Хӗрлӗ Чутай район историйӗнче ырӑ йӗр хӑварнӑ паллӑ та сумлӑ ҫынсен ячӗсем сахал мар. Вӗсенчен пӗри — Шорово ялти хресчен ҫемйинче ҫуралнӑ Валериан Григорьевич Толстов-Атнарский. Кӑрлачӑн 13-мӗшӗнче вӑл ҫуралнӑранпа 105 ҫул ҫитет. Толстов-Атнарский — СССР журналисчӗсен пӗрлӗхӗн пайташӗ, Халӑха вӗрентес ӗҫӗн отличникӗ (1965), Крал Хлмец хулин хисеплӗ гражданинӗ (Чехословаки, 1969), Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ (1987), Хӗрлӗ Чутай районӗн хисеплӗ гражданинӗ (1997).
Валериан Толстов Тихӑнушкӑнь, Хурашаш, Хӗрлӗ Чутай шкулӗсенче вӗреннӗ, Шупашкарти Николаев Хури ячӗллӗ педагогика техникумне вӗренме кӗнӗ, анчах та унта 1931 ҫулта ял хуҫалӑх институтне йӗркелеме пуҫланӑ, техникума Ҫӗрпӗве куҫарнӑ, Валерианӑн Ҫӗрпӳри педагогика техникумне вӗҫлеме тивнӗ. 1933-мӗш ҫултанпа унӑн тӗрлӗ шкулсенче ӗҫлеме тивнӗ, ҫав шутра 1940-мӗш ҫулхи нарӑспа 1942-мӗш ҫулхи пуш уйӑхӗччен Штанашри вӑтам шкулта географипе биологи, геологипе минеорологи предмечӗсене вӗрентнӗ. Тӑван ҫӗршыва хӳтӗлесе Румыни, Венгри, Чехословаки, Польша ҫӗрӗсене ирӗке кӑларассишӗн ҫапӑҫнӑ, Ҫӗнтерӗве Германире кӗтсе илнӗ, 1945 ҫулта ӑна 3-мӗш степеньлӗ Мухтав орденӗпе, чылай медальпе наградӑланӑ, 1985 ҫулта — Тӑван Ҫӗршыв вӑрҫин орденӗпе.
Ӗнер, кӑрлач уйӑxӗн 4-мӗшӗнче, экономика ӑслӑлӑxӗсен тухтӑpӗ, Раҫҫeйри вӗpeнӳ академийӗн академикӗ, Чӑваш Енри профессиллӗ acлӑ пӗлӳ парассине йӗpкелекенсен пӗри, общество тата патшалӑx ӗҫченӗ Лев Кураков профессор 75 ҫyл тултарнӑ.
Юбилейпе Лев Пантелеймоновича Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев, Патшалӑх Канашӗн председателӗ Валерий Филимонов, Раҫҫей Патшалӑх Думин депутачӗсем Николай Маловпа Леонид Черкесов тата ыттисем саламланӑ.
Михаил Игнатьев ентеш Чӑваш Енре кӑна мар, тулашра та ят-сум ҫӗнсе илнине палӑpтнӑ, Лев Кураков ертсе пыракан Ваттисен канашӗ, Чӑваш Енре пурӑнакан халӑхсен ассамблейи, вӑл хутшӑннипе уҫӑлнӑ Халӑхсен туслӑх ҫурчӗ республикӑpa тӗпленнӗ нацисемпе националноҫсене туслӑ хутшӑнура аталанма пулӑшнине асӑннӑ.
Вырӑс драма театрӗ 1922 ҫулхи раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче А.Н. Островский пьеси тӑрӑх лартнӑ «Василиса Мелентьева» спектакльпе уҫӑлнӑ. Унччен маларах, юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, «Чувашский край» хаҫат театр сезонӗн репертуарне туллин пичетленӗ.
