Боготӑри (Колумби) Росарио Университечӗнчи ӑсчахсем Кӑнтӑр Америкӑра ӗлӗкхи-авалхи 7–13 миллион ҫулсем хушшинче пурӑннӑ пысӑк тимӗр шапа юлашкине тупнӑ. Шуса ҫӳрекенсен йышне кӗрекен ҫак тем пысӑкӑш чӗрчун хӑйӗн калӑпӑшӗпе автомобильпе тан пулнӑ тесе ҫырать «Би-би-си».
Stupendemys geographicus пысӑк тимӗр шапасем пирки иртнӗ ӗмӗрӗн ҫитмӗлмӗш ҫулӗсенче тӗпчесе пӗлнӗ, анчах та палеонтологсен ҫак авалхи чӗрчунсем ҫинчен тӗплӗ информаци пулман. Халӗ вара, тӗпчевҫӗсем Колумбири Татакоа пушхирӗнче S. geographicus юлашкийӗсене тупнӑ хыҫҫӑн, ку тӗлӗшпе улшӑнусем пуласси куҫкӗретех.
«Эпир тимӗр шапан сыхланса юлнӑ виҫӗ метрлӑ панцире тата унӑн аялти янах шӑммине тӗпчерӗмӗр. Ҫӗнӗ палеонтологи материалӗ пире ҫак авалхи шуса ҫӳрекен тӗлӗнмелле чӗрчунсем ҫинчен тарӑнрах пӗлме май пачӗ», — каласа параҫҫӗ Колумбири ӑсчахсем.
Stupendemys geographicus пысӑк тимӗр шапан тӑршшӗ тӑватӑ метр таран пулма пултарнӑ, шуса ҫӳрекен чӗрчунӑн йывӑрӑшӗ вара 1200 килограммран кая мар пулнӑ. Урӑхла каласан, Кӑнтӑр Америкӑри калама ҫук пысӑк тимӗр шапана автомобильпе танлаштарма пулать. Тӗлӗнмелле те, тахҫан ӗлӗк ҫӗр ҫинче тата та пысӑкрах тимӗр шапасем пулнӑ — сӑмахран, океансенче ҫитмӗл миллион ҫул каялла пурӑннӑ архелонсен тӑршшӗ тӑватӑ метр ҫурӑна ҫитнӗ.
-10.7 °C