Электронлă вулавăш

Ракета дивизионĕнчи Филимонов оборона министрĕ патне çыру çырнăччĕ те, çырăвĕ округа таврăнсан çакна округ штабнех чĕнсе илнĕччĕ. Филимоновăн йĕкĕреш хăраххине Венгрие илсе кайнă, хăйне кунта илсе килнĕ. Çар комиссариатĕнчех калаçу хускатнă пулнă хăйсем. Хăйсем те мар-ха, ашшĕпе амăшĕ. Иккен, йĕрке тăрăх, йĕкĕреш хăраххисене уйăрма юрамасть. Комиссариатра сăмах та панă пулнă. Пухăн-малли пунктра çаксене уйăрнă. Ашшĕпе амăшĕ хăйсем ăçта килчĕ унта çыру çырма тытăннă, полка килсен, карантинран тухсан Филимонов хăй те хаçат-журналта министерство адресне шыраса тупнă та «Хисеплĕ министр» тесе çыру çырса янă.

Округ штабĕнче мĕн калаçнине каллех пĕлеймесĕрех юлтăмăр, анчах Филимонова полка таврăнсан тӳрех гауптвахтăна леçрĕç. Аслă командирсен пуçĕ урлă ним те тума юрамасть. Гауптвахтăна илсе кайиччен строй умне кăларса замполит питĕ-питĕ хытă ăнлантарчĕ. Ку ĕнтĕ хĕрĕме калам та кинĕм илттĕр тени пулчĕ-ха. Малтан мĕн нуша пулсан та хăвăн çумăнти кĕçĕн командира пĕлтермелле, лешĕ вара сан нушуна аслăраххи патне çитерет, аслăраххи тата аслăраххи патне... Камăн татса памаллине командирсем пирĕнсĕрех пĕлеççĕ иккен... Вăт çапла...

Конопелько ӳтне тиенĕ автобус хурлăхлăн кăшкăртса ячĕ те, эпир госпиталь умне васкаса тухрăмăр, карта çумне тăрса пăхса ăсатрăмăр. Сан вырăнунта эпĕ те пулма пултарнă-çке тесе ăсатрăм эпĕ Конопелькăна. Çаплах шухăшларĕç пулĕ ыттисем те...

Кăнтăрла хыççăн почталъон çыру кӳрсе паман пулсан кăмăлăм мĕн таран йӳçсе çӳремеллеччĕ-ши? Палатăри кровать çине выртрăм та хам салтакра пулнине пачах манса кайрăм.

Юратнă Клим теме те, чуптăватăп теме те именсе тăмасть вăл халĕ хăйĕн çырăвĕсенче. Эпĕ хам та çавах. Анчах Веркка та сисет пулĕ, манăн та çав шухăш час та часах ăша кĕрет. Унашкал сăмахпа çăвар вылятма юрамасть. Каласан виçеллĕ пултăр та вырăна килтĕр. Тĕлсĕр те палсăр выляма тытăнсан таса сăмах та хăйĕн пĕлтерĕшне çухатать. Вуланăçемĕн Веркка çырăвĕсене тăван ен сывлăшĕ кăкăра капланса тулнăн туйăнма тытăнать. Хам аякри çĕрте хысна кравачĕ çинче выртнине те мансах кайрăм. Отпускра пулнă чухнехи кăмăл екки сĕвĕрĕлмен те, Веркка ăшшипе куллине çав тери çывăх туятăп.

Хам тĕллĕн пăшăлтататăп: телейĕм, тивлетĕм, мана ырă кăтартма çĕр çине килнĕ çыннăм тетĕп. Пирĕн пĕрлехи пуласлăхăмăра нимле хура пĕлĕт те хуплаймĕ, пуç тĕлĕнчи пĕлĕт кăвак та тăрă пулĕ. Çавăншăн çак салтак асапне те тӳссе ирттерейĕп, мăшкăлпа тĕнче суйхине, мĕн чухлĕ тиесен те, ахлатмасăр çĕклесе пырăп. Кĕтнĕ те ĕмĕтленнĕ вăхăт кăна часрах çиттĕрччĕ те икĕ чуна пĕрре тăвасчĕ. Пĕр кĕвĕллĕн тапчăрччĕç чĕремĕрсем, пĕр çемĕллĕн килччĕрччĕç кунăмăрсем...

Госпитале лекиччен темшĕн манран ача та пулать-çке-ха тесе шухăшлас килместчĕ. Веркка шӳчĕ вырăнне йышăнтăм çав сăмаха. Çак шухăшран епле пулсан та хăпма хăтлантăм. Иккен, хăваланăçемĕн шухăш çăмçаккине тухса пырать. Çакна та çакăнта, госпитальте, ăнланса илтĕм. Мана та атте текен пулать пулсан пурнăçпа выляма пăрахмалла. Çитет! Çамрăклăхăм та çакăнпа вĕçленет. Çын тенин яваплăхĕ кăна юлать. Ытти: ырлăх-пурлăх, савăклăх-сапăрлăх — пурте-пурте ун валли пулмалла. Эпир, ăна кун-çул паракансем, хамăрăн телейĕмĕре те унпа виçсе шайлаштарма тытăнăпăр...

Хăратать те, савăнтарать те çак шухăш. Пурпĕрех темшĕн ырă пек чунра. Пуласлăхăм хальхи тĕнчерен темиçе хут та аслăрах пек туйăннипе кăмăл екки хăпартлансах тăрать. Çавăнпах пулĕ мана эрнеренех кăларчĕç. Манпа пĕрле госпитале лекнисем вара уйăх ытла сывалчĕç.

Кирлĕ-кирлĕ мар çĕртенех тревогăпа çĕклеме пăрахрĕç. Чăн-чăн вĕренӳ пуçланчĕ. Ку таранччен эпĕ кăна мар, малтанхи кунтанпах станцире ĕçлекенсем те пĕр прибора, пĕр каскада сӳтсе пăхман. Инструкци вара кашни пайĕн, кашни каскадăн, кашни приборăн тытăмне, мĕнле ĕçленине пĕлме хушать. Полка питĕ нумай спирт кӳрсе килнине пĕлтĕмĕр. Унпа хаклă металран тунă е çав металл хутăшĕ пур пайсене каскадсене салата-салата çума пуçларăмăр. Ирхине вĕренĕве килсе çитнĕ-çитмен рота командирĕ алă пуссах кирлĕ чухлĕ спирт илет, пире кашнине пĕчĕк савăтсене ярса парать. Ыттине сейфа лартать те кунĕпе сейф уççи выртакан кĕсйинчен аллине кăлармасть.

Офицерсем сыхă та, салтак вĕсенчен те тавçăруллăрах мар-и? Каскадсене ацетонпа спирт хушса çума тытăнтăмăр, юлнă таса спирта хамăр кăна пĕлекен вырăна пытара-пытара лартрăмăр. Пире, çар хулинчен килсе çӳрекенсене, ăна тутантармаççĕ. Хĕрĕнкĕ пуçпа строя епле тăрăн? Дежурнăй сменăрисем вара эпир кайсан, офицерсем те килĕсене салансан ушкăнлана-ушкăнланах ĕçеççĕ те çиеççĕ.

Сисĕнмесĕрех çу иртсе кайрĕ. Йĕпе-сапа пуçланчĕ. Ракета çине команда паракан çĕр çинчи станцире ĕçлесе тăракансен пĕр асап пур. Станци айккинчи çĕр çинчи антеннăна таса та типĕ тытмалла. Маншăн асап пек шутланнă япала ыттисемшĕн ырлăх пулнă иккен. Ăна хам дежурнăй сменăна лексен тин ăнланса илтĕм.

Вунвиççĕмĕш сыпăк

Служ,а виççĕмĕш çула кайсан мана та пуçласа дежурнăй сменăна çырчĕç. Станци çумĕнчех пысăк мар казарма туса лартнă, вăрманта йывăçсен айĕнче пĕр йывăç пӳрт пур, вăл пирĕн столовăй шутланать. Пысăк мар кухня та пур унтах. Электроплита лартнă. Апат сивĕнсен-тусан ăшăтма тата чей-компот вĕретме.

