Электронлă вулавăш

— Саша, тем ан кала-ха. Мĕнле çурт пур пултăр ку чăтлăхра? Ахальтен каламаççĕ иккен ватăсем вăрман аташтарать тесе. Эсĕ, Саша, ку çулсене пилĕк пӳрнӳне пĕлнĕ пек пĕлетĕн тесе шутланăччĕ. Мĕншĕн вăрмана кĕмелле пулчĕ-ха çĕрле? — Лида кĕç-вĕç йĕрсе яралса калаçрĕ. Чунĕ хурланчĕ унăн.

— Чим, чим, чиперук. Эс мана шанмастăн пулать-и? Курăр-ха, вăрманçă хăюлăхне ĕненмен пикесем те пур иккен çĕр çинче, — каччă хăйне тивĕçлĕ тытма тăрăшрĕ пулин те Лида ниепле те лăпланса çитеймерĕ.

— Ак çак юпаран инçе пулма тивĕç мар çак пĕчĕк хура çурт. Кунталла — Çурçĕр, çавăнталла — Кăнтăр, ку енче — Хĕвелтухăç, лерелле — Хĕвеланăç. Тăхта...— Саша каласа пĕтереймерĕ — çумăр витререн янă пек лӳшкеме пуçларĕ.

— Лида, телей пурах — эпир шăп та шай çав ӳркенмен ватă сунарçă çурчĕ тĕлне килсе тухнă, — каччă хĕре аллинчен туртсах кукленсе ларнă евĕр тайăннă хура йывăç пӳрт енне васкатрĕ. Йĕп-йĕпе вĕсем — тумĕ çинче пĕр типĕ вырăн çук. Çумăр айне лекнĕ хир чăххисем пек хӳтлĕхсĕр.

Çуртăн алăкĕ çинче çăра та пур. Анчах та уçăпа питĕрмен курăнать ăна. Каччă алăка йăпăр-япăр уçрĕ те пикене пăлтăралла кĕме пулăшрĕ. Пăртак тăхта-ха тесе таçтан çӳлĕкрен краççынпа çунакан лампа туртса кăларчĕ. Шăрпăкĕ те кунтах.

— Лида, хăвăн çинчи тумна хывса пăрах хăвăртрах. Ак сана типĕ япала (таçтан те пысăк ал шăлли, те темле çĕтĕк-çурăк туртса кăларчĕ вăл). Кĕпӳне кăшт куштăрхасанах каялла тăхăнăн, — Саша пикене тĕлĕнтерсех ячĕ. — Ну, мĕн пăхса тăратăн. Камăн виçмине экзаменччĕ-ха унта. Санăн мар-и? Чирлеме пачах юрамасть. Çиччас санпа вĕри чей ĕçĕпĕр.

— Кунта мĕн чейник те, пăшăхлантарма курăк е заварка таврашĕ те пур-им? — кăсăкланчĕ йĕпе тумне улăштаракан хĕр.

— Кунта веçех пур. Эпир вăрманта вĕт.

Саша кăппăл-каппăл пăлтăра (ячĕ кăна çапла ĕнтĕ унăн, хăмасенчен çапкаласа хунă картлашка темелле пуль) чупса тухрĕ. Пӳрте тĕтĕм шăрши сарăлчĕ. Хăш хушăра кăвайт чĕртнĕ вăл, çумăр лекмен вырăн тупнă.

Тĕрлĕ курăк ярса вĕрентнĕ чей ĕçсен Лидăна пит аван пулса кайрĕ. Ыйхă пусса илчĕ.

— Саша, çумăр лăпланчĕ. Атя киле каяр, — хăйĕн çинче тата темле кивĕ куртка пуррине асăрхарĕ пике.

— Кĕпӳ типтĕр ĕнтĕ. Кун пек шăнса пăсăласси те аякра мар. Чирлеме те пулĕ.

— Çук, çук, пуçтарăнтăмăр. Эпĕ шăнаканниех марччĕ-ха... Киле çитсен ăшăнăп.

Саша чиперккен кăлкан евĕр çемçе çӳçĕпе выляма, питне, куçне ăнтăхса кайса чуптума пуçларĕ.

