Инкеклӗ лару-тӑру министерстви ака уйӑхӗн 2-3-мӗшӗсенчи сводкӑпа паллаштарнӑ.
Акан 2-мӗшӗнче 23 сехетре Елчӗк муниципаллӑ округӗнчи Аслӑ Елӗкре йывӑҫ ҫурт ҫуннӑ. Юрать-ха, инкекре аманнисем пулман.
Ака уйӑхӗн 3-мӗшӗнче Шупашкар муниципаллӑ округӗнчи Хурӑнлӑх ялӗнче 2 хутлӑ ҫурт ҫуннӑ. Вӑл 83 ҫулти арҫыннӑн пулнӑ. Пушар 200 тӑваткал метр лаптӑк ҫинче алхаснӑ. Шел те, ҫурт йӑлтах ҫунса кӗлленнӗ. Ҫӑлавҫӑсем пушара кӳршӗ ҫуртсем ҫине куҫма паман.
Виҫӗмкун, юрҫӳрен ҫине утлантӑм та, хам тӑвансем патне, Хурӑнлӑх ялне, хӑнана кайса килтӗм. Хурӑнлӑха илес пулсан ку ят маншӑн темле искусственнӑй ят пек. Эп вӑл яла Попой теме хӑнӑхнӑ та, официаллӑ ята ниепле те хӑнӑхаймастӑп. Мӗн ачаранах Попой тесе те, Хурӑнлӑх теме йывӑртарах. Апла-и, капла-и, ӗҫсене туса пӗтернӗ хыҫҫӑн канас тӗллевпе тӑвансем патне ҫул тытрӑм.
Тарас Коли теҫҫӗ ӑна ялта. Ятсӑр-сумсӑр теме пултараймастӑп. Тимӗрҫӗ пулса ӗҫленӗ. Пирӗн таврари чи малтан ӑсталанӑ мини-тракторсене илес пулсан, ун ятне асӑнмасӑр май ҫук. Ал-ури ҫыпӑҫать теҫҫӗ ун пек ҫынсем пирки. Пӗрре кӑна мар, виҫӗ мини-трактор пуҫтарнӑ вӑл. Унсӑр пуҫне пӗрре юрҫӳрен те пуҫтарса пӑхнӑ, анчах конструкци ӑнӑҫлах пулманран вӗҫне ҫитермен. «Тапратса тухрӑм та пӗрле ӗҫлекенсем пурте сиксе тухрӗҫ», — каласа пачӗ пӗррехинче. Йӗлтӗрӗсене кирлӗ пек туманран ӗнтӗ, шел те, юрҫӳрене итлеттереймен. Вара алӑ сулнӑ. Калас пулать, вӑл вӑхӑтра хальхи пек кашни ялта 2-4-шар юрҫӳрен пулман…
Ачи-пӑчисем пурте ҫитӗнсе ҫитнӗ. Кашнин хулара хваттер пур пулин те ашшӗ-амӑшӗ патне яла кашни кун тенӗ пекех ҫӳреҫҫӗ.
| ҪУР | 08 |
Ӗнер хыпарсем хушшинче Китайри авалхи кӗпер ҫунса кайни пирки сӑмахларӗҫ. Видеосене пӑхнӑ май паллӑ пулчӗ ӗнтӗ — ҫӑлса хӑварайман, вӑл тӗппипех ҫунса кайнӑ. Ҫапах та чи тӗлӗнмелли кунта — кӗпере 900 ҫул каялла туса лартни. Пин ҫул каялла тенӗ пек туса лартнӑскер ҫак тарана ҫити упранса юлнӑ (ӗнер вӑл ҫунса кайнине шута илмесен)! 1742 ҫулта ун ҫинче пушар тухнӑ пулнӑ-ха, анчах вырӑнти халӑх ӑна юсаса ҫӗнетнӗ, пӗтме паман.
Тӗрӗссипе йывӑҫ ҫирӗп кӗпер тума чи юрӑхлӑ материал мар. Йывӑҫ ҫумӑр-юр таврашне пула ҫӗрет; вут-ҫулӑмпа ӑна питӗ хӑвӑрт ҫунтарса яма пулать. Сӑмахӗ кунта чӗртсе янинче кӑна мар — ҫиҫӗм ҫапнипе те ӑна ҫулӑм ярса илме пултарать-ҫке. Ваньань кӗперӗ ҫинче ҫулӑм мӗнле сӑлтава пула тухнине тӗпчевҫӗсем палӑртӗҫ ӗнтӗ, анчах ҫапах та ҫак пӑтӑрмах йывӑҫ кӗпер тума чи юрӑхлӑ материал пулманнине ҫирӗплетсе кӑтартать.
Апла пулин те йывӑҫран кӗпер тунин лайӑх енӗсем те пур. Калӑпӑр, йывӑҫ йӗри-тавра пит нумай пулсан ҫак материалпа усӑ курма пулать.
