Электронлă вулавăш

— Эх, çав шоферсене! — эрленчĕк кăмăлне пытараймасăр мăкăртатса илчĕ Кариньков. — Куçран кăшт вĕçертетĕн кăна, туххăмрах таçта тĕнче уçлăхне кайса çухалаççĕ... Магазин, чайнăй...

— Нимех те мар-çке! — терĕ Микулай рюкзакне çурăм хыçне меллĕрех майлаштарса çакса. — Çанталăк лайăх... Çулĕ такăр... Ман пирки чăрманма кирлĕ мар...

— Ну, каçарăр эппин, Шангин юлташ, — çепĕççĕн пуç тайса алă пачĕ Кариньков. — Ыран тĕл пулăпăр...

— Мĕн калаçмалли пур унта!.. Колхоза эпĕ пĕр кунлăха кăна килмен вĕт. Пĕр-пĕрне йăлăхтарса та çитерĕпĕр-ха...

— Йăлăхтарас марччĕ, — кăмăллăн çиçсе илчĕç Кариньковăн чакăр куçĕсем.

— Сăмах май кăна... Ну, чипер! Лару ăнăçлă иртмелле пултăр, — Шангин Каринькова тепĕр хут алă пачĕ. — Чи йывăр проблемăсене кал-кал татса пама ырă сунатăп!..

Вĕсем иккĕшĕ те ахăлтатсах кулса ячĕç.

Микулай, сулмаклă рюкзакне кăлт-калт сиктерсе илсе, чул сарнă шоссе çулĕпе колхозалла тухса уттарчĕ.

 

3

«Маяк» колхоз район центрĕнчен вуникĕ километрта ларать.

Çанталăкĕ, чăн та, питĕ ырă. Çавал хĕррипе выртакан шоссе çулĕ те тап-такăр. Микулай çуран çӳреме хăнăхнă. Юратать вăл тăван çĕр тăрăх утма. Кай та кай малалла, мĕн кӳрнине сăнаса пыр. Шухăшла.

Çурхи савăк кунсем. Пĕтĕм çĕр кăкăрĕ киленӳллĕн ăшăнса сарăлнă. Хĕвел çути ӳкмен тарăн лупашкасемпе шырлансенче кăна юр ирĕлсе пĕтеймен-ха. Вырăн-вырăн сарă хăйăр çинче ейӳрен юлнă пăр лаптăкĕсем хуралса выртаççĕ. Çавăнпа-и, тен, пите-куçа кас-кас сулхăн сывлăш киле-киле çапать. Çуран утса хĕрнĕçем ку ĕнтĕ ытла та аван. Кăкăр уçăлать, шухăш тата ытларах тăрăлать, çуталать. Пуçри «çӳп-çап» аяккалла сирĕлет.

Тасалăх, тасалăх, тасалăх...

Микулай халь ĕнтĕ пурнăçри тĕрлĕ кăлтăксемшĕн хăйне хăй пĕр-пĕр ют çынна ятланă пекех ятлама пултарать.

«Тӳсĕмсĕр этем эс, Шангин юлташ! — терĕ вăл хăйне. — Шухăша пуç тавра лайăххăн çавăрса илмесĕрех атакăна ыткăнатăн. Пуçтах этем! Ытла тӳррĕн кастаратăн. Пур чухне те апла юрамасть. Мĕне кирлĕччĕ-ха ĕнтĕ çав Каринькова, тин паллашнă çынна, политэкономи урокĕсем вĕрентме?.. Этем тени малтан ĕçлемелле, унтан юрламалла, ташламалла... Тата мĕн тери çăмăлрах эс, Шангин юлташ!.. Сĕтел çине туххăмрах пĕр купа документ кăларса хуратăн... Диплом варринче — хĕр сăнӳкерчĕкĕ... Чĕре çумĕнче усрамалли япала...»

Шухăшланă май Микулайăн çамкине пăчăр-пăчăр вĕри тар тапса тухать.

