Электронлă вулавăш

— Савнисем аса килчĕç-им? — илтрĕм çакăн сассине. Паçăрхи пек мар, усăннă сăн-питлĕн, хуçăлнă кăмăллăн тăрать вăл халь. Кашни самантрах пит вителĕкне улăштарма пултаракансене нихçан та хисеплемен, хисеплессĕм те çук. Анчах Кабанов пит вителĕкне хывса пăрахман-ха, ун чун асапĕ пичĕ çинче пулнă, халĕ вăл çăралнă та, питне урăх сăн, ăмăр та хăратакан сăн, çапнă. Калаçмасăр кӳрентерес килмерĕ те шухăшăмсенчен хăпсах ун еннелле çаврăнтăм.

— Ма вара халь те округа илсе каймаççĕ?

— Ан та кала-ха. Ниçта йĕрке пулмасан та çарта пулмалла пек туйăнать. Кунти пек алчă-палчă пурнăç курман. Эх, салтак пулса курман çын çын та мар тесе хăпартлантараççĕ çав пире, эх, ĕненетпĕр эпир, эх, салтак пуласчĕ тесе ĕштеленетпĕр... Пулса куртăмăр-и? Çын вырăнне çын ĕмĕлки туса хураççĕ кунта.

— Аплах мар-ха, — пӳлесех килчĕ ман.

— Мĕн аплах мар ĕнтĕ? Эс кайса хупăнатăн та дежурствăна ним те курмастăн. Ман ĕç çук та, таçта та çитсе çапăнма тивет. Шухăшламалăх та вăхăт пур. Хăйсен ирĕкĕпе кĕрĕшнĕ хĕр тенисене илсе килчĕç-и? Эс курман-и-ха вĕсене? Эсир юсаса панă общежитие халь мĕн ят панине пĕлетне? Тăррине хĕрлĕ лампа кăна çакса хуман...

— Эс унтан тухма пĕлменни ĕнтĕ. Çапла-и?

— Çынна юрать тĕк, мана та юрать пуль... Хăйсем чĕнеççĕ. Вĕсем арçын йышне мĕн тесе килнине хăвăнах чухламалла. Федотов халь ма килĕшрĕм-ши тесе ĕнсине хыçа тăрать теççĕ. Вăл мар-ха, алчи-пăлчи урăххи. Намăс-симĕссĕр вăрлаççĕ. Пушă çын тесе склада ăна-кăна куçаркалама илсе каяççĕ те, тем те, тем те куратăп.

— Ун пекки çинчен калаçас килмест ман.

— Манăн та... Мĕн çинчен калаçар-ха вара? Савнисем çинчен-и? Эх, Клим, эс телейлĕ. Ман пек мар. Сан ĕмĕт пур, манăн çук, сана кĕтекен пур, мана — çук...

— Сан пек каскăн арçын пуррине эп хальччен илтмен те... Кунта та пултаратăн та, ирĕкре пулсан-и?

Кабанов пуçне каçăртрĕ те пăлан вăкăрĕ пек каçăрăлса тăнă-тăнă хыççăн сасартăках лĕпсĕрленчĕ.

— Çутçанталăк панă сисĕме кăна пăхăнса, шухăшсăр-мĕнсĕр пурăнма хăнăхас тетĕп те, пулмасть çав. Хăтăлас-хăтăлас тенĕçемĕн шухăшĕсем хытăрах та хытăрах çулăхаççĕ. Ват çынсем çапла теççĕ, çăмçакки шухăшĕсенчен хăпаймасăр асапланаççĕ теççĕ. Ман ватăлма иртерех-ха, анчах ват çын йăли манра та пуçланчĕ.

— Ĕç çуккипе вăл. Кутăн чăмакан кăвакал пек аптăраса çитнипе.

