Чӑваш ҫамрӑкӗсен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗ кӑҫал ҫула 30-мӗш хут тухӗ. Ҫӗнӗ чунҫӳрев ҫурлан 1-мӗшӗнче пуҫланӗ те 12-мӗшӗнче вӗҫленӗ. Чунҫӳревҫӗсем кӑҫал Аслӑ Арапуҫра (Митта Ваҫлейӗн вилтӑпри ҫине кӗрсе тухӗҫ), Турханта (Кокель музейӗпе паллашӗҫ), Ҫӗньялта (Геннадий Айхине сума сӑвӗҫ) чарӑнӗҫ, Тикеш хулашне кӗрсе тухӗҫ. Ун хыҫҫӑн вӗсен ҫулӗ Чӗмпӗр урлӑ Хура тинӗс хӗрринчи Хӑнакур хулине выртӗ. Севастополе ҫитнӗ хыҫҫӑн каялла Шупашкаралла таврӑнӗҫ.
Чунҫӳреве йӗркелекен Олег Михайлович Цыпленков — Ултиар — пӗлтернӗ тӑрӑх автобусра тата тепӗр 10 вырӑн пур. Кӑмӑлӑр пур пулсан ҫул хакӗ — 10-12 пин. Хура тинӗс хӗрринче 1 эрне ирттерӗҫ.
Ыйтусем пулсан Ултиарпа 8-927-667-93-23 номерпе ҫыхӑнма пулать.
Алтай тӑрӑхӗнче лартнӑ чӑваш юпине космосран та сӑнама май пур. Гугл картти ҫинче вӑл пысӑклатсан питӗ лайӑх курӑнать. Яндекс карттинче те сӑнасарах пӑхсан асӑрхама май пур.
Чӑваш юпине Ело ялӗ ҫывӑхӗнчи лапамра чунҫӳревҫӗсем 2012 ҫулта вырнаҫтарнӑччӗ. Авторӗ — Вячеслав Еткер кӳлепеҫӗ. Ӑна вӑл вырӑнтах касса хатӗрленӗччӗ.
Аса илтеретпӗр, Эл Ойын уяв Алтай тӑрӑхӗнче икӗ ҫулта пӗрре иртет. Анлӑ уявланине шута илсен ӑна пирӗн Акатуйпа танлаштарма пулать. Уяв валли Ело ялӗ ҫывӑхӗнче ятарлӑ лаптӑк хатӗрленӗ — кунта суту-илӳ тумалли вырӑнсем, сценӑсем пур. Лашасемпе ӑмӑртма та лаптӑк хатӗрленӗ. Халӑх пит нумай килнине шута илсе машинсемпе палаткӑсем лартма та вырӑн пур. Чӑвашсем ку уява икӗ хут хутшӑннӑ — пӗрре 2012 ҫулта, тепре — 2014-мӗшӗнче.
Кӑҫалхи Чунҫӳрев пирки калас пулсан, Ультиар Цыпленков пире пӗлтернӗ тӑрӑх, вӗсен Байкал кӳлли (тӗрӗк сӑмахӗ тесе калаҫҫӗ, чӑвашла ӑна Пуян кӳлӗ тесе куҫарма пулать) патне ҫитсе курас кӑмӑл пур. Ҫурла уйӑхӗнче вара тепӗр хут ҫула тухса вӗсем Хӑнакура ҫитсе килесшӗн.
Пӗлтӗрхи Чунҫӳрев пирӗн халӑхӑн мӑн аслашшӗсем пурӑннӑ вырӑна — Хӑнахура — кайса килнӗччӗ. Унта вӗсем пысӑк чул лартса вӑл вырӑнта Аслӑ Пӑлхар патшалӑхӗ пулнине ҫирӗплетсе хӑварнӑччӗ.
Пӗлтӗр лартнӑ чул мӗнле тӑнине пӑхма чӑваш хастарӗсем Хӑнакура (Фанагорине) кӑҫал тепре ҫитнӗ. Шупашкартан автобуспа 43 ҫын, тата уйрӑммӑн Мускавран тӑваттӑн. Владимир Болгарский каласа панӑ тӑрӑх вырӑнтисем чула кӑшт куҫарнӑ. Туристсем чул патӗнче тӳлевсӗр ан ӳкерӗнччӗр тесе ӑна карта хыҫне лартнӑ. Сӑмах май, ку чул палӑк Хӑнакурта ҫӗре чавса шыранӑ вырӑнта (е тепӗр май каласан, раскопкӑсем патӗнче) ларать. Туристсене унта тӳлевлӗ кӗртеҫҫӗ — хакӗ 150 тенкӗ. Экскурси вара шӑп та лӑп чул палӑк патӗнчен пуҫланать.
«Чулпа асамлӑ япаласем пулса иртеҫҫӗ. Эпир ҫитес умӗн вӗсем [вырӑнтисем] чулне хӑйсем куҫарма тытӑннӑ. Троссемпе кӑкарса тракторпа хӗрес хыҫне куҫарнӑ, анчах та ҫӗклеймен. 4 тоннӑллӑ чул чӑвашсемсӗр ҫӗкленесшӗн пулман», — пӗлтерчӗ Владимир Болгарский. Чӑвашсем ҫитнӗ хыҫҫӑн вара чулне ҫӗклесе лартнӑ, сӑрланӑ, вырнаҫтарса лартнӑ. Чул йӗри-тавра тимӗртен чӑвашла юпасем вырнаҫтарса сӑнчӑрсемпе картланӑ.
Чунҫӳрев–2016 (кӑҫал вӑл 27-мӗш хут ҫула тухнӑ) ҫак кунсенче Краснодар тӑрӑхӗнчи Хӑнакур хула ларнӑ вырӑна ҫитнӗ. Кунта вӗсем чӑвашсен мӑн аслашшӗсене сума суса асӑну чулне лартнӑ. Унта «Ку тӑрӑхра VII ӗмӗрте Атӑлҫи палхар-чӑвашӗсемпе Дунай пӑлхарӗсен Аслӑ Пӑлхар патшалахӗн тӗп хули Фанагори пулнӑ» тесе ҫырнӑ.
Асӑну чулне ӗнер вырнаҫтарнӑ. Унсӑр пуҫне унта Чӑваш Енӗн халӑх академикӗ Николай Кондрашкин кӳлепеҫӗ хатӗрленӗ барельеф та вырӑн тупнӑ. Ӑна чул тӑррине вырнаҫтарнӑ. Барьельеф ҫинче Аслӑ Пӑлхар патшалӑхӑн патши Купрат тата унӑн тӑхӑмӗсем — Аспарухпа Кӑтра-паттӑр — сӑнланнӑ.
Аса илтеретпӗр, Аслӑ Пӑлхар патшалӑхӗ 632–671 ҫулсенче палӑрса юлнӑ. Ӑна тӗрлӗ пӑлхар йӑхӗсене пӗрлештерсе йӗркеленӗ пулнӑ. Купрат вилнӗ хыҫҫӑн пӗр чӑмӑра пухӑннӑ йӑхсем каллех саланнӑ. Пӗр пайӗ Питпуянпа пӗрле вырӑнтах юлнӑ, тепӗр пайӗ Тан урлӑ каҫса вырнаҫнӑ. Каярах Кӑтра-паттӑр вӗсене Атӑл тӑрӑхне илсе кайнӑ. Виҫҫӗмӗш ывӑлӗ — Аспарух — хӑйӗн ҫыннисене Танай юханшывӗ патне илсе кайнӑ. Тӑваттӑмӗшпе пиллӗкмӗш ывӑлӗсем хӑйсен ҫыннисемпе хальхи Македони тата Итали ҫӗрӗсене илсе кайнӑ.
+2.3 °C