Юпа уйӑхӗн 21-мӗшӗнче Ярсубай Янгаров ятпа ҫыракан журналист «Idelreal.org» сайтра Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче пурӑнакан Александр Судаков химикпа паллаштарнӑ.
Кӑсӑклӑ интервьюсем хатӗрлекен ҫак автор пӗлтернӗ тӑрӑх, пулас ӑсчах Ташкентра чӑваш танкисчӗн ҫемйинче ҫуралнӑ. Амӑшӗ — вырӑс. Аслашшӗпе асламӑшӗ — Йӗпреҫ районӗнчи Смычка ялӗнчен.
Мускаври патшалӑх университетӗнче вӗреннӗскер Совет Союзӗ арканнӑ вӑхӑтра Америкӑна тухса кайнӑ. Халӗ Урбан-Шампэйнра Иллинойс университечӗн филиалӗнче хими факультетӗнче вӗрентет. Аслӑ пӗлӳллӗ специалиста Мускав прописки ҫукки вӑхӑтлӑх ставкӑпа ӗҫлеме хистенӗ, ҫав вӑхӑтрах квант химийӗпе статистика физикин лабораторийӗнче кӑмӑлтан тӑрӑшнӑ.
Ашшӗн тӑван ялне ача чухне килнине химик ӑшшӑн аса илнӗ. Чӑваш Ен тата чӑваш халӑх генофончӗ хӑйӗн ӑс-тӑнӗнче пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑннине палӑртнӑ. Апла пулин те хӑйӗн пирки: «Эп халь тин чӑваш мар пуль», — тесе шухӑшлать. Кун пек калама ӑна ҫичӗ ютра пурӑнса тӑван халӑхпа хутшӑну ҫукки, инҫет ҫӗр тӑван вырӑна ҫаврӑнни те хистени сисӗнет.
«Подмосковье сегодня» кӑларӑм ҫырнине ӗненсен Раҫҫей штангин «патша майрине» Татьяна Каширинана Шупашкарта йывӑр атлетика енӗпе иртекен ҫӗршыв чемпионатне ирӗксӗр янӑ пулса тухать.
Ногинскри Татьяна Каширина спортсменка чи нумай титуллӑ штангистка пулнӑ май вӑл тӗнче чемпионатне кайма унчченех ирӗк илнӗ. Чӑваш Енре иртекен ҫӗршыври чемпионата килме ӑна ӑмӑрту сумне ӳстерессишӗн чӗнсе илнӗ имӗш. Вӑл тата унӑн тренерӗ Владимир Краснов Раҫҫейӗн йывӑр атлетика федерацийӗн президенчӗ ыйтнине хирӗҫлеме хӑяйман-мӗн.
Татьяна Каширина Шупашкарти ӑмӑртӑва хутшӑнма хӑтланса ҫывӑх вӑхӑтра Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче иртекен тӗнче первенствине хатӗрленеймесӗр юлма пултарать тесе шухӑшлать эпир маларах асӑннӑ кӑларӑм.
30 миллон тенкӗ выляса илнӗ ҫын пирки эпир унччен пӗлтернӗччӗ. Пӗтӗм тӗнчери покер турнирӗсенче сахал мар укҫа выляса илнӗскертен следовательсем налук сӑптӑрса илес шутлӑччӗ. Чӑваш Енри Раҫҫей следстви комитечӗн управленийӗ паян пӗлтернӗ тӑрӑх 36 ҫулти Михаил Лахитов тӗлӗшпе халь шырав пуҫланнӑ. Вӑл, иккен, допроса чӗнсен следователь патне пыман. Мӗншӗн пырайманни пирки те сӑлтавне уҫса паман.
Аса илтеретпӗр, следстви пӗлтернӗ тӑрӑх, Михаил Лахитов 2011-2013 ҫулсенче тӗрлӗ ҫӗршывсенче иртнӗ покер турнирӗсенче 30 миллион тенкӗ ытла выляса илнӗ. Саккунпа килӗшӳллӗн ун ҫак тупӑшран 4 миллиона яхӑн налук тӳлемелле пулнӑ. Ҫавна май пуш уйӑхӗнче ун тӗлӗшӗпе 198 статьяпа пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ. Хальхи саккунсемпе килӗшӳллӗн астармӑш вӑйӑра выляса илнӗ тупӑшран 13% налук тӳлемелле.
Пӗтӗм тӗнчери покер турнирӗсенче темиҫешер миллион тенкӗ выляса илнӗ Шупашкар арҫыннине налук тӳлеменшӗн айӑпласшӑн. Ҫав этеме тӗрлӗ ҫӗрти ҫавӑн пек вӑйӑсенче ӑннӑ: АПШри Лас-Вегасра, Германири Берлинта, Данири Копенгагента тата Франции Довиль хулинче.
Ниҫта та тӗпленсе ӗҫлемен арҫын уйрӑм ҫынсем тӳлемелли налукран пӑрӑннӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ. 36-ри Шупашкар арҫынни 2011–2013 ҫулсенче 4 миллиона яхӑн налук тӳлемен-мӗн. Ҫав ҫулсенче вӑл 30 миллион тенкӗ ытла тупӑш илнӗ.
Вӑл уйрӑмах пысӑк виҫепе парӑма кӗнине кура ӑна виҫӗ ҫул таран ирӗкрен хӑтарма юрать. Парӑма арҫын хӑй кӑмӑлӗпе татсан пуҫиле ӗҫе чарма пултараҫҫӗ.
Укҫа енчен телейлӗ 36 ҫулти арҫын тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫе РФ Следстви комитечӗн Чӑваш Енри следователӗсем пуҫарнӑ.
Хӑй вӑхӑтӗнче Америкӑри мӑшӑр усрава илнӗ пирӗн ентеш, Антон ятлӑ яш, Чӑваш Ене тарса килнине МИХсем пӗлтернӗччӗ. Нарӑс уйӑхӗн 3-мӗшӗнче Раҫҫей телеканалӗсенчен пӗринпе «Дом 2» кӑларӑмӑн ҫӗнӗ серийӗ тухнӑ.
Кӑларӑма вӑл хӑйне халь усрава илнӗ Оксана ятлӑ хӗрарӑмпа пынӑ. Унта хутшӑнма сӗнекенни те ҫав хӗрарӑм иккен. «Дом 2» уншӑн пурнӑҫ шкулӗ пултӑр тетпӗр. Пирӗнпе ҫур ҫула яхӑн пурӑнаканскерӗн хӗрсемпе хутшӑну йӗркеленеймест. Пурнӑҫра йывӑр лару-тӑрӑва лекнӗрен те ҫавӑн пек пулӗ», — шухӑшне пӗлтернӗ Оксана. Антонӑн пурлӑх ҫуккине те вӑл пытарман.
Телекӑларӑмра Антон Лилия ятлӑ хӗре куҫ хывнине пӗлтернӗ. Лешӗ каччӑна тиркемен, анчах вӑл йывӑр ҫын иккен. Халӗ каччӑ тата тепӗр хӗре пӑхса хунӑ.
2011 ҫулта Чӑваш кӗнеке издательствинче Дмитрий Григорьевӑн «Кровь или 72 часа» мистикӑлла романӗ пичетленсе тухрӗ. Кӗнеке авторӗ – врач-генетик. Ун чухне вӑл Америкӑри Джонс Хопкинс институтӗнче (Балтимор хули) ӗҫлесе пурӑнатчӗ, ҫулсерен пӗр-икӗ хутчен Шупашкара килсе кайма май тупатчӗ. Пӗррехинче ҫыравҫӑ-медик кӗнеке корректурине вулама килчӗ, пысӑк калаҫу пуҫлас тӗллевпе хӑйпе илсе килнӗ пысӑках мар чӑматанне уҫса кӑтартрӗ. Унта туллиех темле пробиркӑсем лартса тухнӑччӗ, вӗсене… юн ярса тултарнӑ иккен. Чӑваш юнӗ! Ҫакна Дмитрий Николаевич палӑртсах каларӗ. Пробиркӑсене Шупашкарти юн илекен станцире хатӗрленӗ, вӗсене океан леш енне илсе ҫитерсе генетиксене параҫҫӗ, лешсен вара хӑш ген мӗн енӗпе этеме витӗм кӳнине тупса палӑртмалла.
«Чувашская полицитемия» текен чир пур иккен, унпа ытларах чӑваш ҫыннисем аптраҫҫӗ иккен, ҫавӑнпа ҫапла ят панӑ иккен ку чире. Генетикӑна тӗпчекенсем палӑртнӑ тӑрӑх, ҫак чир 62 пин ҫул каяллах пулнӑ, анчах ӑна 1960 ҫулта кӑна шыраса тупнӑ. 1977 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетӗнче Лидия Полякова вырӑс храрӑмӗ ҫӗр ытла пациентӑн юнне тӗрӗслесе пӑхнӑ, хӑшӗсен хӗрлӗ пайӑркасем ытла та нумай пулни палӑрнӑ.
Чӑваш ахах-мерчен аваллӑхне упракан, ӑна ҫӗнӗ вӑй парса малалла тытса пыракан тесе хаклать черетлӗ статйинче Надежда Смирнова журналист Зинаида Воронована.
Зинаида Ивановна — Чӑваш Республикин халӑх ӳнер промыслин маҫтӑрӗ, ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ. Елчӗк ҫӗрӗ ҫинче ҫуралса ӳссе вӑй илнӗ, унӑн хӑвачӗпе амаланса аталаннӑ. «Вӑл ҫак ӗҫе виҫӗ енлӗн пурнӑҫласа пырать: чӑвашсен авалхи тумне хатӗрлет, мӑн-мӑн кукамайсемпе асаннесен эрешӗсене этнографи ушкӑнӗсене шута илсе ӑсталать тата пуканесене наци тумне тӑхӑнтартса «чун» парать», — паллаштарнӑ ӑстаҫӑн пултарулӑхӗпе «хыпар» хаҫат ӗҫченӗ.
Зинаида Воронова каланӑ тӑрӑх, ӑна амӑш арчи ялан кӑсӑклантарнӑ. Вӑл тӑхӑнса ҫӳренӗ ҫи-пуҫа амӑшӗ леш тӗнчене уйрӑлса кайсан пӗчӗклетсе пуканесене илемлетнӗ. Малтан тутӑр ҫыхтарнӑ, кайран пӗчӗк хушпу ӑсталанӑ.
«Манӑн аннен сӑнарӗсем» ярӑмри пӗрремӗш пукане 1991 ҫулта ҫуралнӑ. Халӗ вӗсем питӗ нумай, 550 ытла та пулӗ. Чылайӑшӗ Мускаври, Питӗрти, Ӗренпурти музейсенче упранать. АПШра — Нью-Йоркри, Сан-Францискӑри, ҫавӑн пекех Италири, Францири уйрӑм ҫынсен коллекцийӗсенче пур.
Паян Чӑваш ял хҫалӑх академийӗнче вӗлле хурчӗ тытассипе конференци ӗҫленӗ. Унта Чӑваш Енри хурт-хӑмӑрҫӑсемпе пӗрлех Мари Элти ӑстасем те пуҫтарӑннӑ. Вӗсемпе Мускаври специалистсем тӗлпулнӑ.
Вӗренӳ учрежденийӗн виҫҫӗмӗш хутӗнчи хола вӗлле хурчӗ ӗрчетессин ҫӗнӗлле мелӗсемпе паллаштаракан лапама ҫавӑрнӑ. Унта хурт-хӑмӑрҫӑсем пӗр-пӗрин опычӗпе кӑмӑлтан паллашнӑ.
Конференцин пленарлӑ пайне ветеринари медицинипе зоотехни факультечӗн деканӗ Геральд Тобоев уҫнӑ хыҫҫӑн «Мировое пчеловодство» информаципе аналитика порталӗн тӗп редакторӗ Александр Пономарев тухса калаҫнӑ. Хурт-хӑмӑр ӗрчетессин ӑсталӑхне ҫав ҫын Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсене кайсах паллашнӑ.
Конференци вӑхӑтӗнче «Лучший мед – 2016» (чӑв. Чи лайӑх пыл—2016) республикӑри иккӗмӗш конкурс ирттернӗ тата пыл ас тивтернӗ.
Раштавӑн 9—10-мӗшӗсенче Шупашкарта Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн парнисене ҫӗнсе илессишӗн хӗрарӑмсем ирӗклӗ майпа кӗрешессине Чӑваш халӑх сайчӗ маларах хыпарланӑччӗ-ха. Раҫҫей шайне кӑларнӑ кубок ӗнер уҫӑлнӑ. Чӑваш Ен Элтеперӗн кубокне тивӗҫессишӗн хамӑр ҫӗршыври пӑхаттир-хӗрарӑмсемпе пӗрлех Беларуҫ, Казахстан, Монголи, Итали, Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсен тата Эстонири ушкӑнсем те кӗрешеҫҫӗ.
Ӑмӑртӑвӑн пӗрремӗш кунӗнче, ӗнер, сакӑр виҫе категорийӗнче ӑмӑртнӑ. Раҫҫей спорт кӗрешӗвӗн официаллӑ сайтӗнче ӑна тӳрӗ интернет-трансляци мелӗпе кӑтартнӑ. Финалти ӑмӑртӑва паян Чӑваш наци телекуравӗ те кӑтартма палӑртать. Трансляци 17 сехетрен 20 сехетчен пымалла.
Ӑмӑртӑва кӑҫал та спортпа концерт шоувӗ евӗр йӗркеленӗ. Паян унта Сосо Павлиашвили юрӑҫ сцена ҫине тухмалла
Раштавӑн 9—10-мӗшӗнсенче Шупашкарта Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн парнисене ҫӗнсе илессишӗн хӗрарӑмсем ирӗклӗ майпа кӗрешӗҫ. Раҫҫей шайне кӑларнӑ кубока пӗлтӗр те ирттернӗччӗ.
Чӑваш Енӗн спорт министрӗ Сергей Шелтуков правительство ларӑвӗнче каланӑ тӑрӑх, кӑҫалхи ӑмӑртӑва ҫӗршывӑн 15 регионӗнчи 120-е яхӑн спортсмен килмелле. Унсӑр пуҫне АПШри, Монголинчи, Казахстанри тата Беларуҫри командӑсем ҫитме кӑмӑл тунине пӗлтернӗ.
Мероприятие раштавӑн 9-мӗшӗнче «Шупашкар Арена» пӑр керменӗнче 17 сехетре шоу-программӑпа уҫмалла. Унта Сосо Павлиашвили юрӑҫ та хутшӑнмалла.
Финалти ӑмӑртусене курма кӗрес тесен билета 300 тенкӗпе туянмалла, пиллӗк ҫултан кӗҫӗнрех ачасене укҫасӑрах кӗртӗҫ, анчах вӗсен аслисен чӗрҫи ҫинче ларма тивӗ.
-2.7 °C