Кунашкал ыйту лартсан эсир, ахӑртнех, Чилин ҫурҫӗр енче вырнаҫнӑ Атакама пушхирӗ ҫинчен шухӑшланӑ пулӑттӑр. Ма тесен час-часах ӑна тӗнчери чи типӗ пушхир тесе палӑртаҫҫӗ. Ӑсчахсем ҫирӗплетнӗ тӑрӑх, кунта пӗр тумлам шыв та ӳкмен тапхӑр 400 ҫул тӑсӑлнӑ, 1570 ҫултан пуҫласа 1971 ҫулччен. Атакама пушхирӗ, тен, чи типӗ пушхир те пулӗ, анчах Ҫӗр чӑмӑрне илес пулсан вӑл чи типӗ вырӑн мар.
Планетӑн чи типӗ вырӑнӗ Антарктидӑра, Виктори Ҫӗрӗ районӗнче, ӑна Мак-Мердо айлӑмӗ ят панӑ. Ку лаптӑк 4 800 ҫм² йышӑнать, унта юр ҫук. Улттӑмӗш континентӑн пӗтӗмӗшле лаптӑкне илсен унӑн калӑпӑшӗ 0,03% пулать.
Мак-Мердо айлӑмне ҫӳллӗ тусем хупӑрласа илнӗ, вӗсене пула ку вырӑна Тухӑҫ-Антарктика пӑрлӑхӗ сарӑлаймасть. Антарктика енчен вӗрекен типӗ ҫилсен хӑвӑртлӑхӗ 320 км/сех таран ҫитет, вӗсене пула тусем ҫинчи юр вӗҫсе каять, сывлӑш юхӑмӗсем аяларах аннӑҫемӗн температура хӑпарма пуҫлать те пӗтӗм нӳрӗк пӑсланса пӗтет. Юрпа ҫумӑр ҫӗр лаптӑкӗ ҫине ӳкме ӗлкӗреймест, вӗсем самантрах пӑсланса пӗтеҫҫӗ.
Антарктидӑра хӑш-пӗр ӳсентӑран тӗсӗсем хӑвӑрт сарӑлнине асӑрханӑ, ҫакӑ полярлӑ экосистемӑсенче улшӑнусем пулса иртни ҫинчен пӗлтерет.
Ӑсчахсем Кӑнтӑр Оркней утравсен шутне кӗрекен Сигни утравӗ ҫинче ҫинче тӗпчев ирттернӗ те антарктика луговикӗ (Deschampsia antarctica) тата кито колобантусӗ (Colobanthus quitensis) 1960 ҫултанпа 2009 ҫул хушшинче 5 хут хӑвӑртрах сарӑлма тытӑннӑ тытӑннӑ. Ҫакна утрав ҫинче вӗсене таптаса ҫӳрекен тюленьсем сахалланнипе сӑлтавлаҫҫӗ.
2009 ҫулпа 2018 ҫул хушшинче ҫанталӑ ӑшӑннине пула ӳсентӑрансен сарӑлас хӑвӑртлӑхӗ 10 хута ҫитнӗ.
Ӑсчахсем палӑртнӑ тӑрӑх, Антарктида экосистеминче климатӑн кирек мӗнле улшӑнӑвӗ те тӳрех палӑрать — ӳсентӑран вӑйлӑрах сарӑлма пуҫласси пирки малтанах шухӑшланӑ, анчах калӑпӑшӗ ҫавӑн пекех пулӗ тесе шутламан. Ҫитес вуншар ҫул хушшинче ҫанталӑк ӑшӑнса пынине пула нумай лаптӑк пӑртан ирӗке тухӗ.
Сигни утравӗнчи тӗпчевсем кӑтартнӑ тӑрӑх ҫакӑн пек пуласлӑх пӗтӗм континента та кӗтме пултарать. Курӑк таврашӗ сарӑлнинче япӑххи нимӗн те ҫук пек туйӑнать пулин те вырӑнти ӳсентӑран тӗсӗсем инвазивлисемпе тупӑшма пултарайманнине асра тытмалла.
Полярти тӗпчевҫӗсем Thwaites Offshore Research (THOR) проекта хутшӑнакан полюс таврашне тӗпчекенсем статья пичетлесе кӑларнӑ, унта вӗсем тӗнчери ҫанталӑк ӑшӑнса пынине пула Антарктида ирӗлсех пынине кӑтартса панӑ.
Температура ӳсни пӑр сийне пӗтерет, ҫапла май нумаях пулмасть ӑсчахсем унччен пӑр айӗнче пытаннӑ ҫӗнӗ утрава тупса палӑртнӑ.
Тӗпчевҫӗсем ӑнлантарнӑ тӑрӑх, ООН пӗлтернӗ юлашки кӑтартусемпе килӗшӳллӗн пирӗн планетӑн ӑшӑ виҫи, 2011-2015 ҫултисемпе танлаштарсан 0,2° С таран хӑпарнӑ. Ҫӗр чӑмӑрӗн паян кунхи пӑрланнӑ лаптӑкне 40 ҫул каяллахи кӑтартӑвӗсемпе танлаштарсан тинӗсри пӑр йышӗ кашни вунӑ ҫул хушшинче 12% чакать.
Пӑр ирӗлӗвӗн хӑвӑртлӑхӗ уйрӑмах 2015-2019 ҫулсенчи сӑнавсенче палӑрать, ҫавна май тӗнче ҫанталӑкӗ ӑшансах пыни пирки ним иккӗленӳсӗр калама май пур.
Юлашки анлӑ тӗпчев вӑхӑтӗнче Хӗвеланӑҫ Антарктидӑри ледник Туэйтс пӑрлӑхне тӗпченӗ, паянхи куна илес пулсан вӑл арканма пултаракансен йышне кӗрет. Хӑйӗн пысӑк калӑпӑшне пула вӑл тӗнче океанне хӑрушлӑх кӑтартса тӑрать.
«Территорине тӗпченӗ май эпир халиччен пӗлмен утрава асӑрхарӑмӑр, унӑн виҫи 634 000 тӑваткал фут (58,9 пин тв.
Антарктидӑра иртнӗ 63-мӗш Раҫҫей экспедицийӗ вӑхӑтӗнче Чӑваш ялавне те хӑпартнӑ.
Антарктидӑна тӗпчеме кайнӑ 63-мӗш экспедицие хутшӑнакансем тӗрлӗ хулапа регион ялавне ҫӗкленӗ. Чӑваш Республикин элемӗ те ҫавӑнта пулнӑ. Хӑш регион ялавӗ ҫапла чыса тивӗҫесси 1820 ҫулта Фаддей Беллинсгаузенпа Михаила Лазарев экспедицийӗнче пулнӑ моряксем хӑш тӑрӑхран пулнипе ҫыхӑннӑ. «Восток» тата «Мирный» карапсемпе ҫӗр чӑмӑрӗ тӑрӑх ҫул ҫӳреве тухнӑ тӗпчевҫӗсем Антарктидӑна ик ӗмӗре яхӑн каялла асӑрханӑ. Ҫурҫӗр материкра чӑваш ялавне 2018 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗнче ҫӗкленӗ.
«Полярная инициатива» (чӑв. Поляр пуҫарӑвӗ) ӑслӑлӑх центрӗн ертӳҫи Никита Куприков журналистсене пӗлтернӗ тӑрӑх, ялав ҫӗклени Антарктидӑна уҫакансене асра тытнине пӗлтерет.
+2.3 °C