Кунта салтаксем Мельник команди куллен çырса çирĕплетекен менюпа тăранса пурăнмаççĕ иккен. Сменăра хăйĕн поварĕ пур. Темиçе гектар вăрмана тимĕр пралукпа тытса çаврăннă та, хăйне майлă заповедник пулса тăнă. Пиртен никам та вăрмана шала кĕрсе курман. Унта мĕн пуррине те пĕлместпĕр. Пралук карта хĕррипе часовойсене çӳреме сукмак хывнă та, пирĕн çав сукмакран ниçталла та пăрăнма юрамасть. Салтаксем хушшинче тайга çыннисем те пур. Вĕсене нимле устав та, нимле приказ та тытса чараймасть. Çавсенчен пĕри, Ваня Гончаров, çын куçĕнчен аякри вăрмана тĕрĕслесе тухма шутларĕ. Кунĕпе çӳренĕ хыççăн пире кала-кала пачĕ, иккен, калама çук кăмпаллă вырăн ку. Мунча чулĕ купаланă пек, пĕрин айĕнчен тепри шăта-шăта тухаççĕ те, чĕркуçленсе ларса кăна мар, тăсăлса выртсах татма пулать. Тепĕр кунах темиçен кăмпана тухса кайрĕç, кăнтăрлахи апатченех таврăнчĕç. Пурте йăтăрланнă. Кăнтăр çыннисем, кун чухлĕ кăмпа нихçан та курманскерсем, тĕлĕнсех кайрĕç. Кашни кăмпана тыта-тыта пăхаççĕ, ахлата-ахлата илеççĕ те посылкăпа ярсан çитейĕç-ши тесе пĕр-пĕрин çине пăха-пăха илеççĕ. Типĕт те ара теççĕ Çĕпĕр çыннисем хăть космоса посылка яр... Эпир вара кăмпа ăшалама ăçтан çу тупмалла-ха тесе канăçсăрланма тытăнтăмăр. Хĕсĕк пурнăç салтака тавçăруллă пулма хистет мар-и?

Тахăшĕ çавăнтах тавçăрса илчĕ, командир пунктне чупса кайрĕ те постри кĕçĕн командира пуç ыратать, тем пулчĕ тесе евитленĕ те. «Васкавлă машина» тупса çакна çар хулине илсе те кайнă, лешĕ малтан, паллах, врач патне кĕнĕ, ахлата-ахлата хăйĕн чирĕ çинчен каласа панă. Врачĕ йăпăр-ялăр тӳмесемпе кунне виçĕ хут апат умĕн ĕçмелли шĕвексем панă та дежурствăра тепре аптăраса ӳксен тӳрех шăнкăравласа пĕлтер тесе кăларса янă. Салтак тӳрех столовăя чупнă. Шеф повар, хамăр пекех виççĕмĕш çул службăра тăракан «старикчĕ» те, пире нихçан та кӳрентермен. Тыттарса янă çакна хутăш çу. Икĕ-виçĕ кило таранах. Пире, салтаксене, урăххи тивĕçмен. Ку чи йӳнни пулнă та, складсенче çавă кăна пички-пичкипе ларатчĕ. Врач ку çупа мĕн те пулсан ăшалама чаратчĕ, вĕретсен вăл сиенлĕ тетчĕ. Кам пит итлесе тăнă-ши ăна? Ăшалатчĕç те, вĕрететчĕç те, унпах пăтă та çуллатчĕç. Эпир те кăмпа ăшалама çак хутăш çу тупăннăшăн çав тери савăнтăмăр.

Пĕр эрне хушши çар хулинчен кӳрсе панă апата тĕкĕнмерĕмĕр. Пĕр евĕрлĕ апат пире пурне те йăлăхтарсах çитернĕччĕ ĕнтĕ. Уявсенче расналататчĕç меню тенине, тĕрĕслекенсем килсен-тусан хуратул пăтти те, купăста кукли те, çăмарта хăпартни те паратчĕç. Ытти чухне вара ирхине «кирза», кăнтăрла — йӳç купăста яшки, каçхине «шрапнель»... Хушăран кисель вĕреткелеççĕ, хушăран типĕтнĕ панулми компочĕ... Кирза тенине салтак пулнă çын пĕлетех, урпа пăттине çапла калаççĕ, шрапнелĕ — хуппине сӳнĕ тулă пăтти... Кăна эпир шухăшласа кăларман, пирĕнчченхисемех каланă.