— Саша, мĕн хăтланатăн эс? Юрамасть капла—тĕртме алă вăйĕ çуккине, хăй хӳтлĕхсĕр иккенне туйрĕ.

— Пĕчĕкскер эс манăн, илемлĕскерĕм. Ман сана юратас, ачашлас килет. Вĕренсе пĕтерĕн те эп сана качча илĕп. Халь вара пĕтĕмпех манăн пулăн, манăн çеç.

— Хĕр чысне эпĕ пулас мăшăра çеç парнелесшĕнччĕ. Мĕн ĕçтертĕн эс мана. Пĕр чĕптĕм вăй çук... Эс ман тусчĕ-çке. Мĕншĕн ирĕксĕрлетсе, улталаса киревсĕр хăтланатăн?

— Эп сана юратасшăн. Еплерех тутлă, пылак сан кăвар туту...

 

Лида килне епле çитсе ăшă вырăнĕ çине выртнине тĕлĕкри пек çеç астăвать. Ун чухне тĕттĕмччĕ-ха. Ирхине пуçĕ ыратнипе вăранса кайрĕ. Тăнлавран чукмарпа çапнăнах туйăнчĕ. Хăрушă çумăр илсе килнĕ пĕлĕтлĕ каç хăйĕнпе мĕн пулса иртнине пĕтĕмпех ăнланчĕ. Амăшĕ кĕнине сиссен куççульне васкаса шăлчĕ вăл.

— Нумай çывăратăн эс, хĕрĕм. Паянах каятăп теменччĕ-и-ха ĕнер? — пăшăрханчĕ амăшĕ.

— Вăхăт мĕн чухлĕ вара халь? — Лида чӳрече енне çаврăнса урамалла кармашса пăхрĕ.

— Кăнтăрла çитрĕ. Ав хĕвел тӳпенех улăхнă. Кая юлса таврăнтăн çав. Темле каччă ăсатса ячĕ пулас сана çĕркаç, — чунĕ вырăнта маррине систермерĕ хĕрарăм. Темшĕн амăш чĕри иртенпех лăпланаймарĕ.

— Паянах каятăп, анне. Юлашки автобус çине тухăп, — мунчара çăвăнса, тасалса тухма тĕв туса пике урама васкарĕ. ..

 

Çуллахи сессине те яланхиллех питĕ аван паллăсемпе тытрĕ Лида, практика иртме хулари пĕр пысăк предприятире юлчĕ. Кунĕпех лараççĕ вĕсем кантурта. Бухгалтер ĕçĕ питĕ килĕшет пикене. Халиччен ним те марччĕ пек те юлашки кунсенче каçсерен ывăннине туйма пуçларĕ. Тем кăмăлĕ пăтранать, хăсас килет. Тантăшĕ им-çам ĕçсе пăхма сĕнчĕ. Анчах та вар-хырăм ыратнинчен сиплекен эмел пулăшайĕ-ши айванскере? Çак «усал» хыпара вăл хальлĕхе хăйĕнчен те пытарма тăрăшать. Яла ик-виç шăматкун кайман. Тем туртмарĕ ăна унта. Сашăна тĕл пуласран та хăрарĕ. Тем пек курасси те килчĕ. Икĕ вăй-хăват кĕрешрĕç ун чун-чĕринче хальлĕхе.

Амăшĕ ав тертленсе çыру янă. Килне килсе кайма тархасланă. Яла каяс эппин тесе сумккине пуçтарчĕ вăл.

Ашшĕ укăлча хĕрринех чупса тухнă.

— Паян иккĕмĕш автобус патне тухатăп. Сансăр кичем, — ыткăнччĕ арçын «пĕчĕк» хĕрĕ патне. — Килме вăхăт пулмарĕ пулас сан. Эпир аннӳпе тунсăхларăмăр. Çырлана кайма та килеймĕ-ши тетпĕр. Кăçал — çырла-а-а! Хăмла çырлине пуçтарма аннӳ ав кашни ир кăвак çутăлла тухса каять. Манăн ав тем юн пусăмĕ хăпаракан пулчĕ. Аннӳ те хĕвел хĕртме тытăниччен йăкăш-якăш çитсе килет пĕлнĕ уçланкисене. Мана пĕрле илесшĕн мар. Сывлăха упрама хушать.

— Атте, каçарăр ĕнтĕ эсир мана. Ку практикăна пула тытăнса тăма тиврĕ.

— Тем шуранка эс, Лида. Ак ялта качака сĕчĕ ĕçсен, çырла çисен сăн-питӳ улшăнсах кайĕ, — хĕрĕпе калаçма ухата Мирун. Савăнăçне ниçта хураймасть ав.

— Хула-хулах. Эп яла унран ытларах юрататăп.

Ашшĕпе хĕрĕ çапла калаçкаласа килне туххăмрах çитрĕç. Амăшĕ картлашка çинчех кĕтсе тăрать. Ашшĕне ăсатса янăранпа кĕмен те тейĕн.

 

— Анне, эп клуба çитсе килем-ха. Эсир мана ан çухатăр, — Лида паян е нихăçан та тесе ялти Культура çуртне кайса килме, савнийĕпе курса калаçма шутларĕ.

Каçĕ тĕттĕм. Епле пулсан та Сашăна курса калаçмаллах унăн. Шухăша путса пуçне çĕклемесĕр пырать урампа.

Вăт телей тĕк, телей — ăна хирĕç клубран Александр хăй тухать.

— Кам килнĕ пирĕн яла? Салам, салам. Ĕçсем мĕнлерех пыраççĕ чипер студенткăн? — кăмăллă калаçнă пек туйăнчĕ яш.

— Аванах-ха, Саша. Сан ĕç-пуç еплерех? — Лида тусĕн куçĕнчен пăхса калаçма тăрăшрĕ.

— Аванах-ха. Юрать эппин. Курăпăр-ха тата калаçăпăр. Каçĕ вăрăм, — пăрăнма тăчĕ вăл.

— Саша, тăхта. Кайма ан васка-ха эс. Ман санпа çирĕппĕн калаçмалли пур, — тытса чарчĕ ăна.

— Тархасшăн, мĕн тесшĕнччĕ эсир мана, пирĕштийĕм? — яланхиллех шӳтлерĕ шух ача. Выляшма пăхрĕ.

— Айккинерех пăрăнар кунтан. Ав çав йăмра айĕнчи сакă çине кайса ларар... Çук-ха унта та мар. Майĕпен килелле ăсатса яр. Клуба кĕрес тĕллевĕм çукчĕ паян, сана çеç курмаллаччĕ.

Çакна илтсен Саша тăрук кулма пăрахрĕ. Сăнасарах тинкерчĕ вăл хăйпе калаçакан çынна. Унтан уй куçлă, вăрман хăлхаллă тенĕ евĕр çывăхра никам та çук-ши тесе куçне унталла-кунталла «ывăтса» илчĕ. Хирĕç килекен курăнмарĕ.

— Итлетĕп сана. Тем хăратсах пăрахрăн.

— Саша, иртнĕ тĕлпулура эпир хамăр сисмесĕрех пысăк йăнăш туса хутăмăр...

— Мĕнле йăнăш? Веçех аванччĕ-çке,— сăмаха сиресшĕн пулчĕ яш.

— Эпĕ йывăр çын, пирĕн санпа кĕçех ача пулать.

— Мĕнле ача? Эпĕ нимĕнле çылăх та туман.

— Сан халь мана качча илме тивĕ. Аттепе анне çак намăса чăтаймĕç.

— Лида, эсĕ уйăх ытла яла килмесĕр çӳрерĕн. Ăçтан пĕлес ман сан варунта кам ачи çитĕннине. Авланма иртерех-ха мана. Кун пирки шутламан та хальлĕхе.

— Эппин хĕре ултавпа илĕртсе чысне вараласси пирки шутланă, арăм тăвасси пирки — çук, — йĕрĕнсе калаçрĕ пике пӳтсĕрпе.

— Никам та сана мăшкăл кăтартман. Сана та ун чухне манпа аванччĕ-çке, кала! Эс юрататăн мана.

— Çапла. Эпĕ сана чăнахах юратса пăрахрăм. Йĕркеллĕ ача пĕр ял пикипе чăнласах туслашасшăн пуль терĕм. Эсĕ апла киленӳ шыранă манра. Пӳтсĕр иккен эс, каппайчăк, — Лида ниепле лăпланаймарĕ.

— Халиччен пĕлмен-и çакна? Иртерех-ха çемье çавăрма. Авланма вăхăт çитсен пĕлтерĕп, — клуб енне çаврăнчĕ вăл.

— Эс пуçтахланса, иртĕхсе ан калаç. Хăвăн ирĕкӳпе авланмасан суд авлантарĕ сана! Эп хамран култарас çук.

— Тем ан калаç-ха. Мĕнле суд? Çынна ан култар.

— Курăпăр-ха унта. Судра тĕл пулăпăр, — пуçне усмарĕ пике. — Эх, Саша, Саша, эп сана ырă чăвашах пуль тенĕччĕ. Эсĕ манра таса туйăм мар, киленĕç шыранă. Санăн мана «тутанса» курас килнĕ. Çав каç нимĕнле палан уçланкине те мар, çав ватă сунарçă çуртнех илсе кайнă?

— Лида, мĕн кулянатăн эс? Ку йăнăша тухтăрсем пĕр самантрах тӳрлетме пултарĕç.

— Çын та мар иккен... Пăхма — чипер, ăслă, шалта — çĕлен йăви.

 

Хĕрĕн пăлханăвне амăшĕ те сисрĕ. Сăнĕпе улшăннин сăлтавне те чухларĕ хĕрарăм. Кăмăллах мар калаçăва пуçлама çеç хальлĕхе хăюлăх çитереймерĕ. Астумасăр çиллентересрен хăрарĕ. Ĕç-пуçа хĕрĕ хăй çăмăллатрĕ.

— Анне, эсир аттепе иксĕр çĕр çинчи чи çывăх çынсем. Хам айванлăха пула инкеке çаклантăм пулас эп. Паян ак чавса çывăх та — çыртма çук. Сире те тарăхтаратăп ак, намăс кăтартатăп.

— Мĕн калатăн эс, Лида, хĕрĕм. Чунна уçса парсам. Хуть те мĕнле лару-тăруран та пĕрле тухма тăрăшăпар. Пĕрлĕхре — вăй.

— Темĕн çав, ку хӳтĕнче кăткăс та пăтрашуллă ĕç-пуçа çакланчĕ пулас сирĕн çылăхсăр ачăр. Аннеçĕм, каçарăр. Пуçăма çухатрăм. Юратса пăрахрăм та тĕрĕс, виçеллĕ шухăшлама пăрахрăм.

— Мĕн пулса тухнине пăртак чухлатăп-ха, хĕрĕм. Кам çав йĕксĕк?

— ?!

— Ачун ашшĕ кам?

— Анне, эс тавçăртăн та-и? — уяв каç мĕн пулса иртнине Лида пĕр пытармасăр тĕпĕ-йĕрĕпе амăшне каласа пачĕ. Иккĕш те ыталанса йĕчĕç вара. Ашшĕне хальлĕхе калама тăхтарĕç.

— Анне, эп Сашăна суда паратăп. Пĕлтĕр — хĕрсене сунарçă çуртне кайса мăшкăлласан мĕн пулма пултарассине. Темле курăк пăшăхлантарса чей ĕçтерчĕ мана. Ал-ура хама итлеменнине туйрăм. Эрех ĕçсен те çын çавăн пек лăнчăртатса каймĕ.

— Эх, хĕрĕм, хĕрĕм, темле курăк та пур вăрманта. Юрать сывă юлнă эс. Ачине çуратăпăр. Тен, çыхланас мар çав кил-йышпа. Ыррине çав-çавах кĕтсе илеймĕпĕр.

— Çамрăк чиперккесем асăрхануллăрах пулччăр. Ман вĕсене инкекрен сирес килет. Эпĕ вĕт Сашăна чăнласах юрататăп, — куççулĕ тухрĕ унăн. — Анчах та вăл, ахăртнех, юрату мĕнне пĕлмест те. Пуринчен те куçĕнчен пăхса кулать.