Хӗрлӗ Чутай районӗнчи прокуратура асӑннӑ тӑрӑхри Хурӑнлӑхри ваттисен ҫуртӗнче кӑлтӑксем тупса палӑртнӑ. Асӑннӑ учреждени Хӗрлӗ Чутайӗнчи халӑхӑн социаллӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен комплекслӑ центра пӑхӑнать. Ваттисен ҫуртӗнче санитарипе эпидемиологи саккунне пӑсаҫҫӗ иккен.
Сӑмахран, сӗт-ҫу тата ытти апат-ҫимӗҫе упракан холодильникра термометр ӗҫлемен. Холодильникра управ вӑхӑчӗ тухнӑ ҫӗпре упраннӑ. Савӑт-сапа ҫумалли пӳлӗмре ҫӳп-ҫап контейнерӗпе ҫывӑхрах ҫӗрулми упранӑ. Прокуратура ытти кӑлтӑка та асӑрханӑ.
Халӑхӑн социаллӑ ыйтӑвӗсене тивӗҫтерекен комплекслӑ центрӗн ертӳҫи ячӗпе асӑрхаттару хучӗ ҫырса панӑ. Халӗ кӑлтӑка пӗтернӗ, айӑплисене дисциплина тӗлӗшӗнчен явап тыттарнӑ.
Урамсен чӑваш ячӗсем питӗ илемлӗ. Вӗсене тишкеретӗн те чӑвашсем мӗнле кӑна ят паман-ши тесе тӗлӗнетӗн. Шел те, хальхи вӑхӑтра хӑлӑх ӑсӗ мӑкарах пулас. Вӗсен фантази ҫитмест. Юрӗ, тейӗпӗр, Совет саманинче ҫӳлтен хушнӑ та чылай ялта Совет, Комсомол, Ленин тата ытти ҫавнашкал урамсем купипех шӑтса тулнӑ. Хальхи вӑхӑтра унашкалли ҫук, анчах ҫавах питӗ хавшак: ӑҫта ан пӑх — Садовая, ӑҫта ан пӑх — Южная та Лесная, Парковая та Луговая... Молодежная е Новая текеннисем пирки калаҫу та ҫук.
Лапсар ялӗнчи урам ячӗсем пулман пулас. Е сыхланса юлман. Пӗр урамӑн кӑна темиҫе ят пур: ӑна е Киремет урамӗ теҫҫӗ, тата авал Парник урамӗ тени сыхланса юлнӑ. Эпир вара ытларах Пӗрремӗш урам, Иккӗмӗш урам тата Виҫҫӗмӗш урам тетпӗр (сӑмах май, эпир, Комсомол урамӗнче пурӑнакансем, ӑна Пӗрремӗш тетпӗр, Шупашкар урамне — Виҫҫӗмӗш; Шупашкар урамӗнче пурӑнакансем вара урӑхла — хӑйсенне Пӗрремӗш, пирӗнне Виҫҫӗмӗш).
Таврари ялсенчи хӑш-пӗр урам ячӗсене пӗлетӗп. Ассакасси ялӗнче пӗр урам ҫеҫ пулнӑ та ун ячӗ пулман ӗнтӗ. Халӗ те вӗсен пӗр урам ҫеҫ — «Асакасинская».
Чӑвашсен ӑс-тӑнӗнче ҫапларах шухӑш ҫирӗпленнӗ: ӗлӗк, имӗш, чӑвашсем пытанса пурӑннӑ, тӗттӗм пулнӑ, тӗнче курса ҫӳремен. Ҫакна ҫирӗплетес тесе вӗсем чӑваш ялӗсем ҫырмасенче вырнаҫнипе ҫирӗплетме пӑхаҫҫӗ. Мӗншӗн «ҫирӗплетме пӑхаҫҫӗ»? Ара, тимлӗн тишкернӗ хыҫҫӑн ҫак теори чӑл-пар кӑна саланать-ҫке.
Паллах, ҫак шухӑшӑн тымарӗ ытларах пайӗпе совет саманинче ҫуралнӑ пулмалла. Ун чухне совет влаҫӗ, хӑйӗн пахалӑхне тата уссине ҫӗклес тесе патша вӑхӑтӗнчи саманана май ҫитнӗ таран хурлама тӑрӑшнӑ. Вӗсенчен пӗр ҫитӗнӗвӗ вӗсен шучӗпе вара — чӑваша тӗттӗмлӗхрен кӑларни. Имӗш, совет влаҫӗччен пирӗн халӑх хӑраса та пытанса, айван пурнӑҫпа пурӑннӑ.
Ак Хӗветӗр Уярӑн «Таната» романӗнчи «Паллӑ мар инкек» сыпӑкӗнчи пӗр абзацах илес:
«Ҫырма хӗррине кӗтӳ пырайман пулас-ха, шыв тӑп-тӑрӑх. Вӑрмансем хушшинче тура ялсем пуррине Шуркасси ҫыннисем ӗлӗк ҫак шыв тӑрӑх турпас юхса аннипе пӗлнӗ, тет. [Хӗветӗр Уяр. Таната. Паллӑ мар инкек]»
Ҫакна вуланӑ хыҫҫӑн вулаканӑн пуҫӗнче мӗнле шухӑш ҫуралмалла?
Шупашкар районӗнче тислӗк тирпейлеме пуҫлӗҫ. Ҫакӑн пирки асӑннӑ районти «Тӑван Ен» хаҫат пӗлтернӗ.
Шупашкар районӗнчи Лапсар ҫывӑхӗнчи «Юрма» кайӑк-кӗшӗк хапрӑкӗ ырӑ мар шӑршӑ таврана сарни пирки пӗр вӑхӑтра халӑх хытах шавларӗ. Ял хуҫалӑх предприятине хуптарас тесе петици ҫыракансем те тупӑннӑччӗ. Ку лару-тӑрӑва республика ертӳҫисем таранах тишкерме тытӑннӑччӗ. Кайӑк-кӗшӗк тислӗкне тирпейлекен предприяти валли «Юрмана» укҫа уйӑрса пулӑшасси пирки те калаҫу тухнӑччӗ.
Чӑх-чӗп тирпейлекен предприятие Хурӑнлӑх ялӗ патӗнче тӑвасшӑн.
Паянхи куна илсен строительство ӗҫӗсем пуҫланнӑ-мӗн. Ҫурт ҫине «Цех переработки помета №1» (чӑв. — Каяша тирпейлекен 1-мӗш номерлӗ цех) тесе ҫырнӑ иккен.
Ял тӑрӑхӗн вӑрман тасатмалла мар. Ҫапла пӗтӗмлетнӗ Йӗпреҫ район прокуратури тата унти суд.
Кӑҫалхи ҫӗртме уйӑхӗнче Йӗпреҫ лесничествин вӑрманҫи Хурӑнлӑх участокӗнчи лесничествӑри вӑрманта промышленноҫри тата килти каяш йӑваланса выртнине асӑрханӑ. Хурӑнлӑх тӑрӑхӗнчи территорире пирки вӑрман ӗҫченӗ асӑннӑ ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ ячӗпе хут шӑрҫаланӑ, тасамарлӑха пуҫтарма ыйтнӑ.
Ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ ӗҫе пуҫӑнас вырӑнне прокуратурӑна ҫул тытнӑ. Лере РФ Вӑрман кодексне уҫса пӑхнӑ, 2015 ҫулхи юпа уйӑхӗн 13-мӗшӗнче РФ Конституци сучӗ кӑларнӑ 26-П номерлӗ йышӑнӑва та тишкернӗ.
Вӑрман федераци харпӑрлӑхӗнче шутланать, апла тӑк ӑна хуҫин тирпейлесе тӑмалла. Вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗн вараласран кӑна асӑрхамалла.
Ял тӑрӑхне хӳтӗлесе прокуратура суда тавӑҫпа тухнӑ. Унта вӑрманҫӑ хутн пӑрахӑҫлама ыйтнӑ. Суд прокуратура тавӑҫне тивӗҫтернӗ.
Шупашкар районӗнчи Хурӑнлӑх ялӗ ҫывӑхӗнче фура кювета чӑмнӑ та ҫаврӑнса ӳкнӗ. Куракансем каланӑ тӑрӑх, урапа майӗпен пынӑ. Авари мӗншӗн сиксе тухнине халӗ уҫӑмлатаҫҫӗ.
Ку пӑтӑрмах паян, ҫӗртме уйӑхӗн 12-мӗшӗнче, 16 сехет ҫурӑра пулнӑ. Фура кабининче водитель, унӑн арӑмӗ тата икӗ хӗр пӗрчи пулнӑ. Урапа ҫаврӑнса ӳксенех ҫынсем пулӑшма чупнӑ.
Арӑмне тата икӗ ачине кабинӑран кӑларнӑ. Вӗсем чиперех. Водителӗн сӑмсинчен юн кайнӑ. Ӑна васкавлӑ медпулӑшу илсе кайнӑ.
Йӗпреҫ районӗнчи ҫӗрсене пушӑ вырттарасшӑн мар. Асӑннӑ муниципалитета ертсе пыракан Сергей Горбунов кӑҫал 3 пин гектара пусӑ ҫаврӑнӑшне кӗртме тӗллев лартнӑ. Ӗҫ хӑвӑртлӑхне тишкерсен, шухӑшлани пурнӑҫланассӑн туйӑнать.
Ял хуҫалӑх тӗллевӗллӗ усӑ курман ҫӗрсене Хурӑнлӑх, Шӑрттан, Ирҫе Ҫармӑс, Пучинке, Эйпеҫ ял тӑрӑхӗсенче сухаласа пӗтернӗ те ӗнтӗ. Ҫак эрнере, ҫу уйӑхӗн 17-мӗшӗнче, Хурамал ял тӑрӑхӗнчи «Синтез-Агро» тулли мар яваплӑ обществӑн ҫӗрӗсене Ремис Мансуров хресчен-фермер хуҫалӑхӗ сухалама тытӑннӑ. Пӗтӗмпе унӑн 430 гектар ҫӗре пусӑ ҫаврӑнӑшне кӗртмелле. Анчах йӑлтах ҫуркунне акса пӗтереймӗҫ. Ҫуртрисене фермер 150 гектар акма палӑртать. Ытти лаптӑка кӗрхи культурӑсем валли хатӗрлеме шухӑшлаҫҫӗ.
+2.3 °C