Епле-ши унта, «Маяк» колхозра? Мĕн хушăннă-ши, мĕн катăлнă-ши? Виçĕмçул Микулай унта производство практикине питĕ ăнăçлă ирттернĕччĕ. Каллех ырă аса-илӳсем капланса килеççĕ, куç умне илĕртӳллĕ сăнлăхсем туха-туха тăраççĕ. Унта, çак тӳлек Çавал хĕрринче, пĕр чун тĕпренчĕкĕ пур. Халĕ Микулайăн аманнă чĕришĕн пĕртен-пĕр шанчăк çавăнта пек туйăнать. Анчах шанма тивĕç пур-ши унăн? Хăйне Шура Шугаева кӳрентернĕ пекех кӳрентермерĕ-ши вăл çав хĕре?.. Хĕрĕн сăпайлă çырăвĕсене хирĕç Микулай, чул чĕреллĕ çын евĕр, шăпăрт та чĕнмерĕ. Сăнӳкерчĕкне таçта чăматан тĕпне пăрахса ячĕ те «нуша килсен» тин пĕрле чиксе тухрĕ. Унччен кĕте-кĕте ывăннă хĕр текех çыру çырма та пăрахрĕ. Тĕрĕс, Микулайăн ун чухне Шура пурччĕ. Вăл Шурăна чунтанах юратнă, çавăнпа ялти хĕре нимĕн те шантарса калама пултарайман. Унашкал шантарсан, вăл ăçтиçук путсĕр этем пулнă пулĕччĕ. Çапах та халь акă... Микулайăн тунсăхланă чĕри Çавал тăрăхнелле ахаль мар туртăнать.

Виçĕмçул Николай Шангин, ялхуçалăх институчĕн виççĕмĕш курсĕнче вĕренекен студент, «Маяк» колхоза практикăна пырса çитнĕ-çитменех ăна пĕр хĕр юратса пăрахнăччĕ. Выляса-кулса мар, чăнласах...

Пулас агрономсен практики юрлă-шывлă çуркуннерен тытăнса хура кĕркуннеччен пырать. Пĕр сăмахпа, вĕсен тырпула акмалла, пăхса çитĕнтермелле, пухса кĕртмелле. Ку ĕнтĕ цикл тени пулать.

...Ун чухне, Микулай практикăна пуçăннă вăхăтра, хуралтă çунаттисенчен шăпăртатсах тумла юхатчĕ. Кăнтăртан вĕçсе килсе йăва çавăрма ĕлкĕрнĕ кураксем тислĕклĕ çулсем çинче çимĕç шыраса, кăмăлсăррăн уткаласа çӳретчĕç. Çĕр юртан тасаласса, суха тимри нӳрлĕ хура тăпрана месерле çавăрса пăрахасса чунтанах кĕтеççĕ вĕсем. Вĕсен ĕнтĕ çăмарта тума вăхăт çитет, унтан кĕçех чĕпписем шиплетсе тухаççĕ. «Хура пулсан та хамăн», — тет курак хăй чĕпписене. Вĕсем валли ăман кирлĕ...

Шăнкăрч вĕрçĕнĕ вĕлле умне тухса ларнă та çунат çапсах юрра шăрантарать, ăшă хĕвеле саламлать. Çывăхри çĕмĕрт турачĕсем хушшинче çерçи чĕвĕлтетет. Калăн, шăнкăрчпа ăмăртасшăн.

Çураки умĕнхи канăçсăр кунсем. Ял ĕçченĕ мĕн кирлине хатĕрлесе çитернĕ ĕнтĕ. Çав вăхăтрах туса ĕлкĕреймен вак-тĕвек те пайтах иккен. Механизаторсем, авă, хăйсен ака-суха агрегачĕсене тĕрĕслеççĕ. Кунта пĕр шăлтăрми çитмест, лере — тепри. Çавăнпа тимĕрç лаççинче вĕркĕч йывăррăн хашлатса сывлать, вучахра кăвар шăранать, тимĕр-хурçă хĕрет, ял вĕçне илтĕнмелле сунтал янăрать.

Машинăсем лартмалли лупас айĕнче темĕнле сенкер çиçĕм йăлтлата-йăлтлата илет. Тимĕрçĕ туптаса сыпăнтарайманнине слесарьсем электросварка çулăмĕпе шăратса сыпăнтараççĕ.

Ахаль чух колхоз председателĕ Александр Васильевич Сармаев вăраххăнрах çавăрăнкалаканччĕ. Халь, авă, вăл та хивреленнĕ. Хăйĕн тапчам пӳ-сине кура мар, пĕр вырăнта лара-тăра пĕлмест, çăмха евĕр, тăтăшах каллĕ-маллĕ кускалать. Паллах, Шангиншăн ку питĕ лайăх пулчĕ. Сармаевран вăл утăм та хăпмарĕ, кунĕ-кунĕпе унпа пĕрле çӳресе, колхоз хуçалăхĕпе самаях тĕплĕн паллашрĕ.

Çук, çук!.. Производство практикине ирттермелли плана нимĕнле юрату таврашĕ те кĕменччĕ. Иртен пуçласа каçчен, поэт каларăш, автанран автанччен ĕçлемелле!.. Планра — пĕр çавă кăна!.. Тĕпчемелле, тĕрĕслемелле, сăнамалла, пĕтĕçтермелле, мĕн пĕтĕçтернине куллен çырса пымалла. Тен, çĕрĕç наукишĕн пĕр-пĕр ахах тĕпренчĕкĕ тупма май килĕ?! Çамрăк пуç ĕмĕтленет. Çамрăк ĕмĕтшĕн тĕнчере нимĕнле чикĕ те çук. «Чим-ха, чим, — çавăнтах хăйне хăй пӳлет пирĕн Микулай, — ĕмĕтленни аван, çапах, тепле ĕмĕтленсен те, ăмăрткайăк пулса вĕçме çук. Эсĕ, пулас агроном, чи малтан çĕрте чаваланма тивĕç. Санăн ахах тĕпренчĕкне тислĕк айĕнче шырамалла. Çавна ан ман, хисеплĕ юлташ!.. Чăн та, çуркунне юн вылять, теççĕ. Асту, Микулай, сыхлан! Эс кунта куçна-пуçна чалхăртма мар, ĕçлеме килнĕ».

Анчах çуркуннен хăйĕн мелĕ-мехелĕ. Çуркунне пĕтĕм çутçанталăк чĕрĕлет, упа та ура çине тăрать.

Тимĕрç лаççи çумĕнчех — колхозăн пысăк гаражĕ, машинăсем лартмалли лупасайĕ. Шангинпа председатель пырса çитнĕ чухне унта «Беларусь» трактор, хăмшăлнă юра аштарса, кару хăваланă пек çаврăнатчĕ. Малтанах Микулай трактор çинче кам ларнине те лайăххăн асăрхаймарĕ. Тракторист-тракторист, те арçын вăл, те хĕрарăм — уйăрса та илеймĕн. Çийĕнче — мамăк пустарнă кĕске пиншак, пуçĕнче — мулаххай. Пиншакĕ те, мулаххайĕ те машина çуне самаях тутанса пăхма ĕлкĕрнĕ. Мулаххай хăлхи айĕнчен авăна-авăна тухнă сарă çӳç кăтрашкисене курсан тин студент-практикант трактора кам тытса пынине пĕлчĕ.

Кунта тĕлĕнмелли нимех те çук-ха. Механизаторсен йышĕнче хĕрсем сахал мар. Тĕлĕнмелли кунта акă мĕн: «Беларусь» трактора тытса пыракан сарă хĕр пирĕн Микулая шăп та лăп çав самантра юратса пăрахнă иккен. Тӳрех, пĕрре курнипех.

Тавлашмăпăр, пурнăçра ун пекки пулма пултарать.

Ĕлĕк «турă çырни» тенĕ. Эпир турра ĕненместпĕр. Çапах та пурнăç çулĕ çинче нумай-нумай çын, пайтах хĕрпе каччă çавăн пек тĕл пулнине çителĕклех курнă. «Чун туртни, куç хывни», теççĕ кун пек чухне.

Халĕ те акă хăмшăлнă юра «Беларусь» тракторпа аштаракан сарă хĕр, хăйсен колхоз председательне кӳрнипе мар, ун çумĕнче пачах та ют çынна — çамрăк йĕкĕте асăрханипе машинăна тăпах чарса лартрĕ. Анчах Шангин сăн-сăпатĕнче хĕр куçне илĕртмелли нимех те çук-çке. Этем-этем, палламан çамрăк çын. Тумĕ те расна мар. Çухи шăйрăлнă хура пустав пальто, кирза атă, сезонран кăшт иртерех тăхăннă сăрă кепка. Çавă кăна.

Ха, çавă кăна... Çавă кăна та, çавă кăна мар çав. Сарă хĕрĕн çурхи хĕвел çутинче кăн-кăвак курăнакан куçĕсем каччăн тĕм-хура куçĕсене самантрах тĕлпулчĕç. Вутчулĕпе çулу, хĕлхемпе хĕлхем, çиçĕмпе çиçĕм хире-хирĕç çапăнса, йăлт та ялт вут кăларчĕç тейĕн.

Сармаев, вăтам çулсенчен иртнĕ çын, паллах, ăна-кăна сисеймерĕ.

— Ну, мĕнле, Нина, тимĕр утнă шанчăклах таканланă-и? — çапла çеç ыйтрĕ вăл. — Акара такăнмалла ан пултăр.

— Эпир нихçан та такăнман, Александр Васильевич, — ытлашши сăпайлах та мар хуравларĕ Нина.

Ахăртнех, çак сарă хĕрĕн ют каччă умĕнче кăшт курнăçланасси те пулчĕ-тĕр. Вăл тракторне каллех хускатса ячĕ те хăмшăлнă юра тата хытăрах тĕшĕрме тытăнчĕ. Механизаторсем çакна «обкатка» теççĕ. Тин çеç юсанă машинăн «шăмшакне» майĕпен ĕçлеттерсе «çемçетмелле», акана тухиччен ăна лайăхрах тĕрĕслемелле. Таканланă тимĕр утăн ĕçре такăнма юрамасть.

...Çапла тĕл пулчĕç вĕсем малтанхи хут. Çапах та, кăвак куçпа хура куç хире-хирĕç çиçĕмле çиçсе илчĕç пулин те, çав çиçĕмрен Николай Шангин чĕринче çулăм хыпни сисĕнмерĕ. Паллах, хĕрлĕ сăрпа сăрланă «Беларусь» трактора сарă хĕр тытса пынине аякран сăнаса тăма уншăн питĕ кăмăллă пулчĕ. Çут тĕнчере пĕр-пĕр хитре япала яланах куçа йăпатать, чĕрене ăшăтать. Хитре хĕре тĕл пулсан вара, пăхас темесен те, ирĕксĕрех пăха-пăха илетĕн.

Анчах пирĕн Микулайăн хĕр шухăшĕ мар. Вăл хăйĕн практикине епле те пулин ăнăçлăрах та усăллăрах ирттересшĕн. Хăй калашле, «вĕресе тăракан ĕç хуранне пуçĕпех чăмасшăн».

Çав кунхине тимĕрç лаççи умĕнче Шангин тепĕр çынпа паллашнăччĕ.

— Ермолаев — пирĕн чаплă тракторист, комбайнер, токарь, слесарь тата ытти те, — терĕ ун пирки колхоз председателĕ. — Туптать-юсать, татать-сыпать, саплать-тĕплет, чугун-тимĕре чун кĕртет. Çапла-и, Иван Ермолаевич?

Лешĕ хирĕç чĕнмерĕ, Микулай çине йăпăрт çеç пăхса илчĕ. Куçĕпе хăй çаплах сĕлтĕш аштаракан «Беларусь» трактора сăнать. Пуçне кăшт чалăштарса, мотор кĕрлевне тăнлать.

Студент-практакант ун çине тинкеререх пăхрĕ те тĕлĕнчĕ: мĕн тери патвар çын! Анчах çав вăхăтрах Ермолаев чĕркуççи таран сĕлтĕшлĕ юр ăшĕнче тăнă пек туйăнчĕ Микулая. Тăнă та тăрать, хăнк та хускалмасть. Çук иккен, унăн ура тунисем кĕске пирки вăл çавнашкал курăнать. Кĕске татнă кĕреш юман. Унăн тăтхă пӳ-сийĕ тӳрех çĕртен пуçланать. Хулçурăмĕ тăп-тăваткал, мăйĕ çукпа пĕрех, пуçне вара тӳрех хулпуççи çине лартса янă. Çĕр çинче хускалми çирĕп тăракан япала...

— Яснă-ясмăк! — кĕске аллине сулса, Ермолаев «Беларусь» трактора чарма хушрĕ. Унтан сăран тужурка кĕсйинчен пур катăкĕ кăларчĕ те трактор бакĕ çине çырса хучĕ: «Юсанă».

Шăп çав самантран пуçланчĕ ĕнтĕ Шангинăн практикăри пурнăçĕ. Çитменнине, «Маяк» колхозра ун чухне агроном çукчĕ. Чăн та, агрономĕ пулман мар-ха вĕсен, пулнă. Ара, Иван Демьянович Хадаров, чĕрĕк ĕмĕр ĕçлесе пысăк опыт туяннăскер. Анчах кунта вăл нумаях тытăнса тăман, района куçнă. Тăван ялне Иван Демьянович канмалли куна çеç киле-киле каять, хăналăха. Çавăнпа Шангин практикантăн хайхи чăн-чăн агроном вырăннех йышăнма тиврĕ.

Малтанхи кунсенчех вăл кăçалхи ĕç планĕсене, тăпра карттисемпе технологи карттисене пăхса тухрĕ, акакан çĕр лаптăкĕсен структурипе паллашрĕ. Çур тырри вăр-лăхĕсем епле шăтнине тепĕр хут тĕрĕслесе, кашни вăрлăх валли акмалли норма палăртса хучĕ. Сахал-и ĕç!.. Çук, çук, кунта хĕр шухăшĕ асра та ан пултăр. Тата... Колхоза тухса килес умĕн ăна Шупашкар автовокзалĕнче Шура Шугаева ăсатса ячĕ-çке ха. Саша, Санюк пединститутра вĕренекен чипер хĕр. Чăн-чăн куç хывни, чун савни... Николай Шангин пĕр-пĕр Дон-Жуан мар. Йăпăлтан пулă та мар. Хулара пĕр хĕрпе, ялта тепринпе явăçма пултараймасть вăл. Чыспа намăс мĕн иккенне лайăх пĕлет. Комсомолец.

Çураки пуçлансан, Микулайăн йăлтах ăшĕ вĕçрĕ, каç-каç лăпкăн çывăрайми пулчĕ. Кăнтăрла вара кунĕ-кунĕпе ăшталанса-сăрпаланса çӳрет. Пусăран пусса, бригăдăрăн бригадăна çитет. Çанталăкĕ те латлă мар. Юр кайса пĕтнĕренпе пĕр тумлам çумăр ӳкмерĕ. Ăшши те çук. Çурçĕртен пĕрехмай каскăн сивĕ çил вĕрнипе тăпра кунран-кун хытăрах чулланать. Васкамалла, ака-сухана кал-калрах ĕлкĕртсе пымалла.

Ара, çутçанталăкăн хăйĕн мехелĕ пулаканччĕ: çуркунне аслатиллĕ çумăр пĕрер лайăх килсе лӳшкетсен, çĕр ирĕккĕн сывласа яраканччĕ, хĕллехи-лĕкĕрен тасалаканччĕ. Кăçал апла пулмарĕ. Ваттисем кун пирки тĕрлĕрен калаçаççĕ. Анчах пулас агрономăн вĕсен сăмахне итлесе ларма вăхăт çук. Юр шывĕнчен сăрхăнса юлнă нӳрлĕхе ытларах упраса хăварас тесе, вăл çурхи тырăсем акмалли пусса талккишĕпех сӳрелеттерсе пăрахрĕ, унтан культиваторсем кĕртсе ячĕ. Ытти механизаторсем хыçалтанах акса пычĕç.

Сăрпаланасси, паллах, ĕçре хăнăху çуккинчен килет. Кун пирки колхоз председателĕ Александр Васильевич пирĕн Микулайран кăшт тăрăхласа та илчĕ.

— Васкакан вакка сикнĕ, теççĕ, — тăван ашшĕ хăй ывăлне асăрхаттарнă пек асăрхаттарчĕ вăл. — Асту, Николай Степанович, ытлашши ан сăрпалан. Ĕçĕн хăйĕн сулăмĕ пур. Майĕпе те ерипе, суха касси хĕррипе...

— Ĕлĕкхи юрă, Александр Васильевич, — шӳтлесе хуравларĕ студент-практикант. — Пирĕн çĕнĕреххине юрласчĕ!

Кулленхи тĕркешӳре вăл Нинăна малтанхи хут тимĕрç лаççи умĕнче тĕл пулнине мансах кайнăччĕ ĕнтĕ. Ку çеç те мар, вăл юлашки ик-виçĕ эрне хушшинче Шупашкарти Шура патне те çыру çыраймарĕ. Шурăран илнĕ çырусене хăй вара, хирте çӳренĕ май, час-часах кăлара-кăлара вулатчĕ. Эх, айван каччă!.. Хĕр тунсăхне сисместчĕ иккен вăл. Кайран ӳкĕнмелле пуласси çинчен те шухăшламастчĕ. Чăнласах катăк!..

Нина Ювашева ун чухне колхозри механизациленĕ звенора «Беларусь» тракторпа ĕçлетчĕ. Ытти механизаторсем хушшинче Шангин ăна питех асăрхамастчĕ-ха. Ара, Нина ĕçĕнче ыттисенчен уйрăмми нимех те çук. Тракторне вăл чиперех тытса пырать, шăйрăксем хăвармасть. Мĕн тĕлĕнмелли? Вăрçă вăхăтĕнче нумай хĕр тракторпа ĕçленĕ. Хĕрупраçăн халь мĕншĕн пăрăнмалла вара çав ĕçрен?

Шангин иккĕмĕш бригада пуссине пырса тухнă чухне Нина Ювашева сахăр кăшманĕ акма тытăннăччĕ. Гектар пуçне мĕн чухлĕ акмалли нормăна вăл пĕлет-ха, анчах темшĕн кăшт иккĕленерех тăрать.

— Мĕн эсĕ, Нина, лашу чăхăмлать-им? — кула-кула ыйтрĕ Шангин. — Паян пурĕ те икĕ çаврăм çеç тунă пулас?!.

Нина сисĕнмеллех хĕрелчĕ. Яланхи çутă кулă вырăнне унăн сăнĕнче темĕнле шиклĕ туйăм палăрчĕ. Вăл тракторĕ çинчен сиксе анчĕ те сеялка патне чупса пычĕ.

— Тем, кăшман вăрлăхĕ латлах мар пек туйăнать мана, — терĕ вăл, сеялка ещĕкне уçса. — Акă, пăхăр-ха, Николай Степанович...

Кăшман вăрлăхне станцирен питĕ кая юлса кӳрсе килнĕччĕ. Шангин ăна лайăххăн тĕрĕслесе ĕлкĕреймерĕ: те шăтать вăл, те шăтаймасть?!. Вăрлăха патшалăх панă, патшалăха епле шанмăн. Анчах патшалăх тени тепле пысăк сăмах пулсан та, вăрлăх склачĕсенче тĕрлĕ çынсем пур. Тепĕр чух ĕç алăран кайтăр текенсем те тупăнкалаççĕ.

Шангин халь акă кăшман вăрлăхне пĕр ывăç илсе, чăмăртарĕ те, ун аллинче чуста чăмакки пулса тăчĕ. Чăн та, вăрлăха акас умĕн суперфосфатпа хутăштарнă, фосфоробактеринпа тата азотобактеринпа имçамланă. Тен, çавă нӳретсе пăрахнă вăрлăха?! Нӳрри çеç те мар-ха, кăшман вăрри темĕнле пушанка пек туйăнать. Шангинăн çанçурăмĕ сăрлатса кайрĕ.

— Сирĕн кунта таса вăрлăх çук-и? — хыпăнсах ыйтрĕ вăл. — Имçампа хутăштарманни...

— Пур, эп ăна, сых ятне тенĕ пек, ĕнерех илсе пăхрăм-ха, — терĕ хĕр, пусă хĕрринче выртакан вăрлăх миххисем патне ыткăнса. — Акă, Николай Степанович!

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн