Ку статьяна Египетра Раҫҫей самолечӗ ӳкнӗ хыҫҫӑн ҫырма шухӑш ҫуралчӗ. Чӑннипе, ку ыйту тавра нумаях пулмасть ҫеҫ шутлама тытӑннӑччӗ. Акӑ халь самолетри пассажирсен тӑванӗсене компенсаци тӳлемелли пирки пӗлтерчӗҫ. Раҫҫей ертӳлӗхӗ яланах ҫапла тӑвать-ха: инкеке лекнисене, хур курнисене яланах укҫан пулӑшма тӑрӑшать. Ҫук, темӗн ан шухӑшлӑр. Ҫакна хирӗҫ пӗр сӑмах та каламастӑп. Хирӗҫ мар эпӗ. Пӗр япала ҫеҫ шухӑша ярать.
Нумаях пулмасть Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракасси ялӗнче пулса куртӑмӑр. Унта 1961 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 5-мӗшӗнче шкул ҫунса кайни пирки, унта 110 ҫын вилни ҫинчен халӗ пурте пӗлеҫҫӗ ӗнтӗ. Вӑл вӑхӑтра вара ку пушар пирки калаҫма чарнӑ, вӑрттӑн япала пулнӑ вӑл. Хуракассинче пурӑнакан Аркадий Гаврилов, «Тӗрӗслӑхшӗн Раҫҫей» партин вырӑнти депутачӗ, тӗлӗнмелле нумай япала пирки каласа кӑтартрӗ. Куҫ умне хӑрушӑ ӳкерчӗк тухса тӑчӗ.
Аркадий Гаврилов шкул ҫуннӑ чухне 6-мӗш класра вӗреннӗ. Ун чухне пӗр вӑхӑт чирлесе выртнӑскер шкула кайнӑ, хӑйне япӑхрах туйнӑран киле кайма тухнӑ. Анчах пӗр вӗрентекен ӑна тытса чарнӑ та концерта пыма хушнӑ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракасси ялӗнче паян — хурлӑхлӑ кун. 54 ҫул каялла шкулта 110 ҫын ҫунса вилнӗ. Вӗсен йышӗнче — 4 учитель, 106 ача…
Паян 10 сехетре Хуракасси ялӗнче ҫунса кӗлленнӗ шкул вырӑнӗнче лартнӑ монумент патӗнче хурлӑхлӑ митинг иртнӗ. Палӑк умне чечексемпе кӑшӑлсем хунӑ.
Монумента 1964 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 12-мӗшӗнче уҫнӑ. Ялти масар ҫинче — тӑванлӑх вилтӑприйӗ. Унта ачасемпе вӗрентекенсене пытарнӑ. Ҫавӑнтах тимӗр плита вырнаҫтарнӑ.
Ку хурлӑх кӗрхи каникул умӗн пулнӑ. Ун чухне шкулта концерт иртнӗ. Тепӗр пӳлӗмре физика учителӗ икӗ ачапа пӗрле кинофильм кӑтартма хатӗрленнӗ. Бензинпа тӗрӗс мар уса курнӑшӑн пушар тухнӑ, ҫулӑм ҫавра ҫил пек концерт залне вирхӗнсе кӗнӗ. Нумайӑшӗ тухса ӗлкӗреймен… Пӗрисем ҫуннӑ, теприсем ҫӑра тӗтӗмпе чыхӑнса вилнӗ…
Чӗрӗ тухнисем те вӑйлӑ суранланнӑ. Вӗсен ӳт-пӗвӗ пиҫсе кайнӑ. Ачасене сипленмешкӗн Мускав илсе кайнӑ.
Чӑваш Енре кӑмпаҫӑсем ҫухалаҫҫӗ. Кун пирки РФ Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри Тӗп управленийӗ пӗлтерет.
Ӗнер ирхи 3 сехет те 47 минутра Ҫӗрпӳ районӗнчи ҫӑлав службине 65 ҫулти арҫын ҫухални пирки хыпар ҫитнӗ. Кӗсерпуҫ Туҫара пурӑнакан пенсионер кӑмпана кайса ҫухалнӑ. Ӑна шырама йытӑллӑ полицейскисем, республикӑри шыравпа ҫӑлав службин оперативлӑ ӗҫченӗсем ура ҫине тӑнӑ. Кӑштахран арҫын тупӑннӑ.
Утӑ уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракассинчи 65 ҫулти арҫын хӑйсен тӑрӑхӗнчи вӑрманта ҫухалнӑ. Ӗнерхи кун тӗлне те ӑна тупайман пулнӑ.
Вӑрмана каяс умӗн ҫӑлавҫӑсем ҫывӑх ҫынсене хӑвӑр ҫӑталла ҫул тытасси пикри пӗлтерме ыйтаҫҫӗ. Ҫула кӑтартакан хальхи йышши хатӗрсене шанса кӑна лармалла мар, тимлӗх кирлӗ. Кунта ҫутӑ ҫипуҫ тӑхӑннинчен пуҫласа ҫума тӗрлӗ эмел чикмелли таранах кӗртеҫҫӗ. Телефон ал айӗнче пулсан 112 е 01 номерсемпе шӑнкӑравламалла. Ҫывӑх ҫын ҫухалсан тупӑнать пуль-ха тесе шанса кӗтмелле мар, ҫийӗнчех ҫӑлавҫӑсенчен пулӑшу ыйтмалла.
Сӗнтӗрвӑрринче пушар ҫӑлавҫисен спорчӗ енӗпе ӑмӑрту иртнӗ. Унта хӑйсен маттурлӑхне шкул ачисем кӑтартнӑ.
Ӑмӑрту виҫӗ тӗспе иртнӗ. Чӑрмавлӑ 100 метра чупнӑ, штурмлӑ пусмапа хӑпарнӑ, пушар хӑрушсӑрлӑхӗн азбукине мӗнле пӗлнине тӗрӗсленӗ, пушар эстафети, иртнӗ…
Шуршӑл шкулӗнче вӗренекен Саша Яковлев ку ӑмӑртӑва виҫҫӗмӗш хут хутшӑнать ав. Вӑл МЧСник пуласшӑн.
Призерсене РФ МЧСӗн Чӑваш Енри управленийӗн пуҫлӑхӗ Станислав Антонов майор генерал чысланӑ. Аслисен ушкӑнӗнче Хуракасси, Шуршӑл шкулӗсем, Сӗнтӗрвӑрринчи 1-мӗш гимнази мала тухнӑ. Кӗҫӗннисен йышӗнче те ҫав шкулсемех палӑрнӑ.
Пушӑн 27-мӗшӗнче Сӗнтӗрвӑрри районӗнче чи илемлӗ чӑваш пикине палӑртнӑ. Кӑҫал унта 11-ӗн хутшӑнма кӑмӑл тунӑ.
Пикесем конкурсра хӑйсемпе паллаштарнӑ хыҫҫӑн тавракурӑмне тӗрӗсленӗ. Вӗсем хӑйсен пултарулӑхӗпе те тӗлӗнтерме пултарнӑ, сӑвӑсем вуланӑ, ташланӑ, юрланӑ.
Тепӗр конкурсра пикесем чӑвашсен наци ҫимӗҫӗ пирки каласа кӑтартнӑ. Хӗрсем сӑра вӗретсе, пӳремеч, хуплу, шаркку, кукӑль пӗҫерсе килнӗ. Унтан вӗсем илемлӗ тумсем тӑхӑнса тухнӑ.
Кӑҫал «Сӗнтӗрвӑрри пики» ята Шуршӑл тӑрӑхӗнчи Анна Атласова ҫӗнсе илнӗ. Урхас Кушкӑ тӑрӑхӗнчи Александра Трофимова «Вице чӑваш пики» пулнӑ.
Сӗнтӗрпуҫ ял тӑрӑхӗнчи Ирина Васильевӑна куракансем кӑмӑлланӑ. Чӑнкасси тӑрӑхӗнчи Диана Кузнецова «Ӑс пике», Аксаринри Кира Казакова тата Кукашнири Жанна Васильева «Сӑпайлӑ пике» пулса тӑнӑ.
Шӗнерпуҫ тӑрӑхӗнчи Кристина Иванова «Чи илӗртӳллӗ пике», Карапашри Анна Енцова «Чи маттур пике», Ӗсмелти (Октябрьскинчи) Алена Портнова тата Хуракассинчи Ангелина Данилова «Чи пултаруллӑ пике», Атӑлҫи ял тӑрӑхӗнчи Надежда Сергеева «Чи кӑмӑллӑ пике» номинацисенче ҫӗнтернӗ.
Ҫӗрпӳ районӗнчи Чиркӳллӗ Ямаш ял тӑрӑхӗнче чӑваш фольклорӗн «Туслӑх кӑшӑлӗ» республикӑри фестивалӗ иртнӗ. Ӑна кӑҫал иккӗмӗш хут йӗркеленӗ.
Чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркине упраса хӑварас, культурӑна пуянлатма, районсен туслӑ ҫыхӑнӑвне йӗркелеме пулӑшас тӗллев лартнӑ мероприяти театрализациленӗ май утса иртнинчен пуҫланнӑ. Вӗсене ял халӑхӗ тӑвӑллӑн ял ҫупса йышӑннӑ.
Фестивале республикӑн 8 районӗнчи тата Мари Элти 11 ушкӑн пынӑ. Юрӑ-ташша юратакансене вырӑнти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Юрий Тимофеев, районти ытти тӳре-шара саламланӑ. Ытти районтан пынисем те сцена ҫине тухнӑ. Уява Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Зинаида Козлова хутшӑннӑ.
Уяв вырӑнти «Ямаш» фольклор ушкӑнӗн концертӗнчен пуҫланнӑ. Унтан Мари Элтан ҫитнӗ «Чӑваш утар», Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шуршӑл ял тӑрӑхӗнчи «Илем», Шӗнерпуҫ ял тӑрӑхӗнчи «Кунер», Хуракассинчи «Шӳлкеме», Муркаш районӗнчи Чиркӳллӗ Тутараньти «Сурпан», Элӗк районӗнчи Чӑваш Сурӑм ял тӑрӑхӗнчи «Шурӑмпуҫ», Вӑрнар районӗнчи «Шурӑмпуҫ», Комсомольски районӗнчи Тукайри «Шурӑмпуҫ», Куславкка районӗнчи Елчӗкри «Эткер» фольклор ушкӑнӗсем, Ҫӗмӗрле районӗнчи Тӑванкассинчи «Тӑваньен» вокал ушкӑнӗ сцена ҫине тухнӑ.
Паян Чӑваш Ен хурлӑхлӑ куна асӑнать. Чӑваш Ен историне ку кун 1961 ҫулта хурлӑхлӑ пулӑмпа кӗрсе юлнӑӗ. Ун чухне Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракасссинче шкул ҫунса кайнӑ. Хӑрушла инкекре 106 ачапа 4 вӗрентекен пурнӑҫӗ татӑлнӑ.
Инкек пулнӑранпа вуншар ҫул иртсен те унӑн ахрӑмӗ хӑй пирки аса илтерет. Хуракасси тӑрӑхӗнчи хӑш-пӗр ҫемье ҫав кун харӑсах темиҫе ачасӑр тӑрса юлнӑ, теприсем пӗтӗм ачисене ҫухатнӑ. Пушар ялти кашни ҫемьене тенӗ пек пырса тивнӗ.
Паян, чӳк уйӑхӗн 5-мӗшӗнче, Хуракассинче асӑну митингӗ ирттернӗ. Ӑна шкул пулӑн вырӑнта лартнӑ монумент патӗнче йӗркеленӗ. Шкулта вара Инкеклӗ ӗҫсен министерствин вырӑнти ӗҫченӗсем ачасемпе тӗлпулма палӑртнӑ. Кӗҫӗннисем валли конкурссемпе викторинӑсем йӗркелемелле, аслӑраххисемпе пушар хӑрушсӑрлӑхӗн темипе калаҫу ирттерме, фильм кӑтартма палӑртнӑ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнче панкратион енӗпе ӑмӑрту иртнӗ. Панкратион ӗлӗк-авалах ҫуралнӑ кӗрешӳ мелӗсенчен пӗри. Пирӗн республикӑра спортӑн ҫак енӗ ҫӗнӗ темелле. Унӑн федерацине те 2003 ҫулта кӑна йӗркеленӗ. Панкратион енӗпе Сӗнтӗрвӑрринче ҫитӗнӳ тунӑ ӑстасем пур. Екатерина Краснова, акӑ, пӗтӗм тӗнче класлӑ спорт маҫтӑрӗ, Раҫҫей тата Европа чемпионки, тӗнче чемпионтӗнче парнене тивӗҫнӗ.
Сӗнтӗрвӑрринче иртнӗ ӑмӑртӑва 52-ӗн хутшӑннӑ, вӗсенчен 13-шӗ — хӗрсем. Чи вӑйлӑ кӗрешӳҫӗсен шутне Шуршӑлти Таисия Мальгина, Анастасия Федотова, Ольга Карташова, Ӗсмелти (Октябрьскинчи) Екатерина Соловьева, Анна Семенова, Николай и Сергей Герасимовы, Илья Лапин, Хуракассинчи Вадим Сироткин, Артем Ашуркин, Алексей Илларионов, Урхас Кушкӑри Георгий Тихонов, Сӗнтӗрвӑрринчи Надежда Носкова, Станислав и Артемий Кудрявцевы, Алексей Матвеев, Константин Назаров кӗнӗ.
Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Хуракасси ялӗнчи шкулта 1961 ҫулта хӑрушӑ инкек пулнине хӑй вӑхӑтӗнче пӗлтермен. Ӑна аса илтерекен палӑка самана ылмашсан, 1994 ҫулта кӑна вырнаҫтарнӑ.
Ҫав ҫулхи пушарта унти вӗренӳ ҫуртне ҫӳрекен 106 ачапа 4 вӗрентекен вилнӗ. Аса илтеретпӗр, ун чух Октябрьти революцие асӑнса уяв концерчӗ пынӑ. Акт залӗ пулманнине кура классене усӑ курас тенӗ. Вырӑн ытларах пултӑр тесе стенапа чӳречесем патне партӑсене куҫарса лартма йышӑннӑ. Физика пӳлӗмӗнче упранакан бензин двигателӗ пушар сӑлтавӗ пулса тӑнӑ. Бензин тӑкӑнса кайнипе ҫулӑм хыпса илнӗ. Инкек 80 ҫемьене тӗлӗнмелле хуйхӑ илсе ҫитернӗ.
Инкеке асра тытнине палӑртса Хуракассинче ӗнер хурлӑхлӑ митинг ирттернӗ. Унта ял ҫыннисем, вырӑнти шкултан тӗрлӗ ҫулта вӗренсе тухнисем, тӗрлӗ шайри тӳре-шара пухӑннӑ.
Кирек мӗнле ӗҫӗн те йӗрки пур. Чӑваш алфавитӗнчи мӗн пур саспаллисемпе усӑ курса ҫырмалли предложенисен конкурсне те пӗтӗмлетме вӑхӑт.
Чи малтанах конкурс пирки пӗр-ик сӑмах. Пурте ку конкурса мӗнле шутласа тупни пирки ыйту параҫҫӗ. Алфавитри пур саспаллипе те усӑ курса ҫырнӑ предложение панграмма теҫҫӗ, вырӑсла хитререх каласан «разнобуквица» тени пулать ӗнтӗ. Кунашкал тӗслӗхсем вырӑс, украин, акӑлчан, нимӗҫ, француз, чех, пӑлхар, грек, латыш, корей, яппун, эсперанто тата ытти халӑхсен чӗлхипе тупса вулама пулать. Хӑй вӑхӑтӗнче типографи валли саспаллисем шӑратса шрифтсем епле ҫапӑннине курма кирлӗ пулнӑ-ха ку япала. Ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ шрифтсем шутласа тупаҫҫӗ: вӗсен ячӗсем те тӗрлӗрен — пурне пуҫра асра тытса пӗтереймӗн! Анлӑ сарӑлнӑ «Съешь [же] ещё этих мягких французских булок, да выпей чаю» предложение Microsoft 1990 ҫултанпа усӑ курать. Артемий Лебедев панграммӑсене чылай ҫул хушши пухнӑ, ун патне ҫынсем хӑйсен предложенийӗсене яра-яра панӑ.
Чӑваш ҫырулӑхӗн хӑйӗн историйӗ пур. Тӗрлӗ вӑхӑтра тӗрлӗ улшӑнусем пулнине те вулакан аванах пӗлет пулӗ.
+12.3 °C