1926 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Автономи кунӗ умӗн Шупашкарта «Атӑлҫи пӑлхавҫисем» илемлӗ фильма пуҫласа кӑтартнӑ. Вӑл — И.С. Максимов-Кошикнский сценарийӗ тӑрӑх Павел Петров-Бытов режиссер ӳкернӗ хура-шурӑ, сасӑсӑр фильм. Унта чӑваш халӑхӗ хӑй ирӗклӗхӗшӗн кӗрешнине кӑтартнӑ. Картинӑна Максимов-Кошкинский йӗркеленӗ пултарулӑх студийӗ ӳкернӗ.
Чӑваш Енӗн электрон тата кинодокументаци архивӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, фильм курма халӑх питӗ йышлӑ пуҫтарӑннӑ. Шӑпах ҫав вӑхӑтра Шупашкарта ҫулсерен иртекен ҫуллахи ярмӑрккӑ пуҫтарӑннипе те ҫавӑ ҫыхӑннӑ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Ҫӗртмен 22-мӗшӗнче «Атӑлҫи пӑлхавҫисем» фильма халалласа маларах асӑннӑ архив мероприяти ирттерӗ. Унччен ирхи 9 сехетре И.С. Максимов-Кошкинский вил тӑпри патне чечек хурӗҫ. 14 сехетре Чӑваш Енӗн электрон тата кинодокументаци архивӗнче «Атӑлҫи пӑлхавҫисем» фильма кӑтартӗҫ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари институтӗнче кино пӑхни пирки унта ӗҫлекенсем иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче кӑна пӗлтерчӗҫ-ха. Шӑп та лӑп пӗр уйӑх каялла пулса иртнине паян кӑна аса илнишӗн вулакансем хытах тӗлӗнмеҫҫӗ пулӗ тетпӗр. Пӗрремӗшӗнчен, хыпарне каярах юлса илтрӗмӗр. Иккӗмӗшӗнчен, ӑслӑлӑх институтӗнче вӑхӑт сутмалла кино пӑхса ларман-ҫке. Вӗсем архиври фильмсене аса илнӗ. Ҫитменнине, ӗлӗкхилле пленка ҫинче мар халӗ вӗсем. Вӗсене Чӑваш Енӗн электронлӑ тата кинодокументаци патшалӑх архивӗ цифрӑлати пирки Чӑваш халӑх сайчӗ маларах хыпарланӑччӗ.
Аса илтерер, хальхи аппаратурӑпа пӑхма май тунӑскерӗсемпе гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ халӑха паллаштарма та ӗлкӗрнӗ. Чи малтанах институт каналӗнче «Иван Яковлевич Яковлев» кинолента вырнаҫтарнӑ. 1928 ҫулта ӳкернӗ «Иван Яковлевич Яковлев» фильм вӑрӑмах мар, икӗ ҫеккунт та тӑсӑлмасть. Ҫавах та ҫак кӗске вӑхӑт хушшинче куракан Иван Яковлевича тата XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнчи Кӑнна Кушки ялӗн сӑнне курма пултарать.
Ҫывӑх вӑхӑтра институт каналӗнче ытти фильмсене те вырнаҫтарма палӑртнине, пурин те пахалӑхӗ чаплах маррине пула хӑш-пӗрине ҫеҫ куракан патне ҫитерессине те эпир унччен асӑнса хӑварнӑччӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче сайра тата кӑсӑклӑ кинолентӑсем упранаҫҫӗ. Ытларах пайне сассӑр фильмсем йышӑнаҫҫӗ.
Нумай пулмасть вӗсем ҫак паха архива Чӑваш Республикин электронлӑ тата кинодокументаци патшалӑх архивӗпе пӗрле хальхи электронлӑ формӑна куҫарма пуҫланӑ. Хальхи аппаратурӑпа пӑхма май тунӑскерӗсемпе гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ халаха паллаштарма та ӗлкӗрнӗ. Чи малтанах институт каналӗнче «Иван Яковлевич Яковлев» кинолента вырнаҫтарнӑ.
1928 ҫулта ӳкернӗ «Иван Яковлевич Яковлев» фильм вӑрӑмах мар, икӗ ҫеккунт та тӑсӑлмасть. Ҫавах та ҫак кӗске вӑхӑт хушшинче куракан Иван Яковлевича тата XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнчи Кӑнна Кушки ялӗн сӑнне курма пултарать.
Ҫывӑх вӑхӑтра институт каналӗнче ытти фильмсене те вырнаҫтарма палӑртнӑ. Шел те, пурин те пахалӑхӗ чаплах маррине пула хӑш-пӗрине ҫеҫ куракан патне ҫитерӗҫ. Институт ӗҫченӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх 1927 ҫулта ӳкернӗ «Страна Чувашская» (чӑв. Чӑваш тӑрӑхӗ) кинолентӑпа, 1976 ҫулта тухнӑ «На Волге широкой» (чӑв. Аслӑ Атӑл хӗрринче) киножурналӑн ленттипе паллашма май пулӗ.