— Унпа мар, Клим, унпа мар... Эс ман çинчен нимĕн те пĕлместĕн вĕт. Пĕлес те килмест сан. Командирсене çын мар, мĕн хушнине тăвакан робот кирлĕ. Замполитăн пиртен идейăллă çынсем тумалла, «особисчĕн» эпир сутăнасран сыхланмалла. Кам ырлăхĕшĕн ман пурнăçăмран виçĕ çула хуратса пăрахмалла? Шăп кăна вĕресе тăракан çулсене тата. Кам ырлăхĕшĕн ман виçĕ çул пĕр тӳлевсĕр тăрăшмалла? Тĕрĕсмарлăх-и ку? Тĕрĕсмарлăх. Эсĕ пĕрре те тарăхмастăн. Эсĕ тарăхманшăн эпĕ тарăхатăп. Ма пĕрре те шутламастăр эсир? Пĕри те, пĕри те... Пуриншĕн те манăн шухăшласа пуçа ыраттармалла. Нимле салтак та мар эпир. Эпир — чурасем. Федотов чурисем. Урăх çĕршывра пулсанах тухнă та тарнă пулăттам. Шухăшласа та чăрманман пулăттăм. Кунтан тарма çук. Аслă çул хĕррине çитичченех ярса тытаççĕ. Асапланса пурăнатăп çапла.

— Асапланмастăн-ха эс, пирĕнтен пуринчен те ăраскаллăрах пурăнатăн. Кашни утăмрах савни тупаятăн... Эпир ав вĕсене тĕлĕкре çеç куркалатпăр...

Хă-хăлатса илчĕ те Кабанов мана пуçран пырса тăрмаларĕ. Турткаланман пулсан, аллине тĕртсе яман пулсан тем вăхăт нушалантаратчĕ-ха мана.

— Хам вилĕмпе вилместĕп эп, — терĕ те казарма тăрăх утса кайрĕ.

Ма каларăм пулать-ха ку сăмаха тесе-ши пĕр кана калле те малле уткаласа çӳрерĕ. Эпĕ чиперех илтрĕм ун сăмахне. Чĕлхен чаракĕ çук, тем те персе яма пулать тесе шухăшларăм та мĕн илтнине манма хăтлантăм. Кабановăн пĕр персе янă тесе хăйĕн сăмахне тĕрĕс мар ăнлантарас килмерĕ пулас, тепре çаврăнса пычĕ те ман патăма хĕремесленсех калаçма пуçларĕ.

— Çутçанталăк саккунĕсене пурне те пĕлмелле туман çынна, апла тусан çĕр çинчи чи тискер чĕрчун çутçанталăка тахçанах тĕп тунă пулĕччĕ. Çапах та хăш те пĕр йĕркине чухлатпăр. Йышлăн ĕрчекен хуртсемпе кăпшанкăсем йышлăн виле-виле выртаççĕ, пурĕпĕрех пĕтмеççĕ. Мĕншĕнне пĕлетне? Вăрлăхне шеллемесĕр акаççĕ. Çавна систерет пуль çутçанталăк. Кăнса выртиччен акса-тăкса хăвартăр-ха ку тет пуль.

Кун пек каласан тата хам та пăшăрханса кайрăм. Кам хăçан тата ăçта тăсăлса ӳкессе никам та пĕлме пултараймасть. Кабанова кам систернĕ пулать-ха вара? Хăй шухăшласа кăларнă ĕнтĕ. Пире хăратма та шеллеттерме...

Çапах вăл каланă сăмахсем асран тухасшăн пулмарĕç. Тĕрĕсех каларĕ-ха Кабанов, хӳтернĕ чухне шухăш тени сăпса пек кăна та мар, хытăрах çулăхать.

Пĕрремĕш юр ӳкрĕ те, пире, полигона кайма хатĕрленекенсене, казармăран хӳшĕсене куçарчĕç. Çавăнтах дежурствăри салтаксем выртса тăракан вăрмантах, бункертан инçе мар, кирпĕчрен çур метр ытларах хӳшĕ тĕпĕсем тунă. Вĕсем ĕнтĕ çуркаланса пĕтнĕ. Штукатурка хăпăна-хăпăна ӳкнĕ. Çавăн çине брезент карса хутăмăр. Пире çăм утиялсем валеçсе пачĕç. Хамăр выртса тăракан тӳшексене унта илсе тухрăмăр. Малтан тесен пурин те темле çĕкленӳллĕ кăмăл пулчĕ. Савăнсах кайрăмăр пĕр евĕрлĕхе улăштарма май килнĕшĕн. Кампа кам пĕр хӳшĕре пулмалли пирки те тавлашса тăмарăмăр. Çичшер çын вырнаçтарчĕç пĕр хӳшше.

