«Замечательные люди Чувашии» (чӑв. «Чӑваш Енӗн чаплӑ ҫыннисем») кӗнекесен ярӑмӗ ҫӗнӗ кӑларӑмпа пуянланнӑ — Чӑваш кӗнеке издательстви Юрий Артемьев паллӑ литературовед Константин Иванов поэт пурнӑҫӗ ҫинчен кӗнеке хатӗрлени пирки пӗлтерет. «Константин Иванов: Жизнь. Судьба. Бессемертие» (чӑв. Константин Иванов: пурнӑҫӗ, шӑпи, вилӗмсӗрлӗхӗ) ят панӑскер вилӗмсӗр «Нарспи» авторӗн кун-ҫулне тӗплӗн уҫса парать. Тӑван халӑхӑмӑрӑн классикӗн пултарулӑхне тишкернӗ май Юрий Артемьев тӗнче культурипе ҫыхӑнтарса уҫса пама пӑхнӑ тесе хыпарланӑ издательство сайтӗнче. Кӗнекене хатӗрленӗ май автор архив хучӗсемпе, фактсемпе, хальхи вӑхӑтра пурӑнакансен аса илӗвӗсемпе усӑ курнӑ.
Автор пирки каласан, вӑл — СССР писательсен союзӗн пайташӗ, критик, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор. 1941 ҫулта Канаш районӗнчи Сиккассинче ҫуралнӑ. Хусанти патшалӑх университетӗнче, М. Горький ячӗллӗ Тӗнче литературин институчӗн аспирантуринче вӗреннӗ. 1982 ҫултанпа Чӑваш патшалӑх университетӗнче преподавательте ӗҫлекенскер вырӑс тата тӗнче литературин, халӗ вара вырӑс литературин кафедрине ертсе пырать.
«Хавал» халӑх пӗрлӗхӗ И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне республикӑри икӗ патшалӑх чӗлхин пӗртанлӑхне пӑхӑнма чӗнсе каланӑ. Ҫырӑва Андрей Александров ректор ячӗпе шӑрҫаланӑ.
Алла ручка тытма тивнине хастарсем аслӑ шкулӑн тӗп корпусне кӗмелли вырӑнта университет ятне икӗ чӗлхепе ҫырса хуни хистенӗ. Унччен вӑл чӑвашла кӑна пулнӑ. «Хавалҫӑсем» ЧПУ ик чӗлхене хисепленине ырланине палӑртнӑ, анчах ку ырӑ ӗҫе мӗншӗн ят чӑвашла кӑна тӑракан вырӑнта туса ирттернине ӑнланманнине палӑртнӑ. Вырӑсла кӑна ҫырса ҫапнӑ ятсене вара икӗ чӗлхе ҫине, тепӗр майлӑ каласан, чӑвашла куҫарманни вӗсене тӗлӗнтернӗ.
«Хавал» хастарӗсем ЧПУри факультетсемпе филиалсен ячӗсене вырӑсла кӑна ҫырса хунине асӑрханӑ. Икӗ чӗлхен пӗр танлӑхне ҫурт ҫинче кӑна мар, информаци стенчӗсемпе вестибюльсенче тата коридорсенче те пӑхӑнмаллине палӑртнӑ вӗсем. Хальхи вӑхӑтра ун пек ҫырса хунисем питӗ сайра тӗл пулаҫҫӗ иккен. Аслӑ шкулӑн сайтӗнче те чӑваш чӗлхи валли вырӑн ҫукраххине асӑрханӑ.
Чӑваш патшалӑх университечӗн суйлавӗ пуласси пирки эпир хыпарланӑччӗ. Паян вара суйлав иртнӗ.
Ректора икӗ кандидатран суйлама тивнӗ. Маларах вара ҫак вырӑн пирки ӗмӗтленекенсем пилӗк ҫын таран пулнӑ, анчах Раҫҫейӗн Вӗренӳ министерстви вӗсенчен иккӗшне кӑна ырланӑ.
Паянхи суйлав конференцине хутшӑннисенчен асӑннӑ аслӑ шкулӑн проекторӗншӗн Андрей Александровшӑн 207-ӗн сасӑланӑ. ЧПУна ертсе пырас шухӑшлӑ пулнӑ Юрий Исаев (вӑл Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн диреткорӗнче тӑрӑшать) кандидатурине 13 ҫын ырланӑ.
И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн ректорӗ пулма Раҫҫейӗн Вӗренӳ министерстви икӗ кандидата ырланӑ-мӗн. Унччен списокра пилӗк кандидат пулнине эпир пӗлтернӗччӗ. Асаилтерер, ҫавсен шутӗнче Чӑваш Енӗн вӗренӳ министрне Владимир Иванова, Нина Полупан-Семедова социолога, Чӑваш патшалӑх университечӗн регионти экономикӑпа усламлӑх кафедрин заведующине Анатолий Яковлева, асӑннӑ аслӑ шкулӑн проректорне Андрей Александрова тата Чӑваш патшалӑх гуманитари институчӗн директорне Юрий Исаева асӑнатчӗҫ.
Ҫӗршывӑн Вӗренӳ министерствин аттестаци комиссийӗ вара ҫавсенчен иккӗшне — Андрей Александровпа Юрий Исаева — хӑварнӑ. Вӗсенчен хӑшӗ ректор пулассине ЧПУ коллективӗн суйлав ирттерсе палӑртӗ.
Юпа уйӑхӗн 23–28-мӗшӗсенче Украинӑри Харьков хулинче чӑваш-раҫҫей-украин студенчӗсен экспедицийӗн виҫҫӗмӗш тапхӑрӗ иртнӗ. Унта И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн культурологи докторӗ, профессорӗ В.А. Васильев тата историпе географи факультечӗн 5-мӗш курс студентки М.В. Игнатьева хутшӑннӑ.
Раҫҫейре тата Украинӑра ирттерекен тӗлӗнмелле ҫав экспедицин ҫумертӳҫисем И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн тата Харьковри наци университечӗн деканӗсем О.Н. Широковпа С.И. Посохов шутланаҫҫӗ. Икӗ аслӑ шкул килӗштерсе ӗҫлесси 2006-мӗш ҫултанпа пырать.
Экспедици вӑхӑтӗнче чӑвашсемпе украинсен культура ҫыхӑнӑвне, А.А. Кокель художникӑн, педагогӑн тата общество деятелӗн Украинӑри тапхӑрне тӗпченӗ.
И.Н.Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнчи машинтӑвакансен факультет студенчӗсен ушкӑнӗ механизпа урапа теорипе II Халӑхсем хушшинчи олимпиадӑна хутшӑнма Китай ҫӗршывӗнчи Шанхай хулине тухса кайнӑ.
Раҫҫейӗн, ҫав хушӑрах Чӑваш Республикӑн чысне Алена Егорова, Николай Мулюхин, Алексей Кокоулин, Владимир Варякин хӳтелет. Олимпиада вара юпан 12–14-мӗш кунсем хушшинче иртет.
Вӑрӑм ҫула тухиччен олимпиадӑна хутшӑнакансем университетӑн ректорӗпе, профессорӗпе Всеволод Агаковпа тӗл пулнӑ. Вӑл студентсене ӑслӑлӑх ӑмӑртӑвӗнче ӑнӑҫу суннӑ. Китая каякансем вара ректора тав тунӑ, ют ҫӗршывра Раҫҫейпе республика чысне тивӗҫлӗ хӳтӗлеме шантарнӑ.
И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн ректорӗ Всеволод Агаков тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Аса илтеретпӗр, иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче унта ректор суйлас процедура пуҫланса кайнӑччӗ. Кандидачӗсем камсем пирки эпир маларах пӗлтернӗччӗ. Халӗ ҫав аслӑ шкулпа ҫыхӑннӑ тата тепӗр хыпар пӗлме май килчӗ. ЧПУн паянхи ректорне Всеволод Агакова хирӗҫле пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ иккен.
Пӗлтерер, маларах пуҫиле ӗҫе асӑннӑ аслӑ шкулӑн икӗ ӗҫченӗ тӗлӗшпе пуҫарнӑ пулнӑ. Вӗсем ӗҫленӗ вӑхӑтра пурӑнма тесе панӑ хваттерсене приватизацилеме пӑхнӑ-мӗн. Анчах суя ҫиеле тухнмне пула ӗҫе вӗҫне ҫитерме май килмен — кӗҫех пӑтӑрмахӗ (ҫуркунне пулса иртнӗ) вӗсем тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Ҫак кунсенче вара вӑл ӗҫ фигуранчӗсен йышне аслӑ шкулӑн ректорӗпе пӗр проректорӗ лекнӗ.
И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн ректорӗ пулма пилӗк ҫын — ҫав шутра республикӑн вӗренӳ министрӗ те пур — ӗмӗтленеҫҫӗ иккен. Кандидатсене аслӑ шкулӑн ӑсчахсен канашӗ тата Чӑваш Енти университетсемпе институтсен реткорӗсен канашӗ ырланӑ-мӗн.
Ректор пуканне куҫ хывнисем, тӳррипе, тата ытларах пулнӑ иккен. Анчах вӗсенчен пӗрне, улттӑмӗшне, Мускаври автотранспорт институчӗн Атӑлҫи филиалӗн директорӗн ҫумӗ Виталий Михайлов кирлӗ мӗнпур хута хатӗрлесе паман иккен. Ҫавна пула ӑна списока кӗртмен. Ҫапла вара кандидатсен йышӗнче — Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн диреткорӗ Юрий Исаев, Раҫҫейӗн халӑх хуҫалӑхӗн тата патшалӑх службин Шупашкарти филиалӗн кафедрин пуҫлӑхӗ Нина Семедова-Полупан, республикӑн вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов, Чӑваш патшалӑх университечӗн проректорӗ Андрей Александров, юлашкинчен асӑннӑ университетӑн кафедра пуҫлӑхӗ Анатолий Яковлев.
Сӑнавҫӑсен шучӗпе ректор пулас шанчӑк пилӗк кандидатран иккӗшӗн уйрӑмах пысӑк: республикӑн вӗренӳ министрӗн Владимир Ивановӑн тата Чӑваш патшалӑх университечӗн проректорӗн Андрей Александровӑн.
Паян Шупашкара икӗ кунлӑх визитпа Китайри Гуйчжоу провинцийӗн элчисем килсе ҫитнӗ. Вӗсем Шупашкар хула администрацийӗнче влаҫ ҫыннисемпе тӗл пулнӑ. Гуйчжоу провинцийӗ Чӑваш Енпе тӗрлӗ енпе килӗштерсе ӗҫлес шухӑшлине палӑртнӑ. Сӑмахран, аслӑ шкулсем хушшинче. Вӗренӳ отрасльне илсен, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗпе асӑннӑ провинцинчи университет килӗштерсе ӗҫлесси пирки Китай элчисем пӗлтӗр пирӗн патра пулнӑ чухнех алӑ пуссах калаҫса татӑлнӑ. Хайхисен Шупашкарта маларах асӑннӑ университетӑн филиалне уҫасси пирки те шухӑш пур-мӗн.
Тепӗр шухӑш та пур Китай ҫыннисен — вӗсем пирӗн республикӑри сӑра-эрех кӑларакан савутсемпе пӗр чӗлхе тупасшӑн. Китайра рисран эрех тӑваҫҫӗ-мӗн. Ҫавна пирӗн патра тултарас тата сарас (ҫапла ӑнланма май панӑ хӑнасем калани) ӗмӗт пур-мӗн. Анчах Шупашкар влаҫӗсем ку ыйтӑва епле татасси пирки хальӗхе калама иртерех. Пурӑнсан курӑпӑр теҫҫӗ-и-ха?..
Унччен администраци ҫурчӗ пулнӑ Ҫӗнӗ Шупашкарти ҫурта юсаса ҫӗнетсе И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн общежитине савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Ӑсчахсен канашӗ йышӑннипе авӑн уйӑхӗн 9-мӗшӗнчех хӑшӗсем хваттер уҫҫи илме пултарнӑ. Унти пӗр, икӗ, виҫӗ пӳлӗмлӗ хваттерсенче университетра чылай ҫул ӗҫленӗ ӑсчахсем, ҫамрӑк преподавательсем. Ытти ӗҫчен тата студентсен ҫемйисем пурӑнӗҫ.
Ҫурта юсаса ҫӗнетес тӗллеве аслӑ шкул 2010 ҫултах лартнӑ иккен. Халӗ, ав, чылай ҫыншӑн хваттер ыйтӑвӗ татӑлнӑ.
Сӑнсем (48)
+0.3 °C