Чӑвашлӑх хӑрушлӑхра тӑнине хӑш-пӗр ҫынсем глобализаципе ҫыхӑнтараҫҫӗ. Ӑна айӑплаҫҫӗ. Ҫав япалана пулах чӑваш чӗлхи ҫухалса пырать имӗш, чӑвашлӑх имшерленсе те имшерленсе пырать. Анчах глобализацине ҫапла айӑплани тӗрӗсех-ши?

Тӗнче пӗр вырӑнта тӑмасть. Вӑл аталансах пырать. Ҫавна май хальхи вӑхӑтра чылай пулӑм тӗнче шайӗнче вӑй илме пуҫларӗ. Енчен иртнӗ ӗмӗр пуҫламӑшӗнче чӑваш пурнӑҫне тӗнчери вӑйсем пырса тивмен пулсан хальхи вӑхӑтра ку апла мар тесен пысӑк йӑнӑш пулӗччӗ. Чӑн та чӑваш тӗнчи ҫине глобализаци текенни сахал мар витӗм кӳрет.

Глобализацине айӑплани вӑл, ман шутпа, питӗ тӗрӗс мар ҫул. Тӗнче аталанӑвӗнчен эпир ниҫта та тарса пытанаймӑпӑр. Таҫти упа шӑтӑкне кайса пурӑнма пуҫласан та унӑн витӗмӗ пире ҫав-ҫавах пырса лекет. Глобализацирен тарма май ҫук. Пытанма та кирлӗ мар. Глобализацине темле те вӑрҫма май пур, анчах та унӑн лайӑх енӗсем те ҫук мар. Вӗсемпе тӗрӗс усӑ курма пӗлмелле кӑна. Ак, сӑмахран, глобализаци пулман пулсан эпир хамӑр компьютер таврашӗ шухӑшласа кӑларайман пулӑттӑмӑр. Капла вара — йӑлт хатӗр, усӑ кур кӑна. Унашкал япаласем пирӗн туллиех. Компьютер таврашне илес пулсан — шрифтсем, текстсем пичетлемелли тата ытти тӗрлӗ тӗслӗ программӑсем, смартфонсем... Мӗн кӑна ҫук. Ҫак япаласене хамӑрӑн шухӑшласа кӑларас тесен мӗн чухлӗ вӑй пӗтермелле пулӗччӗ, мӗн чухлӗ ҫын сехечӗ кирлӗ пулӗччӗ. Ҫавӑнпа та глобализаципе кӗрешме пӗрре те кирлӗ мар, унӑн ҫимӗҫӗсемпе тӗрӗс усӑ курма вӗренмелле кӑна.

Чӑвашлӑха ура хураканни вара тем тесен те наци туйӑмӗ ҫукки. Пач та ҫук тесе каламан пулӑттӑм, ҫавах та вӑл пирӗн халӑхӑн ытла та хавшак. Чылай ҫын хатӗр япалана кӗтет. Ак кам та пулин килӗ те пире туса парӗ тесе шухӑшласа пурӑнать. Пенси ҫулне тухма ӗмӗтленекен ҫынсенех сӑнасан ҫакна лайӑх курма пулать — патшалӑх ӗнси ҫине лармалли вӑхӑта ҫеҫ кӗтсе пурӑнаҫҫӗ. Ҫавна пулах ӗҫе вӑхӑт ирттерме кӑна ҫӳреҫҫӗ. Ҫук, пирӗн халӑх кахал тесе каласшӑн мар. Ӗҫ тесен пӑрӑнса тӑмасть, анчах инициатива текеннинчен питӗ хӑрать. Наци туйӑмне аталанма паман сӑлтавсенчен пӗри вара — шӑп та лӑп пуҫарулӑх ҫукки.

Наци туйӑмӗ вӑйлӑ пулнӑ пулсан пирӗн халӑха нимӗнле глобализаци те хӑрушлӑх кӑларса тӑратмӗччӗ. Ҫав япала пулнӑ пулсан глобализацине эпир хамӑр та хутшӑннӑ пулӑттӑмӑр — пирӗн таварсем, пирӗн культура тӗнчене витӗм кӳме пуҫлӗччӗ. Тӗнчене кӑлармалли вара пирӗн пур — хамӑрӑн культура ытти халӑхсенчен пӗрре те катӑк мар, пӗрре те япӑх мар. Ку тӗлӗшпе инҫе кайма та кирлӗ мар — ак, чӑваш тӗрринех илес. Ӑна тӗрӗс пропагандӑланӑ пулсан пирӗн эрешсем хамӑр республикӑра ҫеҫ мар, тӗнчипех сарӑлнӑ пулӗччӗҫ, пирӗн алӑстаҫӑсен ӗҫӗсене пысӑк хак парса туяннӑ пулӗччӗҫ. Ку ҫеҫ мар, вӑл модӑна кӗрсе кайса тӗнчене витӗм кӳме пултарӗччӗ.

Наци туйӑмӗ хавшаккине пулах эпир хамӑр культурӑна та ҫухатса пыратпӑр. Салтак юрри, туй йӑли-йӗрки... Вӗсем анӑҫрисенчен пӗрре те япӑх мар, самай чаплӑрах. Анчах наци туйӑмӗ хавшак пулнӑранах халӑх анӑҫран килнӗ йӑласене суйлать. Ҫапла май туйӗсем те хальхи вӑхӑтра чӑн-чӑн чӑваш туйӗпе танлаштарсан самай хавшакрах иртеҫҫӗ.

Наци туйӑмне, паллах, пирӗн ҫирӗплетмелле. Унсӑрӑн эпир халӑх пек юлмӑпӑр, ыттисен хушшине лексе ҫухалӑпӑр. Ӑна мӗнле ӳстермелле, мӗнле вӑйлатмалла? Паллах, ҫак ӗҫе влаҫрисем кӳлӗнмесӗр май ҫук. Пуҫарулӑха ҫул уҫса пама тӑрӑшмалла, вӗсене май ҫитнӗ таран пулӑшмалла. Ытларах ютрисене мар, хамӑрӑн культурӑна пропагандӑламалла. Вырӑссем пирӗншӗн темле тус-юлташ пулсан та вӗсен культури пирӗншӗн ют. Ҫакна шута илсех тӑмалла. Пирӗн культурӑна, пирӗн йӑла-йӗркесене хӗсекен, ура хуракан пулӑмсене яланах хирӗҫ тӑмалла. Ак, сӑмахран, шкулсенчен «Тӑван Ен культурине» кӑларса ҫапрӗҫ, пирӗннисем вара ҫакна ним япӑххи те ҫук тесе йышӑнса ирттерсе ячӗҫ. Ҫавах та хамӑрӑн культура пайӗсене йӑлт ҫухатса пӗтермен-ха эпир, ҫӑвӑнпа та мӗн юлнине ҫине тӑрса сыхламалла. Ҫухатнине вара тавӑрма тӑрӑшмалла.

Наци туйӑмне ҫирӗплетесси — кашни чӑвашӑн тивӗҫӗ. Патшалӑх тӑвасса ҫеҫ кӗтсе лармалла мар, хамӑрӑн та патшалӑха пулӑшма хатӗр пулмалла. Пуҫаруллӑ пулмалла.

Ҫапла пултӑр!

#чӑваш тӗрри, #чӑваш чӗлхи, #тӗнчере, #аталану, #чӑвашлӑх, #чӑвашсем, #культура