Сивĕнессе те кĕтместпĕр кӳрсе панă апата, вăрмана кая-кая тăкатпăр. Каç енне сулăнсан çак вырăна чĕрĕпсем кĕтӳпех пуçтарăнаççĕ. Телевизорпа футбол е ытти спорт передачи кăтартман чухне ушкăнпах тухатпăр чĕрĕпсене курма. Хăратмастпăр. Айккине вырнаçса ларатпăр та çӳллĕ курăка хумхантарса чĕрĕпсем килнине, пĕр-пĕрне сыснасем пекех сăмсапа тĕрте-тĕрте ярса çинине пăхса ларатпăр. Кăсăклă тепĕр тесен...

Ваня Гончарова чĕрĕп кĕтӳçи тесе ят патăмăр. Чĕрчунсен хутне кĕрсе пит калаçнипе. Ахаль те пĕри те хамсармасть, тапса-туса хăратмасть. Ваня вара пĕрмай пĕр сăмаха калать:

— Кам та кам кӳрентерет пĕр чĕрĕпне, унăн манпа калаçмалла пулать.

— Кама кирлĕ сан чĕрĕпӳсем? — тетпĕр çакна.

— Кирлĕ-и, кирлĕ мар-и — пурпĕрех ан тивĕр...

Асаилет вара çу варринче пулса иртнине. Кăнтăр тĕлĕнче чашлаттарса çумăр ячĕ те, пĕр туххăмрах çĕр çинчи антеннăсем шыв айне пулчĕç. Дренажсем çăтса ĕлкĕреймеççĕ, антеннăсен айккинчи пусăсем тулса ларчĕç. Пĕтĕм смена шыв уçма тухрĕ. Чи малтан пусăсене пушатма тытăнтăмăр. Иккĕн-виççĕн ăсса тăрать, ыттисем витресене вăрмана кая-кая пушататпăр. Çавăн чухне пĕр пусăран пăсара ăсса кăлартăмăр.

Малтанах Гончаров та палласа илеймерĕ ку чĕрчунă, сăсар пулĕ терĕ. Эпир те çаплах шутланăччĕ. Сăсарах тенĕччĕ! Анчах чĕрĕ юлнă чĕрчун вĕтĕ шăлĕсене кăтартрĕ те шăртне тăратрĕ, таврана ырă мар шăршă тапса тухрĕ. Халĕ ĕнтĕ эпир те ку сăсар маррине пĕлтĕмĕр. Пурăн, тек çын куçĕ тĕлне ан пул тесе Гончаров пăсарана вăрман хĕрринех кайса ячĕ. Тарма ĕлкĕреймерĕ лешĕ, салтаксем, ĕнер кăна сăмса айĕ типсе çитнĕскерсем, ачалăх йăлисене манасшăн пулмарĕç, тытăнчĕç ушкăнпа ĕрлеме çак пĕчĕк те вĕтĕрмĕш чĕрчуна. Лешĕ тарма хăтланать, ăна патакпа пусса та хураççĕ. Мĕнле кăна асаплантармарĕç пулĕ чĕрчуна. Гончарова патне те ямаççĕ, сĕкĕнмерех хăтлансан ăна та хăмсарма ӳркенмеççĕ. Пăхса тăраймарăм. Пăрăнса утрăм. Çур сехетрен-и, ытларахран-и, хĕрсе çитнĕ салтаксем сивĕнме тытăнсан Гончаров чунĕ тухнă пăсарана вăрмана кайса чикрĕ.

Халĕ чĕрĕпсемпе çапла пулса тухасран хăрать. Лешсем те çынран асăрханмаççĕ мар-ха, анчах ухмах чĕпписем хыççăн ваттисем те кăнтăрлах столовăй патне киле-киле тухаççĕ.

Эпир ĕнтĕ, салтаксем, çар вăрттăнлăхне те пĕлместпĕр, пире нимле параметра та пĕлтермеççĕ, çапах пире те вăрттăн куçсем курсах тăраççĕ иккен. Пĕр эрне пек кăмпапа пурăнтăмăр, çар хулинчен çу кӳрсех тăтăмăр. Тунтикун Мельник темле комисси ертсе те килчĕ. Таçти тахăш полкра, иккен, виçĕ салтак пĕр харăсах варвиттипе аптăраса ӳкнĕ те, округ командующийĕ хăрушă приказ кăларнă. Ăна разводра вуласа панипе кăна çырлахман, çитменнине, тахăшĕ эпир кăмпа пуçтарса ăшаланине йĕпетсе панă. «Особистсем» хăйсене пуринчен те чеерех тесе шутлаççĕ пулас та, эпир вĕсенчен те чеерех иккен. Кам та кам вăрттăн хыпар пĕлтерсе тăнине чухлатпăр, анчах пĕрне те алăран тытман та — куçран калама тăхтаса тăратпăр. Мельник комиссийĕ килессе малтанах пĕлтĕмĕр те ним йĕр те хăвармарăмăр. Пĕрер-иккĕшне вĕрентсе илмех авăрланса килнĕскерсем ним те тупаймарĕç те питĕ-питĕ кăмăлсăр пулчĕç. Эх, лутра пӳллĕ аслă лейтенант вĕткеленсе çӳрерĕ çав. Тинтерех кăна ярса панă «особист» вăл пирĕн. Пур-çке-ха пурнăçра никампа сăмах килĕштереймен çынсем. Шăпах çавăн йышшисенчен пек туйăнать вăл пире. Мельник комиссине ĕненмесĕр вăрманти столовăя хăй пăхса çаврăнчĕ, мачча çине улăхма та ӳркенмерĕ, алăк ум айне пĕшкĕне-пĕшкĕне пăхрĕ. Унтан салтаксенчен уйрăлчĕ те вăрманалла кĕрсе кайрĕ. Темччен-темччен çӳрере унта. Кирлине тупаймарĕ, пăши мăйраки çĕклесе тухрĕ. Сунарçăсем персе амантнă пăши улах вырăна килсе вилнĕ те — мăйраки, шăмми-шакки çĕрмесĕр йăваланса выртаççĕ иккен. Савăнчĕ те савăнчĕ аслă лейтенант. Вунă çул йĕрленĕ агента тытнă тейĕн. Бункер умĕнчи тенкел çинче ĕç кунĕ пĕтичченех ларчĕ, пурне те, пурне те хăйĕн тупнă япали çинчен кала-кала кăтартать, кашнинчех тĕрлĕрен, кашнинчех хитрелетсе. Хăй вăрмана мĕн тĕллевпе кĕнине те манса кайнă. Çынна ĕç пăсать мар-и? Халĕ аслă лейтенант та кашни çине куç айĕн те шанмасăр пăхакан, калаçу-шӳтрен пăрăнакан çын мар. Пирĕн пекскерех. Тен, пиртен те ытларах çынпа хутшăнаканскер. Вара вăрттăн хыпар çитерсе тăракана та каçартăмăр, вăл хăй те кулянчĕ пулас. Гончаров кунĕ-кунĕпех кăмпара çӳрекен пулчĕ. Хĕле кĕрсен сунара çӳрес хаваспа пурăнма тытăнчĕ. Çара киличчен ашшĕпе тайгара сунарта пулнисене асаилсе кала-кала кăтартма пикенчĕ. Илемлех çав сунарçă халапĕ. Итлес килмесен те итлетĕн. Эпĕ те Гончаровран хăпми пултăм. Хир качакисене кĕтĕвĕпех çырма пуçне ĕрлесе кĕртсен, ниçта кайса кĕреймискерсене пĕрин хыççăн тепĕрне пере-пере ӳкерме, лешсем каçăхиччен чакăл çырта сике-сике асапланнине каласа парсан тин кăмăл юнăхма тытăнчĕ. Темле пулсан та çыннăн тискерленме юрамастех. Питĕ шеллерĕм çавăн чухне хам курман хир качакисене.

Эрнекун дежурство сменине улăштараççĕ. Тепĕр хут юлакансене вара мунча кĕртеççĕ. Çав кун пире службăран хăтараççĕ. Çар хули тăрăх ирĕклĕнех çӳреетпĕр, лавккана, библиотекăна кĕре-кĕре тухатпăр. Полигона каймалла тенĕ хыпар тухнăранпа противогазсене хамăртан хăварми пултăмăр. Ун хутаçне чăмппи кĕнеке тултартăм, лавккана кĕрсе конвертсем туянтăм.

Казармăра Кабанова куртăм. Темшĕн питĕ калаçас килчĕ унпа. Кускер темшĕн мăнаçланнă. Мăрт-мартрах кăна çӳресшĕн. Çулăхса ан çӳре те кай-ха кунтан теме кăна пăхать. Тем сăмах калама тăтăм та — чутах сулса ямарĕ. Хăй тарăхнă тĕслĕ мар. Чунĕ лăпках пек тата. Юлташран ютшăннă-ши, пуçĕнче татăлми шухăш пăтранать-ши? Ним те тĕшмĕртме пулмарĕ. Калаçмасть тĕк — кирлех те мар тесе мансăр тунсăхлакан кравать умне кайса лартăм та кантăкран пăхса салтак чуннĕ куллен тултарса тăракан кил шухăшĕн йĕрри çине ӳкрĕм. Салтаксен шăв-шавĕ хăлхаран йăмсан, командирсен сасси çухалсан кашниех пиртен ашшĕ-амăшĕпе савнине, ялта, хулара юлнă юлташне асаилет. Çавă чурăсланма памасть ĕнтĕ мĕнпур ырлăхсăр юлнăскерсене. Ахаль пулсан тискерленсех каймалла та кайăках тухмалла. Часах-часах дембель кунне шутлама тытăнатпăр та-ха. Министр приказне кăна кĕтетĕр. Вара пĕрер-пĕрер утăмăн килĕмĕрсем еннелле сулăнма тытăнăпăр. Унччен-ха служба кунĕсем пур. Пĕр «старике» тухсан служба та служба пулма пăрахать. Тата ав полигона кайса килмелле. Мана нимех те парас çук-ха вăл. Офицерсем пурте-пурте çăлăнăç пекех кĕтеççĕ çавна. Вĕсен пайта пулать. Федотов, пурте йĕркеллĕ çаврăнса тухайсан, генерал пуласса шансах тăрать. Мельник та салтаксемпе калаçу-мĕн ирттермелле пулсан сăлтав çук çĕртен сăлтав тупса хăш-пĕрисем ку полкра вунă çул ытла подполковникра çӳрени çинчен калать-калатех. Пĕри шухăшне пытараймасть, тепри шарламасть, анчах пурин те вĕсен пакун çине çăлтăр хушас ĕмĕчĕ хăйсенчен те малтан чупса пырать...

Маншăн мĕн? Пакун çинчи хăйăва касса та илччĕр, хушса та паччăр — ним те ыратас çук. Хваткова кăна ав старшинана лартрĕç те, салтаксен ыйхине тата-тата çĕрĕпе команда кăшкăрса выртать: «Ша-го-м м-марш! Кру-у-гом! Ыйхă тĕлĕшпе ачасем хăйне минтерсемпе переççĕ, хăнк та тумасть. Ыйха турттарать кăна. Ачасем лăпланнă-лăпланман тĕлĕкпе командăсем кăшкăрма тытăнать. Мĕн тери çынпа хуçаланас килет пуль унăн. Пакун çине хăю çĕленĕ чухне аллисем чĕтренине ачасем каласа панине илтнĕ те, паянччен те Хватковран тĕлĕнме пăрахаймастăп.

Çапла шухăша путса ларнă вăхăтра Кабанов ман çурăм хыçне пырса тăнине те сисмен. Çывăхра такам пур пек туйăннипе шухăшăма татрăм та йăн-ян пăхкаласа илтĕм.