Пĕрремĕш каçах çанталăк сивĕтсе ячĕ те, тепĕр кунхине ирпе сунасламан салтак та юлмарĕ. Пиллĕкĕшне вĕри çунтарма тытăннипе тӳрех лазарета леçрĕç. Ыттисем ăхлата-ахлата çӳрекеленĕ хыççăн ирттеркелесе ячĕç. Пурпĕрех никама та казармăна куçармарĕç. Уйăх çурă таран хӳшĕсенче пурăннă хыççăн казармăра пăчă пек туйăнма пуçларĕ. Çын тени хăнăхать çав.

Çырусене сĕтел хушшинче çырманнине Веркка та асăрханă. Маншăн вара уйрăмлăхĕ çук пекех туйăнать. Хĕрарăм куçĕ витĕртерех пулĕ çав. Походсенче пулнине ма çырса кăтартмастăн, элле хушмаççĕ-и тенĕ пĕр çырăвĕнче. Чармаççĕ те, анчах походсенче пулман-çке. Çырса ятăм вара, хӳшĕре выртса тăратпăр, хӳшĕрех тăсăлса выртса çырусем çыратăп терĕм те, тивĕçрĕ пулĕ кăмăлĕ. Тек ӳпкелешни-туни пулмарĕ.

Раштав пуçланаспа калле казармăна кĕртрĕç. Тытăнтăмăр хыçаланма. Хамăр та сисместпĕр, унтан та кунтан кăрт та карт турткала-турткала илетпĕр. Командирсенчен тахăшĕ çакна асăрханă та Федотова хыпарланă. Лешĕ çавăнтах мунча хутма хушнă. Пире, хӳшĕре пиçĕхтернĕ салтаксене, вĕренӳ-мĕн вăхăтне пăхмасăрах кăнтăр варринчех мунчана тиесе кайрĕç. Полк врачĕ, эпир палламан тата икĕ фельдшер пырса та тăнă унта. Салтăннăçемĕн пире çаврăнтара-çаврăнтара пăхкалаççĕ, таçтан, те Вереяри йăла комбинатĕнчеи, чĕнсе илнĕ икĕ хĕрарăм парикмахер пӳрнисем хĕрелсе кайичченех çӳç касрĕç çав кун. Турткаланатпăр, мăкăртататпăр. Камăн тепĕр хут «салага» пулас килтĕр-ха? Хыçа-хыçа хĕретсе янă вырăн курсанах полк врачĕ çав салтака тытса юлать. Пыйтă-шăрка, кĕçĕ-кăрчанкă тупăнмарĕ ман. Такамсенне тупрĕç те пулас. Пуçланчĕ вара. Казармăсене, минтерсемпе тӳшексене темле им-çампа шăршлантарса тухрĕç. Сăмсасем чалăша-чалăша кайрĕç пулĕ. Çĕн çулта кăна, казармăсене те чăрăшсем лартсан, хăпайрăмăр çав им-çам шăршинчен.

Салтакшăн уяв пулнинчен пулманни лайăхрах. Пире, дежурствăрисене, каçхи апата пĕрер татăк купăста кукли пачĕç те телевизор яма чармарĕç. Çар хулинче ирчченех патруль çӳренĕ ĕнтĕ. Тревогăпа çĕклеменни те пирĕншĕн пĕр пĕчĕк савăнăç кӳчĕ. Çĕнĕ çул çывхарса килеспе офицерсенчен те, хамăртан та вăрттăн пĕрер çĕр грамм майлаштаркаларăмăр та, çитти çитрĕ вара. Ирĕклĕнрех каркаланса çӳреме, хыттăнрах калаçма пуçларăмăр. Тĕркĕшес-тăвас йала пирĕн ротăра нихçан та пулман теççĕ. Эпир те çак ырă йăлана тăсасах терĕмĕр. Килĕмĕрсене, атте-аннемĕре, савнисене асаилсе калаçрăмăр, юрлама хăтланса пăхрăмăр. Çав вăхăтра çар хулинче чăн-чăн пăтăрмах пулса иртнĕ иккен. Çĕн çул маскарадне Вереяран шефсем килнĕ пулнă. Килнĕ мар-ха, полкран кайса илнĕ. Ташлама хĕрсем тивĕçменнипе хуçалăх взводĕнчи ачасем пĕр-пĕринпе çапăçсах кайнă. Чарма полк командирĕ хăй хутшăннă та, паллах, гауптвахта Çĕн çула пушă юлман. Вунпĕр çынна пĕр харăс тытса лартнă. Тĕркĕшĕве Кабанов лекмен те, çакăншăн савăнмаллипех савăнтăм. Кирлĕ чухне чеелĕхĕ те пур унăн. Клубра пулнă хăй, анчах хĕр пайлама хутшăнман. Тепĕр тесен, нуши те пулман-ха. Хĕрсен общежитине кайма майлă самант кăна шыранă. Лере вара, общежити умĕнче, Çĕнĕ çул уявĕ вăхăтĕнче хушма пост уçнă пулнă. Хĕр салтаксене те командир хăй инструкци панă теççĕ, ниçта та тухса çӳреме хушман иккен, ытах клуба каяс-мĕн тесен те — полк дежурнăйне пĕлтерсе тата вăл ирĕк панипе кăна. Хĕрсен вара арçын шăршисĕрех улах ирттерме тивнĕ. Питĕ хытă тарăхнă хăйсем. Уяв иртсен командир ячĕпе рапорт çыратпăр тесе те калаçкаланă пулнă та, те хăюлăх çитереймен, те тарăхăвĕ ку вăхăталла сĕврĕлме ĕлхĕрнĕ, калама пĕлмелле мар.

Уяв иртнĕ-иртмен полигона каймалли çынсене суйласа илсе çирĕплетрĕç. Пирĕн ротăран кунтах юлмалли çын никам та тупăнмарĕ. Пикентĕмĕр хатĕрленме. Пĕр уйăх таран анраса кайиччен инструкцисемпе техникăна çырса кăтартнине вулаттарчĕç. Наряда-мĕне ямаççĕ пире: пирĕн ун валли вăхăт та, май та çук. Унтан хронометрпа каскадсене сӳте-сӳте пуçтарма тытăнтăмăр. Ку хут çинче ларни мар, кăштах лайăхрах. Спорт вăййи майлăрах ку. Çара килсенех карабин сӳтсе пуçтарма пит юрататтăм та кунта та ӳксех юлмарăм, мухтава тивĕçлисен шутнех картакан пулчĕç.

Тепĕр уйăхран тухса каймалла тенĕ чухне ирсерен кĕрпеклĕ хуратул пăтти паракан пулчĕç, аш-пăшне те, пуллине те ытларах хура-хура панăн туйăнма пуçларĕ. Пире полкра юлакансенчен уйрăм апатлантарчĕç. Эх, ăмсантарчĕ çак хăшĕсене! Кабанов та пулин тĕл пулмассерен хырăмран панк! чыша-чыша илет.

— Кăрсак, э-э, еплерех кăрсак! — текелет.

Хамăн вара ăмсанмалăх хырăмăм та çук, çурăм çумне çыпçăнса ларнă.

— Пĕлетне, çынран катăк пулма мĕн тери начар, — терĕ те хурлансах кайрĕ. — Ма кун-çулсене япала улăштарнă пек улăштарма çук-ши? Калаçса татăлнă пулăттăмăр та иксĕмĕр, эсĕ ман кун-çула, эпĕ санăнне илнĕ пулăттăмăр, килĕшмесен е йăлăхтарсан тепринпе улăштарса янă пулăттăмăр.

— Пӳрнине никама та параймăн çав, — ăслă çын пек пулас килчĕ манăн.

— Ăна пĕлетĕп-ха, — чăркăшланчĕ вăл.

Манăн Кабанов кăмăлне çемçетес килчĕ.

— Кашни çын хăйне чи телейсĕрри, чи нĕрсĕрри, чи ăнманни тесе шухăшлать. Хăйĕнчен начар çынна та пулин ăмсанать...

Калама памарĕ мана, пӳлсе лартрĕ.

— Ăна мана ан кала, хам камне эпĕ никамран та лайăх пĕлетĕп...

Чим, ара, урмăшма пуçламан-и ку тесе тĕсесе пăхса илтĕм. Куçĕ-пуçĕ чĕп-чĕрех пек туйăнчĕ, тути çинче те кулă елпĕрсе тăмасть, куçĕсем те шывлă мар. Мĕн асаплантарать çак çынна?

— Пĕрре ним пĕлми ĕçсе лартасчĕ те автомат йăтса тухасчĕ. Чун каниччен шатăртаттарнă пулăттăм, никама ним шеллемесĕр...

— Мĕншĕн тарăхнă эс çут тĕнчене?

Пăрăнчĕ те утрĕ. Хăйĕн чун асапне çын çине кăларасшăн мар ĕнтĕ. Кашнинчех, хăй çинчен каласа пама ыйтсан, çапла тăваять вара, пăрăнать те утать. Пĕр чухне асăрхатăн çакна, тепĕр чухне куç курнине курмăш тăвас килет. Хальхинче хама ним вырăнне те хуман, хисеплемен пекех туйăнса кайрĕ те хам сисмесĕрех кăшкăрса ятăм:

— Кабанов, Кабанов, теп!

Каялла çаврăнчĕ. Ман ума пырса тăчĕ те ăвăсран шăратнă келетке пек шанк хытрĕ.

— Никама та каламанччĕ, калаçма çын çуккипе мĕн пурри-çуккине хамра усратăп. Эсĕ пуçласа илтетĕн ман кун-çул çинчен. Асанне каланă тăрăх, пирĕн йăх тĕпĕ темле Туппай Ĕçмĕл текен ялта пулнă иккен. Пысăк карттăсем çинче те, пĕчĕккисем çинче те шыраса пăхнă ăна. Чăвашра ун ятлă ял çук.

— Ятне советлатнă, Октябрьски ятлă вăл халь...

— Пултăр, советлатнă ятлă пултăр. Эп пурпĕрех унта çитсе кураяс çук. Пĕр тăван та юлман. Асаттепе асаннене пит лайăхах астăватăп. Вĕсем пурăннă пулсан эпĕ те çын ретлĕ çынах пулмаллаччĕ. Вĕсем пăхса ӳстернĕ пулсан... Иккĕшĕ те пĕр кунта çĕре кĕчĕç. Сĕрĕм тивнипе. Эпĕ, вĕлтĕрен хушшинчен тупнăскер, никама кирлĕ мар пулса юлтăм. Ку тарана çити пурăнап тесе те шухăшламан. Аннешĕн ытлашши уртмах кăна пулнă. Вăл ман ята та манса кайнă пуль. Çĕпĕр аслă та, çӳрет кастарса ун тăрăх. Мĕнле арçын тĕл пулать, унпа тухать те каять. Ирçе çыннисем те, пушкăртсемпе тутарсем те пăхнă мана. Юлашкинчен пĕр чăваш кинемей патĕнче пурăнтăм. Качча каймасăр ватăлнăскер, вăл мана хăйне пăхса вĕлерме те пурлăхне илсе юлма тесе илсе кайрĕ. Çавăн чухне этем çĕр çинчи чи тискер те хăрушă чĕрчун пулнине куртăм та. Пĕччен хĕрарăм ĕçленĕ те ĕçленĕ, урăх хуйхă пулман, тăкак та пулман. Укçи-тенки пуçтарăнса пынă. Мана усрава илсен шăллĕ-и, тăванĕ кăна-и тупăнчĕ. Ку хăй илсе юласшăн кинемей пурлăхне. Унтан кӳрши те çăханланса кайрĕ. Вĕсен хушшине пултăм юлтăм. Кинемее такки вĕлерчĕç. Черечĕ мана çитнĕччĕ. Кашни кун, кашни каç кĕтме тытăнтăм çаксене. Те майлă самант тупаймарĕç, те турри хăй сыхларĕ.

Кабанов çаплах хускалми тăрать. Халь ĕнтĕ вăл хăй чăнах та сывă хальлĕн юлнине мана та ĕнентересшĕн. Кур: ак, акă эпĕ тенĕн аллисене сарса пăрахрĕ те тепĕр хут хытса тăчĕ. Салтак ячĕ тухсан Кабанов савăнмаллипех савăннă. Анчах кинемей пурлăхĕшĕн тытăçса ӳкнĕ икĕ услапа вăл нимсĕр хăварасшăн пулман. Апла та капла шухăшласа пăхнă. Мĕнпур тискерлĕхĕ те тавăру вăйĕ кинемей хуçалăхне вут тĕртме кăна çитнĕ. Ялтан ăсанса тухса кайсан вăл вăрттăн калле таврăннă та çăраласа хăварнă пӳрте бензин сапса тĕртсе янă. Пурпĕрех таврăнас çук тенĕ ĕнтĕ. Халĕ вăрман варринчи çар хулинче вăл хăйне таркăн пекех туйса пурăнать. Çав туйăма сӳнтерес тесе аскăнланать-ши? Ăна пĕр хăй кăна пĕлет ĕнтĕ.

Тĕсерех пăхсан ун сăн-питĕнче чăнах та çырăнса юлнă усаллăх пур пек туйăнать. Кулă айĕнчен те, савăнăç сĕмĕ витĕр те сăрхăнса тăрать-тăратех...

Паянччен, Кабанов чунне уçса каличчен, мĕн-ши çавă тесе пĕр иккĕленсе те пĕр шикленсе шухăшлаттăм. Халĕ пĕлетĕп те, унран хăрамастăп. Çын тасаласшăн çав усаллăхран, анчах лешĕ хăйĕнчен вĕçертмест. Тĕрĕссипе, Кабанов та çĕр çине хăй ырлăх курма та çынсене ырлăх кăтартмах çуралнă. Хăй еккипе саркаланса ӳсес йывăçа ыттисем çутă памасăр, сывлăш памасăр кукăртса-макăртса пĕтернĕ пек, ăна та чунсăр хăварасшăн пулнă...

 

Вунтăваттăмĕш сыпăк

Пуш уйăхĕн пĕрремĕш кунĕнче кун йĕркине пăсрĕç, мĕнпур салтака наряда каякансемпе пĕр вăхăтрах, кăнтăрлахи апат хыççăн, выртса çывăрма ирĕк пачĕç. Хăçан вăратассине пĕлмесĕрех кĕре-кĕре выртрăмăр, анчах исленсе çывăракансем нумаййăнах пулмарĕç. Мана Кабанов пырса вăратрĕ. Çак кунсенче вăл, такам йĕппех йĕшлесе тăрать тейĕн, çав тери канăçсăрланма пуçларĕ. Ырă каласан та, усал каласан та тӳрех шăртланма пăхать. Çăварĕнчен усал сăмахсăр пуçне нимĕн те тухмасть. Салтак лексиконĕ хăлхана йĕрĕнтерекен сăмахсенчен кăна тăрать тесе шухăшлакансем те çук мар, анчах сăмах тĕшшине туйса туйăмлăн та, сулăмлăн та калаçма пĕлместпĕр мар хамăр. Ку усалĕ вăл пурнăç усаллине пула кăна иленнĕ-ха. Кабанов та акă пачах урăхла сăмахлать. Хĕрĕпе калаçать тейĕн. Малтан эпĕ çывăрнипе çывăрманнине тĕрĕслерĕ, харлаттарни, сăмса шăхăрни илтĕнмерĕ пулас та, кăлт-кăлт тĕксе илчĕ.

— Çывăратăн-и?

— Çук-çке. Кăнтăрла çывăрма хăнăхман.

— Тăрса тумлан-ха апла.

— Мĕн тумалла?

— Тăр малтан, кайран калăп.

Кабанов кулма хăтланса пăхрĕ. Кулас-савăнас тени çиелте кăна, чун варринче мар иккен. Ăна тӳрех сиссе илтĕм.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн