Нумаях пулмасть И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн Филологипе журналистика факультечӗ «Сенкер инҫет» регионсем хушшинчи олимпиадӑн онлайн-турне ирттернӗ. Унта 8-11-мӗш классенче вӗренекенсемпе колледжсенче ӑс пухакансем тупӑшнӑ.
Олимпиадӑн пӗрремӗш турне 300 ытла ача хутшӑннӑ. Ун чухне вӗсем аслӑ шкул хатӗрленӗ тест ӗҫӗсене дистанци мелӗпе пурнӑҫланӑ.
50 ытларах балл пухнисем иккӗмӗш тура лекнӗ. Вӗсн йышӗнче Комсомольскинчи 2-мӗш вӑтам шкулти Ксения Мурзаева, Марина Герасимова Марина тата Татьяна Ефимова пур.
«Сенкер инҫет» олимпиадӑ куҫӑн тапхӑрӗ кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче 11 сехетре пуҫланӗ. Вӑл Шупашкарти Университет урамӗнчи 38-мӗш ҫуртри 38-мӗш ҫуртри 1-мӗш вӗренӳ корпусӗнчи 434-мӗш аудиторире иртӗ.
Ӗнер, кӑрлачӑн 21-мӗшӗнче, Чӑваш тӗррин музейӗнче Анастасия Андреева ӑстан «Анастасийӑн тӗрӗри пурнӑҫӗ» куравӗ уҫӑлнӑ.
Анастасия Васильевна «Паха тӗрӗ» художество промыслисен фирминче ӗҫлет. Кураври унӑн ӗҫӗсем художникӑн пурнӑҫ ҫулне кӑтартаҫҫӗ. Куравра унӑн ҫамрӑк чухнехи ӗҫӗсем те вырӑн тупнӑ. Ал тутрисем те, алшӑллисем те, хыҫлӑ ҫемҫе пукан ҫине сармаллисем те ӑсталать, тӗртет. «Паха тӗрӗне» ӗҫе вырнаҫсанах сӑнавлӑ лабораторире пир тӗртекенте тӑрӑшнӑ.
Курав уҫнӑ ҫӗре Шупашкар районӗнчи Атайкассинчи «Атай» халӑх юррин ансамблӗ (ертӳҫи — Геннадий Якимов) пырса ҫитнӗ. Курава ӑшӑ сӑмах каласа уҫма республикӑн Культура министерствин пай пуҫлӑхӗ Инна Ильина хутшӑннӑ. Художника вӑл культура министрӗн Тав хучӗпе чысланӑ.
Кӑрлачӑн 23-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Калайкасси шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен муниципалитет шайӗнчи VIII-мӗш фестиваль-конкурс иртӗ.
Асӑннӑ шкулта пӗлтернӗ тӑрӑх, фестиваль-конкурс секцийӗсем ҫаплисем пулӗҫ: «Чӑваш чӗлхи вӑрттӑнлӑхӗ» — чӑваш чӗлхи урокӗсен конкурсӗ; «Тӑван сӑмахлӑх пуянлӑхӗ» — чӑваш литература урокӗсен конкурсӗ.
Конкурс пӗлтерӗшне ӑна йӗркелекенсем «пӗтӗмӗшле тӗп, вӑтам пӗлӳ паракан вӗренӳ организацийӗсенчи чӑваш чӗлхипе литература учителӗсен пултарулӑхне аталанма пулӑшмалли, вӗсен опытне сармалли мел» тесе хаклаҫҫӗ. Тӗллевне вара «чӑваш чӗлхипе литература урокӗсен пахалӑхне ӳстерессинче» кураҫҫӗ.
Фестиваль-конкурс 9 сехетре пуҫланӗ. Чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен фестиваль-конкурсне Муркаш район администрацийӗн вӗрентӳ, ҫамрӑксен политикин, физкультурӑпа спорт пайӗ йӗркелет.
Нумай пулмасть Шупашкар администрацийӗн урам ячӗсене парас тата асӑну хӑмисем вырнаҫтарас енӗпе ӗҫлекен ятарлӑ комисси пухӑннӑ. Унта тӗп хуламӑрти пӗр-пӗр урама Хӗветӗр Уяр ятне парас ыйтӑва ҫӗкленӗ.
«ПравдаПФО» интернет-кӑларӑм пӗлтернӗ тӑрӑх ку тӗлӗшпе Ара Мишши (Михаил Краснов) сӑмах тухса каланӑ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл урам ятне «Фёдор Уяр урамӗ» теме сӗннӗ. Унӑн шухӑшӗпе имӗш, «Хӗветӗр Уяр урамӗ» тесе ҫырас пулсан чӑваш чӗлхинчи кӑткӑс саспаллийӗсемпе усӑ курма тивӗ. Ахӑртнех, Ара Мишши «ӗ» саспаллишӗн пӑшӑрханнӑ.
«Хӗветӗр тесе ҫырас пулсан, чӑвашла транскрипцире питӗ кӑткӑс чӑваш саспаллисемпе усӑ курма тивӗ» («Если писать Хведер, то в чувашской транскрипции придется использовать очень сложные буквы»), — илсе кӑтартать Профессиллӗ ҫыравҫӑсен пӗрлӗхӗн элчи пулса пынӑ Михаил Николаевичӑн сӑмахӗсене «ПравдаПФО» кӑларӑм.
«Чӑваш халӑх сайчӗшӗн» питӗ интереслӗ: «Й» тӑррине мӑйрака (бревис) лартассипе «Ӗ» тӑррине ҫавнашкалах мӑйрака лартасси хушшинче мӗн йывӑрлӑхӗ пур-ши? Профессиллӗ ҫыравҫӑсен пӗрлӗхӗнче чӑн та вара чӑваш саспаллисенчен хӑраҫҫӗ-ши? Е ку Ара Мишши шухӑшӗ кӑна-и?
Иосиф Александрович Дмитриевпа эпир пӗр-пӗрне пуҫран шӑлса, пӗр-пӗрне юрас тесе, алай-алай тесе калаҫман. Унпа хутшӑннӑ чух эп, М.М. Бахтин калашле, достоевскилле ҫавра ҫил кӑларма юрататтӑм, ҫуралтӑр-ха чӑн сӑмах тесе. Юлашки вун ҫулхи калаҫусене вӑл темле салхуллӑ (халь ӑнланатӑп — ыратулла, трагедилле салхуллӑ) шухӑш-кӑмӑлпа вӗҫлетчӗ: «Яваплӑх ӑҫта, яваплӑх…». Аслӑ юлташӑн («Сан хыҫҫӑн йӗм пӗҫҫи тавӑрса чупаймастӑп ӗнтӗ эп», — тетчӗ вӑл.) сӑмахӗсем маншӑн халь халал пек янӑраҫҫӗ… Чӑвашлӑх пирӗн пурнӑҫран хӑрушла кайса пынине чылай чухне яваплӑх ҫуккипе ӑнлантарма пулать. Чӗлхене, чӑвашлӑха хӗстереҫҫӗ. Чӗрӗ организмӑн (ҫутҫанталӑк йӗркипе килӗшӳллӗн) хӗстернине хирӗҫ тӑмалла пек, реакци пулмалла пек… Анчах эпӗ, шел пулин те, ҫакна Чӑвашра курмастӑп. Пирӗн чуна Улатимӗр Тяпкинла кӑмӑл («чӑваш халӑхӗ ҫухалса пынинчен ытлашши трагеди тумалла та мар»), Геронтий Никифоровла перспективизм («чӑваш чӗлхи тепӗр 50 ҫултан пӗтет») ҫулӑхмаллипех ҫулӑхнӑ пулмалла… Ӑҫта пирӗн, хамӑр пурнӑҫа, хамӑр шӑпана чӑваш ӗҫӗпе ҫыхнисен («Мӗн чухлӗ нумайрах ҫын чӑваш факультетне пӗтерет – ҫавӑн чухлӗ чӑваш пуласлахӗ шанчӑклӑрах», — тесе шутлаттӑм эп, айван пуҫӑмпа), чӗре?
Чӑваш пуканин ӑсти Терентий Дверенин пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Ҫакӑн пирки Маргарита Красотина журналист Фейсбукра ӗнер пӗлтернӗ.
Терентий Парамонович пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫичӗпӳрт ялӗнче ҫуралнӑ. Рационализаторла сӗнӳсен авторӗ те вӑл, пахчаҫӑ та. 85-е ҫитсен чӑваш пуканине ӑсталама тытӑннӑ.
2010 ҫулта вӑл Чӑваш Енӗн патшалӑх премине тивӗҫнӗ. Пуканесене хӑйӗн ачисем вырӑнне хурсах хакланӑ. Ӑста пӗр ӗмӗрхине уявланӑ кун, пӗлтӗрхи пуш уйӑхӗнче, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫичпӳрте республикӑн культура министрӗ Константин Яковлев ҫитнӗччӗ. Ватта вӑл Чӑваш Республикин Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн ячӗпе Тав ҫырӑвӗпе тата алла ҫыхмалли сехетпе хавхалантарнӑччӗ.
Кӑрлачӑн 19-мӗшӗнче, вырсарникун, Мускавра чӑвашсен Сурхурийӗ иртӗ. Ӑна Раҫҫейӗн патшалӑх ача-пӑча вулавӑшӗ РФ Президенчӗ ҫумӗнчи чӑвашсен полпредствипе пӗрле ирттерӗ. Ку мероприяти «Здравствуй, сосед!» (чӑв. Сывӑ-и, кӳршӗ) проектпа килӗшӳллӗн пулӗ. Ӑна вулавӑш ҫӗршыври халӑхсен культурипе паллаштарас тӗллевпе йӗркелет.
Вулавӑшра «Загадочный праздник волжских болгар-чувашей Сурхури» (чӑв. Атӑлҫи пӑлхар-чӑвашсен асамлӑ Сурхури уявӗ) лекци тата ӑсталӑх сехечӗ иртӗ. Ӑсталӑх сехетӗнче этника стилӗпе декоративлӑ панно тума вӗрентӗҫ.
Уяв 14 сехетре виҫҫӗмӗш хутри трансформер-залта пуҫланӗ. Чӑвашсен Сурхурийӗ кӑсӑклӑ пуласса шантараҫҫӗ, кӑмӑл пуррисене пурне те йыхравланине пӗлтереҫҫӗ.
Чӗмпӗр облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ чӑвашсене мухтани пирки ЧНК пресс-ҫыруҫи Зоя Яковлева Фейсбукра пӗлтернӗ.
Ӗнер, кӑрлачӑн 10-мӗшӗнче, Чӗмпӗр облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗ Сергей Морозов унти чӑвашсен наципе культура автономийӗн тӗп кантурӗнче канашлу ирттернӗ иккен. Унта асӑннӑ тӑрӑхра пурӑнакан 16 наципе культура автономийӗсен ертӳҫисем хутшӑннӑ.
«Кӗпӗрнаттӑр пирӗн ентешсене хастар ӗҫленӗшӗн мухтанӑ, хӑй енче кирлӗ пулсан пулӑшма шантарнӑ.
Чӑвашсен облаҫри пӗрлӗхӗн ертӳҫи Олег Мустаев тӗп кантура тӗпрен юсаса ҫутҫанталӑк газӗпе ӑшӑтмалла тума пулӑшма ыйтнӑ. Сергей Иванович Чӗмпӗр хулин пуҫлӑхне ку енӗпе пулӑшма хушнӑ. Вӑл ентешсен автономи ӗҫне пысӑка хурса хакланӑ, малашне те ҫапла ҫирӗп утӑмсемпе утма каланӑ.
Чӗмпӗр Ен Пуҫлӑхӗ чӑвашсен «Канаш» хаҫачӗн ӗҫ-хӗлӗпе те паллашнӑ, унӑн пахалӑхӗ лайӑхланнине палӑртнӑ.
Сӑмах май, иртнӗ ҫул вӗҫӗнче хаҫатӑн тӗп редакторӗ Елена Мустаева «Чӗмпӗр облаҫӗнчи тава тивӗҫлӗ массӑллӑ информаци ӗҫченӗ» хисеплӗ ята тивӗҫнӗ», — хыпарланӑ Зоя Яковлева.
Бурят Республикинче Базыр Цырендашиев композиторпа мӑнаҫланаҫҫӗ, вӑл вара хӑй вӑхӑтӗнче Чӑваш Енре ӗҫленӗ. Ҫакӑн пирки асӑннӑ чӑвашсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Надежда Колесникова Фейсбукра пӗлтернӗ.
Базыр Очирович — Бурят Республикинче паллӑ композитор. Вӑл — сахал мар кӗвӗ-ҫемӗ авторӗ. Унӑн мӑшӑрӗ Инесса Павловна — чӑваш.
Базыр Цырендашиевпа мӑшӑрӗ 1950-1960-мӗш ҫулсенче Ҫӗмӗрле хулинче пурӑннӑ. Ҫав вӑхӑтра Базыр Очирович Ҫӗмӗрлери культура ҫуртӗнче илемлӗх ертӳҫи пулса ӗҫленӗ.
Мӑшӑрне халалласа композитор «Задушевные песни» юрӑ-кӗвӗ пуххи те хатӗрленӗ. Сӑввисен авторӗсем — бурят сӑвӑҫисем. Базыр Очирович Бурят Республикин Хоринск район гимнне те хайланӑ. Вӑл 400 ытла юрӑ, хор валли хайлавсем, инструмент ансамблӗ валли пьесӑсем ҫырнӑ. Хӑйӗн пултарулӑхне пуянлатма тӑванла халӑхсен: монголсен, калмыксен, тутарсен, чӑвашсен — культурине пӗлни пулӑшнине палӑртнӑ вӑл. Кун пирки ҫак йӗркесен авторӗ «Soyol.ru» порталта ҫырнине вуласа пӗлчӗ.
Паян, кӑрлачӑн 11-мӗшӗнче, Василий Димитриев паллӑ чӑваш ӑсчахӗ ҫурални ҫинчен Фейсбукра Л. Пэленич аса илтернӗ.
Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор 1924 ҫулта Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫӗрпӳел ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑл 2013 ҫулхи кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ.
Василий Димитриева Л. Пэленич «ӗмӗр тӑршшӗпех чӑвашсен пурнӑҫ чӑнлӑхне тупма тӑрӑшса Еврази талккӑшпех палӑрнӑ» тесе хакланӑ.
«Вунӑ ҫултах тӑлӑха юлнӑ ял ачи, шкулта вӗреннӗ чухнех хӑйсем патӗнче завод лартма ӗмӗтленнӗскер, ҫити-ҫитми пурнӑҫа чӑтса ирттерсе, вӑрҫӑ нушине тӳссе, темиҫе хутчен вӑйлах аманса хӑрушӑ вилӗмрен ҫӑлӑнса юлса, ирсӗр тӑшмана ҫапса аркатнӑ хыҫҫӑн, хамӑрӑн авалхи историне ывҫӑн-ывҫӑн пуҫтарса, ӑс-хакӑл ҫӗклемне куллен пуянлатса пырса, юлашки шевли ӳкичченех ҫине тӑрса ӗҫлесе пырса (вӑл пӗр минут та ахаль ларманнине пурте лайӑх пӗлетпӗр – унӑн ҫӗршер томлӑ ал ҫырӑвӗсем ӑслӑх архивӗнче упранаҫҫӗ!), чӑннипех чӑвашсемшӗн пуян историк-эткерҫӗ пулса тӑнӑ. Юлашки ҫулӗсенче «хӑй ҫитӗнтернӗ института» (1980-мӗш ҫулта вӑл мана чӗлхемӗр пайне ӗҫе илнӗччӗ!) тӑтӑшах пырса ҫӳретчӗ. Аса илӗвӗсем, ырӑ канашӗсем, сӑнӗвӗсем – пӗр вӗҫӗмсӗрччӗ.
-8.7 °C