Элӗкри муниципалитет архивӗ кӑҫалхи тӑхӑр уйӑхра хӑйӗн ӗҫне тишкернӗ.
Архивра тӑрӑшакансем пӗлтернӗ тӑрӑх, унтан Чӑваш патшалӑх архивне вырӑнти фондӑн вӗренӳ, культура пайӗсен, кинофикаци, ҫӗрпе ял хуҫалӑх управленийӗн, 1935–1992 ҫулсенчи Элӗк район сучӗн тата халӑх депутачӗсен Канашӗн ӗҫтӑвкомӗн финанс уйрӑмӗн 888 ӗҫне панӑ.
«Пирӗн тӗллев — халӑхӑн пуян историйӗпе культура еткерлӗхне упраса хӑварасси», — тенӗ май архив ӗҫченӗсем ӗҫ хучӗсене пӑхсах тӑнине пӗлтереҫҫӗ.
Этмен, Мӑн Вылӑ, Ехремкасси, Йӑлкӑш, Шӗмшеш, Урпаш, Ҫулавӑҫ, Юлӑш ял совечӗсен тата ял администрацийӗсен, ҫавӑн пекех районти финанс пайӗпе Элӗкри тӗп пульницӑн 2444 ӗҫне картун курупкасене пуҫтарса хунине те пӗлтереҫҫӗ.
Элӗкри муниципалитет архивӗ кӑҫалхи 9 уйӑхра Тенипе Крымсарайка ял тӑрӑхӗсен 237 ӗҫне тата «Звезда» хуҫалӑхӑн 302 ӗҫне упрама илнӗ. Юнтапа, Крымсарайка ял тӑрӑхӗсен тата «Пурнӑҫ ҫулӗпе» район хаҫачӗн ӗҫӗсен номенклатурине тума килӗшӳ тунӑ.
Кулленхи ҫавӑн йышши ӗҫ-хӗлпе пӗрлех Элӗк шкулӗнче 4 «б» класра вӗренекенсемпе архивра экскурси ирттернӗ. Ачасене районти архив историйӗпе, «Манӑн культура учрежденийӗ - историпе хальхи» сӑн ӳкерчӗксен куравӗпе паллаштарнӑ.
Чӑваш патшалӑх электрон тата кинодокументаци архивӗнче «Литераторы Чувашии — наши современники» мультимедильлӗ кӑларӑма хӑтланӑ. Ӑна республикӑри поэтсемпе ҫыравҫӑсене халалланӑ.
Мультимедильлӗ кӑларӑма Раҫҫейри литература ҫулталӑкне тата Чӑваш Енри Константин Иванов ҫулталӑкне халалласа кӑларнӑ. Электронлӑ кӑларӑм темиҫе пайран тӑрать. Унта ҫыравҫӑсене биографийӗсем, вӗсен пултарулӑхӗпе пурнӑҫӗ пирки каласа кӑтартакан сӑнӳкерчксем, видеоинтервьюн саманчӗсем кӗнӗ. Унта вӗсем литература ӗҫӗ-хӗлӗ пирки каласа кӑтартаҫҫӗ, хальхи чӑваш прозипе поэзийӗ тавра шухӑшлаҫҫӗ, «Нарспи» поэмӑн сыпӑкне вулаҫҫӗ, малашнехи планӗсемпе паллаштараҫҫӗ.
Кӑларӑма республикӑри паллӑ 10 поэтпа ҫыравҫӑ кӗнӗ. Ӑна 2015 ҫул пуҫламӑшӗнчех хатӗрлеме тытӑннӑ.
Чӑвашстат кӗнеке кӑларнӑ. Вӑл икӗ пайран тӑрать, унта Чӑвашстатӑн ӗҫченӗсем Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнче мӗнле ӗҫленине ҫутатнӑ.
Ведомство ҫак кӗнекене Ҫӗнтерӳ 70 ҫул тултарнине халалланӑ. Кӗнеке «Чӑваш Ен статистики — Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи вӑхӑтӗнче» ятлӑ. Вӑл кун ҫути курни пирки ҫӗртме уйӑхӗн 18-мӗшӗнче пӗлтернӗ.
Кӗнекен иккӗмӗш пайӗнче Чӑваш Республикин вӑрҫӑчченхи, ун вӑхӑтӗнчи тата хыҫҫӑнхи экономикӑна тата социаллӑ тытӑма ҫутатнӑ.
Документаллӑ материалсене официаллӑ статистика пуххисене, патшалӑх архивӗнчи документсене тӗпе хурса хатӗрленӗ. Кӗнекере ӳкерчӗксем нумай. Сӑнӳкерчӗксене Чӑвашстат ӗҫченӗсен архивӗнчен илнӗ.
Ҫак кунсенче Чӑваш Ене паллӑ мультипликатор Гарри Бардин килсе кайнӑ. Вӑл Патшалӑх электрон тата кинодокументаци архивӗнче ачасене фильмсем кӑтартнӑ.
Ун чухне шӑпӑрлансем «Летучий корабль», «Приключения Хомы», «Дорожная сказка» мультфильмсем курса киленнӗ. Интеллектуаллӑ кинематографра Гарри Бардинӑн мультфильмӗсем элита шутланаҫҫӗ.
Мультипликатора Чӑваш Енри ҫынсем килӗшеҫҫӗ. Халӗ Гарри Бардин «Слушая Бетховена» ҫӗнӗ фильм тӗлӗшпе ӗҫлет. Ун валли кӗвве Владимир Спиваков ертсе пыракан симфони оркестрӗ ҫырнӑ. Укҫа-тенке ҫынсем тӗнче тетелӗнче пухнӑ.
Кӑҫал «Архиври каҫ» акци Чӑваш Енре пӗрремӗш хут иртет. Ака уйӑхӗн 23-мӗшӗнче республикӑри архив учрежденийӗсен алӑкӗсем пуриншӗн те уҫӑ пулӗҫ.
Патшалӑх истори архивӗнче ав хӑнасене манти тӑхӑннӑ архивариус кӗтсе илӗ. Вал вӗсене учрежденири упрамалли пӳлӗмсене кӑтартӗ. Унтах чӑваш поэчӗпе Константин Ивановпа ҫыхӑннӑ архив докуменчӗсен куравӗ йӗркеленӗ.
Ҫавӑн пекех архивра ӗҫлекенсем кунта килекенсене Шупашкарӑн XVII-XVIII ӗмӗрсенчи историйӗпе паллаштарӗҫ. Акци 17 сехетрен пуҫласа 21 сехетчен тӑсӑлӗ.
Хальхи истори патшалӑх архивӗнче Чӑваш Енри паллӑ ҫынсен харпӑр фондӗнчи документсемпе курав йӗркелӗҫ. Вӑл 16:00-21:00 сехетсенче иртӗ.
Электрон тата кинодокументаци патшалӑх архивӗнче Ҫӗнтерӳ 70 ҫул тутарнипе ҫыхӑннӑ мероприятисем иртӗҫ. Кунта вӑрҫӑра, тылра пулнӑ ҫынсен килти архивӗнчи документсене йышӑнӗҫ. Акцие хутшӑнакансем цифра форматне куҫарнӑ документсене флеш-картта ҫине ҫыртарма пултарӗҫ. Акци 17 сехетре пуҫӑнать.
Иртнӗ шӑматкун Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институтӗнче шашка выляссипе турнир иртнӗ. Ӑна патшалӑхӑн культура тата ӳнер учрежденийӗсенче тӑрӑшакансен II физкультурӑпа спорт спартакиадине ирттернӗ май йӗркеленӗ.
Ӑмӑртӑва 24 ушкӑн хутшӑннӑ. Кашни ушкӑн 2 хӗрарӑмпа 1 арҫынтан тӑнӑ. Турнира Швейцари мелӗпе 5 туртан йӗркеленӗ. Виҫӗ тур хыҫҫӑн Чӑваш патшалӑх пукане театрӗнче, Республикӑн ача-пӑчапа ҫамрӑксен вулавӑшӗнче тата Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗнче ӗҫлекенсем пуринчен ытла очко пухнӑ. Вулавӑша илсен, шашкӑлла выляма хӗрарӑмсем кӑна пырса ҫитнӗ. Анчах хӗрарӑм тени арҫынтан айван тенине пӗлтермест вӗт!
Пӗрремӗш вырӑна юрӑпа ташӑ ансамблӗ йышӑннӑ, иккӗмӗшне — Хальхи историн патшалӑх архивӗ, виҫҫӗмӗшне — пукане театрӗ.
Сӑнсем (6)
Чӑваш Республикин электрон тата кинодокументацин патшалӑх архивӗ Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫине хутшӑннисен архивӗсенчи документсене пухма тытӑннӑ. Ҫак ӗҫе учреждени «Ӑрусен астӑвӑмӗн эстафети» гражданла патриотизм акцине пурнӑҫа кӗртнӗ май йӗркеленӗ. Асӑннӑ мероприяти республика шайӗнче пулса пыраканскер.
Чӳкӗн 14-мӗшӗпе 17-мӗшӗнче Патшалӑх архивӗн ӗҫченӗсем Элӗк районӗнче пурӑнакан Екатерина Агафонова, Алексей Александров, Андрей Аркадьев, Дмитрий Афанасьев, Валентина Нестерова, Демьян Михайлов, Александр Моляков, Илья Михайлов, Иван Николаев вӑрҫӑ ветеранӗсем патӗнче пулнӑ. Вӗсен аса илӗвӗсене ҫырса илнисем тата ватӑсен сӑнӳкерчӗкӗсем каярах республикӑн Архив фондне пуянлатӗҫ.
+2.3 °C