ Коммуналлӑ Слабода урамӗнчен пуҫланать те Мускав проспектне тухать. Ун шутне Крылов урамӗ те кӗрет. Ку пай тӑршшӗ ҫухрӑм ҫурӑ. Ӑна пӗлтӗр тума пуҫланӑ — кӑҫал вара, ав, хута та яма вӑхӑт ҫитрӗ. Ҫул хатӗрлеме пурӗ 272 млн. тенкӗ тӑкакланӑ.
30-мӗш ҫула тӑвас шухӑш 1970-мӗш ҫулсенче кӗнӗ. 1973 ҫулта пӗрремӗш пайне хута янӑ — вӑл Гладковпа Шевченко урамӗсене ҫыхӑнтарнӑ. Ун хыҫҫӑн ӗҫе пурнӑҫлама пӑрахнӑ. Малалли ӗҫе 21 ӗмӗрте пуҫӑннӑ — 2006 ҫулта хута янӑ ҫул татӑкӗ Улицкий, Гладков тата Комуналлӑ Слабода урамӗсене ҫыхӑнтарнӑ. Тӗп пайне, астӑватӑр пулӗ, Президент бульварӗ ятне те панӑччӗ. Вӑл хальхи вӑхӑтра талӑкне 50 пин машин йышӑнать. Паян хута яракан ҫул татӑкӗ талӑк хушшинче пӗтӗмӗшле 20 пин машин йышӑнма пултарӗ.
Тепӗр ҫул Пирогов урамне ҫӗнетме шутлаҫҫӗ — вӑл Президент бульварӗпе Мускав проспекчӗ хушшинчи тӗп ҫыхӑну вырӑнӗ пулӗ.
Ҫул вӑл — ҫур пурнӑҫ, — теҫҫӗ халӑхра. Сахал нушаланнӑ-и вӑрманлӑ Карапай Шӑмӑршӑялӗн ҫыннисем пылчӑклӑ-путлӑхлӑ ҫулсемпе ҫӳресе? Ҫавӑнпа та вӗсем Чӑваш Республикин Президенчӗн ҫулсем тӑвасси пирки йышӑннӑ программине ырласа кӗтсе илчӗҫ. Шел пулин те, кашни ял урамнех ҫул сарма хальлӗхе укҫа-тенкӗ тивӗҫмест, ҫавӑнпа та ҫынсен хӑйсен пуҫарулӑхӗ те кирлӗ. Акӑ, Калинин урамӗнче пурӑнакан Э.Старшов ҫул тӑвасси пирки «Слава» фермер хуҫалӑхӗн ертӳҫипе А.Денисовпа калаҫса пӑхнӑ. Александр Васильевич пӗр пӑркаланмасӑрах техника уйӑрса пама килӗшнӗ. Пӗр техника кӑна та мар, иккӗ — экскаватор тата КамАЗ автомашина. Унччен пылчӑк ҫӑрӑлакан урамра кӗске вӑхӑтрах ҫӗр хӑпартрӗҫ, хӑйӑр тата вак чул сарса тухрӗҫ. Экскаваторпа ӗҫлекен А.Столяров, КамАЗ водителӗ Г.Никитин пысӑк хастарлӑх кӑтартрӗҫ. Ял ҫыннисем те тӑрӑшуллӑ пулчӗҫ, 50 метр тӑршшӗ ҫула тума ватти-вӗтти хутшӑнчӗ. «Халӑх сурать — кӳлӗ пулать», — теҫҫӗ халӑхра. Халиччен Калинин урамне тракторпа ҫеҫ кӗрсе тухма май пулнӑ пулсан, паян ҫӑмӑл автомашинӑпах ҫӳреме пулать. Турӑ пулӑшсан, хӑйсем тӑрӑшсан, тен, ҫитес ҫулсенче асфальт та сарӗҫ-ха.
-8.7 °C