— Çынна витĕр кураймастăн. Хăвна пит ан кăшла. Ӳлĕмрен ăслăрах пулăн. Пурнăç кунпа чарăнса лармасть. Ачана ӳстерме пулăшăпăр. Хăйĕн тĕслĕ ывăл çуралнине курсан Сашăн та кăмăлĕ улшăнĕ. Пульницана кайса хырăм пăрахма сĕнет апла? Еплерех чунсăр чурăс çын. Чĕри вырăнне чул çĕклесе çӳрет-ши вара?

 

Район судне Лида палăртнă вăхăт тĕлне çитрĕ. Саша та кунтах иккен. Ăна хавхалантарма тусĕсем те килсе çитнĕ курăнать. Унталла-кунталла янккаççĕ.

Кăмăлĕ вырăнта мар хĕрĕн. Чĕри кăвакарчăн чĕри евĕр сиксе тухасла тапать. Тĕрĕс турĕ-ши вăл, суда парса, çук-ши? Каялла чакма — кая юлнă. Малалла пурăнмалла.

— Суд пырать. Пурне те хăйсен вырăнĕсене вырнаçса ларма сĕнетĕп,- лару тытăннине пĕлтерсе хыттăн каларĕ секретарь.

Судья айăпланакан çынна ури çине тăма ыйтрĕ.

— Александр Гаврилович, эсир тавăç (истец) тăратнă айăплавпа килĕшетĕр-и? Эсир чăнахах та Лидия Мироновна Пуянована вăрмана илĕртсе кĕрсе мăшкăлланă-и? Чей çине эмел ярса пĕлми тунă-и? — сасси хулăн юристăн.

— Суймастăп, арлă-арăмлă хутшăнăва кĕнĕ. Анчах та пĕтĕмпех хамăр ирĕкпе пулнă, хисеплĕ судья. Лидия...Пуянова хăй мана çыпăçса тарăхарсах пĕтерчĕ. Эп вара парăнтăм.

— Чăнахах та йывăр çын-и паян Пуянова юлташ?

— Çапла. Анчах та ман ача пулма пултараймасть вăл.

— Мĕншĕн апла шухăшлатăр? Мĕнпе çирĕплететĕр хăвăр йышăнăвăра? Эсир ăна качча илме шухăшлатăр-и, çук-и?

— Çук!

— Хисеплĕ судья, ку ыйтупа кӳнтеленсене (свидетельсене) чĕнме юрать-и? — ăшталанчĕ Саша хуларанах тупса килнĕ хĕрлĕ çӳçлĕ адвокат.

— Чĕнĕр!

Ларусен залне Менчĕ ял ачи Павел Семеленов кĕрсе тăчĕ.

— Тĕрĕсне, тĕрĕсне анчах калама тупа тăвăр, гражданин Семеленов.

— Çапла, тĕрĕсне, пĕр тĕрĕсне çеç калатăп, Лидия Пуяновапа эпĕ те ар хутшăнăвĕнче пулнă. Пĕрре çеç те мар. Вăл хăех шăматкунсенчи ташă каçĕсенче клубран вăрмана кайса килме тархаслатчĕ...

— Паша, мĕн калатăн эсĕ? Эпир санпа пĕр урамра ӳснĕ. Мĕншĕн суятăн? — Лида кĕтмен ултава илтнипе ури вăйĕ кайнине туйрĕ, сăнĕпе шурсах кайрĕ.

— Гражданка Пуянова, кӳнтелене тĕпчеме ан чăрмантарăр. Хăвăр шухăшăра каярах пĕлтерме ирĕк парăпăр, — ятларĕ судья.

— Çапла майпа ачи манăн та пулма пултарать.

Ялтан килнĕ тата виçĕ сутăнчăк йĕкĕт судьяран, çылăхран хăрамасăр, сĕмсĕррĕн суйса Лидăпа ар хутшăнăвне кĕнине ĕнентерме пăхрĕç.

Лида суд çуртĕнчен мĕнле тухнине астумасть. Мамăк ури итлесшĕн мар хуçине. Çĕнтерӳçĕ Саша çеç юлташĕсемпе лĕх-лĕх кулни хăлхинче янăраса тăрать. Çĕр çинче мĕн кăна курман вăл. Анчах та кун пек сутăнчăклăха — нихăçан та. Кинора та, чăн пурнăçра та тĕл пулман. Паян ял çыннисем умĕнче чысне çухатнă çăмăлттай хĕр вăл халь.

Юлташ хĕрĕ урамра кĕтсе тăрать. Иккĕшĕ автобус çине утрĕç. Пĕри те нимĕн те нимĕн те шарламарĕ. Килне кĕрсен Лида сивĕ шывпа питне-куçне çурĕ те шурă кĕпе тăхăнчĕ. Вĕрен ăçта çакăнса тăнине пĕлет вăл.

Килте никам та çук. Ахăртнех, ашшĕпе амăшĕ тӳсеймен — хĕрне хирĕç тухнă, тен, район центрнех кайнă. Çавăнпа килте мар вĕсем.

Лида амăшĕпе ашшĕн сăн ӳкерчĕкне тытрĕ, вĕсенчен каçару ыйтрĕ те васкаса тухса кайрĕ. Ку усал ĕçе кĕлетре пурнăçлĕ вăл. Пурăнасси килмест. Никама та курасси килмест. Çирĕп вĕрене çӳлтен тĕвĕлесе çыхрĕ. Пуçне чикрĕ...

— Тăхта, пăрчăканăм. Ак эпир аçупа килтĕмĕр. Сана хирĕç тухнăччĕ... — майĕпен, йăвашшăн калаçрĕ амăш, ачине васкаса хăрушă йăлăран хăтăлма пулăшрĕ. — Хĕрĕм, мĕн хăтланатăн эс? Çапла юрать-и вара?

Çак çывăх тăван сасă чĕрине çупăрларĕ хĕрĕнне. Лида амăш кăкăрĕ çине ӳксе ăнтăхса кайса йĕме пуçларĕ.

— Лăплан, хĕрĕм, çын куççулĕ çĕре ӳкмест. Паянхи утăмпа хăв парăннине, вăйсăррине çеç кăтартнă пулăттăн эс. Мĕн çав çын шеллеме, ӳкĕнме пĕлет тетĕн-и? Асту пуль? Савăнатчĕ çеç пӳтсĕр.

— Анне, каçар мана. Эс апла веçех пĕлетĕн? Вăл, вăл...

— Пĕлетĕп. Лăплан, чиперкке, лăплан. Сан пăлханма юрамасть. Ывăлу кулянĕ. Эпир кăшт çеç ĕлкĕреймен пулас. Эсĕ Иринăпа маларах автобуспа ларса кайнă. Кӳршĕ машинине хускатса кайса килме хăй сĕнчĕ. Куран, ырă çынсем çĕр çинче начаррисенчен самай нумайрах. Эс ăна кайран хăв та курса ĕненĕн... Сивлекенсем те пулĕç, ятлакансем те, анчах ял халăхĕ юратма пăрахмĕ сана...

 

Лида паттăр ывăл ача çуратрĕ. Кӳршĕ хуçалăхри кантура экономиста вăй хурать. Ĕçрен ывăлĕ патне килне васкать. Ашшĕпе амăшĕ пулмасан йывăртарах пулнă пулĕччĕ ăна. Аслисен хавхалантарăвне кашни утăмрах туять вăл. Пĕчĕк Мирун кукашшĕпе кукамăшне амăшĕнчен те ытларах юратать пуль. Вĕсене хăвăрт хăнăхрĕ. Амăшĕ ялан ĕçре. Ывăлĕ каснă лартнă Александр. Анчах та çăт тĕнчене Улăп ывăл парнеленине илтрĕ пулин те пĕрре те килсе курмарĕ арçын пепкине. Çулталăкран авланчĕ. Ялти библиотекăна культурăпа çутĕç училищи хыççăн ĕçлеме янă çамрăк та хӳхĕм пикене качча илчĕ. Ашшĕ çамрăксем валли чаплă туй туса панă, капмар çурт хăпартма пулăшнă тенине илтрĕç Пуяновсем те.

Йăваш арăмĕ, Саша мăшăрĕ ача кĕтет тенине илтнĕччĕ Лида та. Хăш хушăра Молгачевсен алăкĕнчен инкек пырса шаккарĕ — кинĕ сĕм-суккăр хĕрача çуратса пачĕ. Ачине интернат-шкула вырнаçтарнă терĕç ялта.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн