Шупашкара Хусанпа ҫыхӑнтаракан юханшыв маршрутне уҫнӑ хыҫҫӑн (унта «Валдай» кимӗ ҫӳрӗ) Тутарстан влаҫӗсем те асӑннӑ маршрутпа хӑйсен пассажир карапне яма шухӑшлани пирки пӗлтернӗ. Кун пирки Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗ Олег Николаев «Советская Чувашия» кӑларӑма панӑ интервьюра пӗлтернӗ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ журналистсен ыйтӑвне хуравланӑ май икӗ республикӑн тӗп хули хушшинче ҫӗртме уйӑхӗ вӗҫӗнче ҫӳреме пуҫлакан «Валдайсем» ҫинче билет хакӗ автобусринчен уйрӑлса тӑмӗ тесе пӗлтернӗ. Маршрутра хальхи вӑхӑтра Сӗнтӗрвӑрринче тата Куславккара чарӑнусене пӑхса хӑварнӑ, Сӗве ялӗнче те чарӑну тӑвасси пирки шухӑшлаҫҫӗ.
Кунсӑр пуҫне Олег Алексеевич юханшыв маршрутне Тутарстан влаҫӗсем те уҫма шухӑшлани пирки пӗлтернӗ. Кун валли вӗсем хальхи вӑхӑтра Ешӗл Варти А.М. Горький ячӗллӗ савутра тума пуҫланӑ «Чайка» караппа усӑ курасшӑн. Пахалӑхӗсене танлаштарсан ку карапсем «Валдайсенчен» миҫе ҫынна турттарма пултарассипе (176 ҫынна хӑйпе илейрет; «Валдай» вара 45 ҫеҫ) ирттереҫҫӗ, анчах хӑвӑртлӑх енӗпе вӗсем япӑхрах. «Чайка» сехетре 18 ҫухрӑма яхӑн хӑвалама пултарать пулсан, «Валдай 45-Р» шывай ҫунатлӑ кимӗ сехетре 65 ҫухрӑм таран вӗҫтерме пултарать.
Шупашкар хулин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ тата тӗп пайӗсенче машинӑсем валли ҫӗнӗ парковкӑсем пурӗ 10 ҫӗрте уҫӑлнӑ. Вӗсем ӑҫта пулассине «Уҫӑ хула» порталта халӑх шухӑшне шута илсе палӑртнӑ. «Хулари парковка вырӑнӗсене йӗрке пултӑр, меллӗх тата хӑрушсӑрлӑх хуҫалантӑр тесе йӗркелетпӗр. Вырӑна ҫитсен машинӑна ӑҫта лартасси пирки шухӑшламалла марри меллӗ пулнипе килӗшетӗр пулӗ», — шухӑшлать Алексей Ладыков сити-менеджер.
Малтанхи уйӑхра парковкӑсем тӳлевсӗр ӗҫлӗҫ. Кайран тӳлевсӗр сехет упранса юлӗ.
Тӳлевлӗ парковкӑсем ҫӗршыври 30 ытла хулара пур: Мускавра, Питӗрте, Воронежра, Белгородар, Рязаньте, Тулӑра, Калугӑра, Тверьте, Чулхулара, Хусанта, Пермьре, Краснодарта, Ставропольте, Дон ҫинчи Ростовра, Екатеринбургра, Тӗменте, Курскра, Сочире, Красноярскра, Севастопольте, Ярославльте, Новосибирскра, Махачкалара, Ӗпхӳре. Ун пеккисем Омскра, Волгоградра, Самарӑра тата ытти хулара та уҫӑлӗҫ.
1769 ҫулхи кӑрлачӑн 12-мӗшӗнче Ӑслӑлӑх академийӗн типографийӗнче Вениамин архиепископ (Василий Пуцек-Григорович) Хусантан ярса панӑ чӑваш чӗлхин грамматикине 600 экзеплярпа пичетлеме йышӑннӑ. Кӗнеке сутлӑха тухни ҫинчен 1769 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче «Санкт-Петербургские ведомости» хаҫатӑн 41-мӗш номерӗнче хыпарланӑ. Ҫак куна ҫӗнӗ стиле куҫарсан ҫӗртме уйӑхӗн 3-мӗшӗ пулать. Чӑваш кӗнеки ҫынсем (вулакансем) патне ҫитнӗ кун вӑл. Кӗҫех тӗрлӗ хаҫат-журналта кӗнеке пирки ҫырнӑ хаклавсем пичетленеҫҫӗ, вӑл ҫут тӗнчене килнине ют ҫӗршыв тӗпчевҫисем те асӑрхаҫҫӗ. Сӑмахран, Германири «Göttingische Anzeigen von Gelehrten Sachen» журналта ҫак кӗнеке ҫинчен питӗ ырласа ҫырнӑ хаклав тухать. Ку «Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка» ӑслӑлӑх ӗҫӗ тӗрӗк чӗлхисен чи малтан пичетленсе тухнӑ грамматики пулнӑ. Ҫапла вара, эпир ҫак паллӑ куна вӑл питех те пӗлтерӗшлӗскер тесе калама пултаратпӑр. Малашне ҫак куна Чӑваш кӗнеки кунӗ тесе палӑртни питех те тӗрӗс пулнӑ пулӗччӗ. Тепӗр вунӑ кунтан православи уявӗ — Ермей Асаплануҫӑ кунӗ — ҫитет.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Олег Николаев республикӑри паллӑ ҫынсенчен пӗрне орден пама йышӑннӑ. Кун пек хисепе РФ Пенси фончӗн республикӑри уйрӑмӗн управляющийӗ Роза Кондратьева тивӗҫнӗ.
Ӗҫлӗ хутра Роза Кондратьева ҫынсене пенсипе тивӗҫтерес енӗпе патшалӑх политикине пысӑк тӳпе хывнине палӑртнӑ. Орденпа чысласси ҫинчен калакан хушӑва республикӑн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче вырнаҫтарнӑ.
Роза Кондратьева 1955 ҫулхи авӑн уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Ман Явӑшра ҫуралнӑ. 1974 ҫулта Хусанти учётпа кредит техникумӗнчен, тепӗр тӑватӑ ҫултан асӑннӑ хулари финанспа экономика институтӗнчен вӗренсе тухнӑ. Чӑваш Енӗн Финанс министерствинче вӑл министр ҫумӗ те пулнӑ. РФ Пенси фончӗн республикӑри уйрӑмне 1997 ҫулхи ҫу уйӑхӗнченпе ертсе пырать.
71 ҫулти Алексей Судленков Регионсем хушшинчи компетенци центрне — Шупашкарти электромеханика колледжне ертсе пыма пӑрахӗ. Ку должноҫре вӑл 13 ҫула яхӑн ӗҫленӗ. Кунсӑр пуҫне Чӑваш Республикин виҫҫӗмӗш тата тӑваттӑмӗш созывӗсенчи Общество палатисене ертсе пынӑ.
Алексей Алексеевич 1949 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Шупашкарта ҫуралнӑ. 1984 ҫулта Пӗтӗм союзри политехника институтне куҫӑнсӑр майпа вӗренсе пӗтернӗ, 1993 ҫулта – Хусанти патшалӑх технологи университетне.
Алексей Судленков 1973 ҫултанпа вӗренӳ сферинче тӑрӑшнӑ. Производство вӗрентӗвӗн мастерӗ те пулнӑ, Шупашкарти 1-мӗш професси училищинче директорӑн ҫумӗ, 1978-2002 ҫулсенче асӑннӑ училищӗн директорӗнче ӗҫленӗ.
Алексей Судленкова «Чӑваш Республики умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗсемшӗн» орден медалӗпе, «Тӑван ҫершыв умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» II степеньлӗ орден медалӗпе тата ыттипе чысланӑ.
Тутарстанри Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче чӑваш спектакльне кӑтартӗҫ. Хусана К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ «Хӑвӑрт укҫа ҫавӑрать пуҫа» спектакльпе тухса кайӗ. Ӑна Александр Пӑртта драматург пьеси тӑрӑх лартнӑ.
Чӑваш спектакльне Хусанта кӑтартма пулӑшассишӗн асӑннӑ тӑрӑхри чӑваш хастарӗ Константин Малышев тӑрӑшать.
Спектакле синхронлӑ мелпе вырӑслана куҫарӗҫ. Апла пулсан ӑна чӑвашсем ҫеҫ мар мар, ытти халӑх ҫыннисем те пырса курайӗҫ.
Спектакль ыран, ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче, 19.00 сехетре пуҫланӗ.
Паян Хусанта пысӑк инкек пулнӑ. Унта 175-мӗш гимназире шкул ачисене тата вӗрентекене персе вӗлернӗ. Официаллӑ даннӑйсене ӗненес тӗк, пӑшаллӑ ҫамрӑк 9 ҫынна вӗлернӗ, вӗсенчен 7-шӗ – ачасем.
Ҫынсене вӗлернӗ Ильназ Галявиева тытса чарнӑ. Йӗрке хуралҫисем шкула штурмланӑ. Ачасен прависене хӳтӗлекен уполномоченнӑй Анна Кузнецова пӗлтернӗ тӑрӑх, шкулта бомба пулнӑ. Ҫавна май унта сирпӗнӳ пулнӑ. Ун чухне ҫынсем шар курман, шкулӑн пӗрремӗш хучӗ ишӗлнӗ.
Пысӑк инкеке кура ыран, ҫу уйӑхӗн 11-мӗшӗнче, Хусанта хурлӑхлӑ кун пулӗ. Следстви комитечӗ пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.
Нумаях пулмасть Хусанта пурӑнакан 79 ҫулти арҫын Вӑрмар районӗнчи Кивӗ Вӑрмар ялне масар ҫине килсен ҫухални пирки пӗлтернӗччӗ. Вӑл арӑмӗн вилтӑпри ҫине пынӑ.
Вӑл таврӑнманнине кура тӑванӗсем полицие пӗлтернӗ. Ватӑ арҫынна нимеҫӗсем те шыранӑ. Вӑл сипленмен чирсемпе нушаланни, кӑштах ывӑнсан та хӑйне япӑх туйма пултарни тата вӑйлӑрах хӑратнӑ.
Полицейскисем тата нимеҫӗсем районта йӑлтах шырасан арҫын киле электричкӑпа ларса кайнине уҫӑмлатнӑ. Хусанта ӑна пӗр станцире ҫынсем курнӑ-мӗн. Ҫавӑн чухне арҫынна чӑнах та япӑх пулса кайнӑ иккен. Ӑна васкавлӑ медпулӑшу машинипе пульницӑна илсе кайнӑ.
Хусанта пурӑнакан Юрий Варламович Кузнецов Вӑрмар районӗнчи Кивӗ Вӑрмар поселокне арӑмӗн вилтӑпри ҫине килнӗ те ҫухалнӑ. Килте вӑл виҫӗ кун ҫук ӗнтӗ.
Арҫын ака уйӑхӗн 18-мӗшӗнче килнӗ. Тепӗр икӗ кунран тӑванӗсем сехӗрленсе ӳкнӗ. Унӑн сывлӑхӗ те хавшакрах, ҫанталӑк та ав лайӑхах мар. Нимеҫӗсем ӑна шырама пуҫланӑ, вӑрмансене, ҫарма-ҫатрана ҫаврӑннӑ, анчах кӑлӑхах.
Тӑванӗсем Юрий Кузнецов ҫухални пирки акан 20-мӗшӗнче каҫхине пӗлтернӗ. Ҫур ҫӗр иртни 2 сехет тӗлне нимеҫӗсем пӗтӗм масара пӑхса ҫаврӑннӑ, арҫын ӑҫталла кайма пултарнине палӑртнӑ.
79 ҫулти арҫын 170 сантиметр ҫӳллӗш, вӑтам кӗлеткеллӗ, ҫӳҫӗ шуралнӑ. Вӑл хура куртка, кӑвак джинс, хура кроссовка тӑхӑннӑ пулнӑ. Мӗн те пулин пӗлекенсене полицие шӑнкӑравлама ыйтаҫҫӗ.
Ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Чӑваш наци вулавӑшӗнче «Варкӑш» литература клубӗн йӑлана кӗнӗ ларӑвӗ иртрӗ. Хальхинче унта Тани Юнӑн «Иртнӗ кунсем-ҫулсем» кӗнекине хакланӑ. Чӑваш кӗнеке издательство ӗҫченӗ Ольга Иванова Чӑваш Енри профессионал ҫыравҫӑсен Фейсбукри страницинче пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗнеке 2013 ҫулта Чӑваш кӗнеке издательствинче кун ҫути курнӑ.
«Тани Юн (Татьяна Степановна Максимова-Кошкинская, хӗр чухнехи хушамачӗ – Бурашникова) 1903 ҫулхи кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче Етӗрне уесӗнчи (халӗ Чӑваш Республикин Етӗрне районӗ) Чурпай ялӗнче ҫуралнӑ. Пултарулӑхри малтанхи утӑмӗсене шкулти театр сцени ҫинче тунӑ, ун хыҫҫӑн Хусантан тин ҫеҫ Шупашкара куҫса килнӗ чӑваш театрӗнче вӑй хунӑ, «Чӑвашкино» тата «Востоккино» студисем ӳкернӗ фильмсенче тӗп рольсене вылянӑ. Чӑваш тата вырӑс драма театрӗсенче вылянӑ чухне ӑна Иоаким Максимов-Кошкинский асӑрханӑ. Каярахпа Иоаким Степанович унӑн мӑшӑрӗ пулса тӑнӑ.
Тани Юн сцена тата кино искусствинче ытларах палӑрнӑ пулин те, литературӑра та ҫине тӑрсах ӗҫленӗ, вырӑс ҫыравҫисен хайлавӗсене чӑвашла куҫарнӑ, пьесӑсем ҫырнӑ. Унӑн «Иртнӗ кунсем-ҫулсем» кӗнеки пирвайхи хут 1972 ҫулта пичетленнӗ.
+9.3 °C