Ҫапла, театр йӗркеленнӗренпе кӑҫал 95 ҫул ҫитрӗ. Паллӑ пулӑма халалласа театр ӗҫченӗсем ӗнер савӑнӑҫлӑ мероприяти ирттернӗ. Унта Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн комитет пуҫлӑхӗ Александр Федотов, культура министрӗ Константин Яковлев тата яланхи кураканӗсем хутшӑннӑ.
Чӑн сӑмахӑн суййи ҫук — 95 ҫул хушшинче артистсем халӑх килӗштернӗ вун-вун спектакль лартнӑ. «...Театр стенисем пултаруллӑ актерсемпе паллӑ режиссерсене манман-ха. Вӗсем — республика ят-сумӗпе мӑнаҫӗ... Тав сире пархатарлӑ ӗҫӗршӗн», — Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн саламлӑ ҫырӑвне вуланӑ Константин Яковлев.
Анатолийпе Надежда Никитинсем «Янташ» ушкӑн йӗркеленнӗренпе 25 ҫул ҫитнине паллӑ туса концерта йыхравлаҫҫӗ. «Эпир 25 ҫулта» ятлӑскер Яков Ухсай ячӗллӗ культура керменӗнче раштавӑн 21-мӗшӗнче иртмелле. Сире унта 18:30 вӑхӑталла кӗтеҫҫӗ.
Концертра ҫӗнӗ юрӑсем те, халӑх кӑмӑлне кайнисем те янрӗҫ.
Билет хакӗ 400 тенкӗ. Туянас кӑмӑл пур пулсан Яков Ухсай ячӗллӗ культура керменте, «Ача-пӑча тӗнчи» суту-илӳ ҫуртӗнче, «Меридиан» суту-илӳ центрӗнче туянма пулать. Уйрӑм ҫынсем те сутаҫҫӗ. Ыйтса пӗлмелли телефонсем: 608-609, 8-903-359-40-92.
Паян, раштав уйӑхӗн 7-мӗшӗнче, ҫӑмӑл атлетика енӗпе тӗнче класлӑ СССР спорт мастерӗ, Чӑваш Республикин физкультурӑпа спорт тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Фаина Краснова 60 ҫул тултарать. Вӑл Патӑрьел районӗнчи Тикеш ялӗнче ҫуралнӑ.
Паллӑ спортсменка юбилейӗ тӗлне Патӑрьел районӗнчи тӗп вулавӑш «Фаина Краснова» буклет хатӗрленӗ. Унта спортсменӑн кӗске биографине, спортри ҫитӗнӗвӗсене, сӑн ӳкерчӗкӗсене, унпа паллаштаракан статьясене кӗртнӗ.
Фаина Краснова энергетика техникумӗнче тата Волгоградри патшалӑхӑн физкультура институтӗнче вӗреннӗ. Институт пӗтернӗ хыҫҫӑн Шупашкарти 1-мӗш клиника пульницинче инструктор-методист пулса ӗҫлеме тытӑннӑ.
Фаина Краснова — спортсмен, спорт мастерӗ (1978) тата тӗнче класлӑ СССР спорт мастерӗ (1979). Марафон чупӑвӗ енӗпе иртнӗ РСФСР хутшӑннӑ. Раҫҫейӗн сакӑр хут призерӗ, тӑватӑ хут чемпионки.
Вырӑс патшалӑх академи драма театрӗ 95 ҫул тултарать. Юбилей каҫӗ раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче иртӗ.
Шӑпах раштав уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, 1922 ҫулта, театрта пӗрремӗш сезон уҫӑлнӑ. Ун чухне А.Островскин пьеси тӑрӑх хатӗрленӗ «Василиса Мелентьева» спектакле сцена ҫине кӑларнӑ. Хаяр Иванпа Василиса ролӗсене театрӑн пӗрремӗш режиссерӗ Слободской тата пӗрремӗш артисткӑсенчен пӗри Юровская вылянӑ.
95 ҫулта театр вун-вун вӑйлӑ спектакль сцена ҫине кӑларнӑ. Вӗсем ылтӑн фонда кӗнӗ, куракансен асӗнче яланлӑхах юлнӑ. Театр халӗ те лайӑх спектакльсем хатӗрлет, куракансен савӑнтарать.
Вырӑс патшалӑх академи драма театрӗн сцени ҫине ытти регионти артистсем те пӗрре мар тухнӑ. Театр хӑй те тухса ҫӳренӗ: Хусана, Йошкар-Олана, Ижевска, Чӗмпӗре, Кирова, Стерлитамака, Костромана…
Ӗнер К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗн, Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ артисчӗн Аркадий Андреевӑн пултарулӑх каҫӗ иртнӗ.
Муркаш районӗнчи Тури Панкли ялӗнче 50 ҫул каялла ҫуралнӑскере асӑннӑ район пуҫлӑхӗ — районти Депутатсен пухӑвӗн ертӳҫи Игорь Николаев, райадминистраци пуҫлӑхӗ Ростислав Тимофеев саламланӑ. Уява ҫавӑн пекех райадминистрацин культура пайӗн пуҫлӑхӗ Елена Чернова, Муркаш районӗнче пурӑнакансем хутшӑннӑ. Игорь Николаев муркашсем хирте тата фермӑра кӑна мар, сцена ҫинче те пултаруллине палӑртнӑ.
Аркадий Андреев Мускаври М.С. Щепкин ячӗллӗ театр училищинче вӗреннӗ. 1993 ҫулта К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи театрне артиста вырнаҫнӑ.
(Л.Н. Сачковӑн юбилейӗ ҫитнӗ май)
Хур кайӑксем карталанса вӗҫетчӗҫ,
Алӑ сулса ӑсатрӑм вӗсене.
Кӗрхи ҫанталӑк куҫҫульпе йӗретчӗ,
Текерлӗк ҫеҫ шыратчӗ савнине...
...Хуркайӑксен вӗсен хӑйсен ҫул терчӗ.
Алӑ сулсах ӑсатрӑм вӗсене.
Паян сив хӗл ҫил вӗҫтерсех хӳтерчӗ
Ман чунӑмри аса илӳ йӗрне.
(Сачкова Л.Н. Ҫеҫенхирти ир. – Шупашкар, 2012. С. 22).
Халӗ те, ӗлӗк те кун-ҫул лавне пуҫӗпех кӳлӗннӗ чӑваш ҫыннишӗн пурнӑҫ сукмакӗсем пӗртте ҫӑмӑл пулман. Уйрӑмах, тен — ҫыравҫӑсемшӗн те. Апла пулин те, кашни ҫын ӑраскалӗ-шӑпи савӑнӑҫлӑ та хумхануллӑ самантсем ҫак тӗркешӳллӗ пӑрӑҫ-пурӑнӑҫ-пӑрӑнӑҫра парнелетех пире. Ҫавна ытлӑн-ҫитлӗн туйма-курма ҫуралнӑ та хут ҫине сипетлӗ Сӑмах шӑрҫалакан калем ӑсти. Ун валли — куҫпа виҫейми, алпа тытайми, сӑмахпа вырнаҫтарайми пӗтӗм ӑс-хакӑл тӗнчи.
Пӗр енчен, ҫав вӗршӗн евӗрлӗ харсӑр та вӗҫевлӗ Ҫӗр-аннемӗрӗн, Ҫутҫанталӑкӑн, Ӑс-Хакӑлӑн таҫти авӑрӗсенчен капланса килекен тарӑнӑҫлӑ тивлетсем утса тухнӑ кун-ҫулӑн такӑрах мар сукмакӗсене куҫ умне ҫавра ҫил пек кӑларса тӑратаҫҫӗ те ҫыравҫӑсем, тен, туса ҫитереймен ӗҫсем патне тепӗр хут вӗсемех таврӑнма пире хистеҫҫӗ, малаллах шав уттараҫҫӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче ӗнер Чӑваш Республикинчи гуманитари ӑслӑлӑхӗсен аталану Канашӑн черетлӗ ларӑвӗ иртрӗ. Унта темиҫе ыйту пӑхса тухрӗҫ, Геннадий Волковпа Никита Бичурина халалласа ирттернӗ мероприятисем пирки каласа пачӗҫ.
Сӳтсе явнӑ чи пысӑк ыйтусен йышне Тутарстанра вырнаҫнӑ Сӑварпа Пӳлер хулисенче археологи тӗпчевӗсем ирттересси кӗчӗ. Ку ӗҫе тума ӑсчахсем 400 пин укҫа ыйтрӗҫ, канаш ларӑвне пынӑ тӳре-шара вӗсемпе килӗшрӗ.
Чӑваш халӑх ӑс-хакӑлӗпе ӳнер академийӗ Николай Иванович Ашмарина сума сӑвас мероприятисене ирттерме сӗнчӗ. 2020 ҫулта паллӑ ӑсчах ҫуралнӑранпа 150 ҫул ҫитет. Ҫавна май вӑл вӑхӑт тӗлне Николай Иванович ӗҫӗсен тулли пуххине пичетлесе кӑларма, Хусанти Ар ҫӑви ҫинче ӑсчах палӑкне лартма, 150 ҫулхи юбилей мероприятисен планне тума тата Ашмарин ячӗпе Шупашкарта та мӗнле те пулин палӑк е барельеф вырнаҫтарма сӗнчӗҫ. Вӗсемпе пуринпе те канаш пайташӗсем килӗшрӗҫ.
Гуманитари ӑслӑлӑхӗсен аталану Канашне Чӑваш Республикин Министрсен Кабинечӗ ҫумӗнче 2012 ҫулта йӗркеленӗ. Председателӗ — Иван Моторин, ҫумӗ — вӗренӳ министрӗ Юрий Исаев.
Пирӗн Республика Ертӳҫи хисеплӗ Михаил Васильевич!
Юратнӑ чӑвашсем!
2018-мӗш ҫул пуҫламӑшӗнче Чӑваш Патшалӑх Академи Драма театрӗ 100 ҫул тултарать! Юратнӑ театрӑн паллӑ кунне хӗпӗртесе кӗтсе илӗпӗр! Анчах та, пӗр витӗмлӗ сӑлтав канӑҫ памасть. Хӗрлӗ тӳремӗн 7-мӗш номерлӗ ҫуртра пулмалла-ши театр? Вӑл лапамра яланах халӑх хӗвӗшет, ҫав сӑлтавпа ҫак ҫуртра академиллӗ юрӑпа-ташӑ ансамблӗ, симфони оркестрӗ, академиллӗ капелла, «Ҫавал», «Сувар», «Ҫеҫпӗл», «Эревет» ансамбльсем вырнаҫччӗр-мар-и??? Кашни ушкӑн уйӑхсерен тӳлевсӗр концерт кӑтарттӑр. Ҫуллахи вӑхӑтра кермен умӗнче, ытти чухне шалта сцена ҫинче вӗсен пултарулӑхне курмаллла пултӑр пурин те! Кунашкал меслетпе халӑх хушшинче культурӑна сарма май пулӗ. Ҫӗртме уйӑхӗн 24-мӗшӗнче, Республикӑмӑр кунӗнче, ҫак вырӑнта «Раҫҫей Ҫӑлкуҫӗсем» ятлӑ юрӑ-ташӑ фестивалӗ иртет-ҫке тата! Чипер ӑс-тӑн тӗлӗшӗнчен Хӗрлӗ Лапамӑн 7-мӗш номерлӗ ҫуртра нимӗнле театр та пулмалла мар. Ҫӳллерех палӑртнӑ коллективсем тӗпленччӗр!
Академи театрӗ 110 ҫул тултарнӑ тӗле театрӑн ҫӗнӗ ҫурт пулӗ тесе шутлӑпӑр!
+25.3 °C