Электронлă вулавăш

Çамрăк специалистсем малтанхи хут çула тухни çинчен, вĕсен чун-чĕри мĕн тери çутă ĕмĕтпе «ялкăшса çунни» çинчен эсĕ, Микулай, очерксем те, калавсем те пайтах вуланă. Вĕсем, çамрăк ăстасем, хăйсем ĕçлеме тытăнас çĕре «çутă ĕмĕтĕн сарлака çуначĕсене варкăштарса» пырса çитеççĕ имĕш. Урăх нимĕнле те мар, çапла кăна! Анчах эс пур, акă, пейзажпа киленсе пыратăн. Çук, пейзажĕ те илĕртмеллипех илĕртмест-ха сана, пуçĕпех çавăрса илеймест. Ăш вĕçнĕ çын...

Микулай автобус кантăкĕнчен хăпать те хăйпе пĕрле ларса пыракан çынсем çинелле çаврăнса пăхать. Çынсем чĕнмеççĕ — пĕрисем тĕлĕреççĕ, теприсем хăйсен шухăшĕсене шухăшлаççĕ. Хыçалта çеç икĕ инке тем халапланать, вĕсен сăмахне уйăрса илме çук. Микулайăн куçĕ, пассажирсен пуçĕсем тăрăх шуса пынă май, сасартăк пĕр хĕрĕн сăнне асăрхарĕ. Тĕлĕннипе-унăн самантлăха мăйĕ те хытса ларчĕ. «Шура Шугаева?!. Пулма пултараймасть!..»

Çук çав, Шура мар. Шурăпа пĕр сăнлă хĕр. Çук, çук, сăнĕ те пĕр мар, аякран пăхнипе çеç çапла курăнчĕ. Шурăн сăмси тӳрĕ, кунăн каçăртарах. Куçĕсем те, çӳçĕ те, тути те — йăлтах урăхла.

Каснă çăкăр чĕлли... Микулайшăн халĕ Шура çавă кăна. Анчах каснă çăкăр чĕлли час-часах рюкзакра е чăматанра вырăн тупать те санпа пĕрлех çула тухать. Шурăн ячĕ Микулай чĕринче. Тепле ыраттарсан та, кăкăртан тухма пĕлмест. «Ах, Шура, Шура, мĕн туса хутăн-ха эс?..»

Спорт ăмăртăвĕсенче ялхуçалăх институчĕпе педагогика институчĕн командисем час-часах тĕл пулатчĕç, пĕри тепринчен мала тухассишĕн тупăшатчĕç. Микулай Шурăпа çавăн пек спорт ăмăртăвĕнче, стадионра, паллашнăччĕ. Ун чухне вĕсем иккĕшĕ те иккĕмĕш курсра вĕренетчĕç-ха. Малтанхи вăхăтра пĕр-пĕрне куçран пăхма та вăтанатчĕç.

Пĕррехинче чăваш спортсменĕсен пĕрлехи команди Атăл тăрăхĕнчи пысăк хулана спартакиадăна кайнăччĕ. Анчах унта хавасланмалли нумаях пулмарĕ, кӳренмелли вара — ытлашшипех. Пирĕн команда «хӳрене тăрса юлчĕ». Малти хăшпĕр вырăнсене уйрăм спортсменсем çеç йышăнчĕç. Калăпăр, Николай Шангин, вунă километра чупса, иккĕмĕш приз илнĕччĕ. Шура Шугаева вара гимнастика тунă чухне пĕрене çинчен икĕ хутчен те тĕшĕрĕле-тĕшĕрĕле анчĕ. Вăл ăмăртăва тек хутшăнмарĕ.

Спартакиадăран таврăннă чух, пăрахут çинче, Микулайăн Шурăна çул тăршшĕпе йăпатса килмелле пулчĕ. «Ун пекки çеç пулать-и вăл спортсмен пурнăçĕнче! Лăплан, Шура, лăплан... Ӳкесси те, ура хуçасси те наччасах...»

Шăп çавăн чухне ĕнтĕ Микулай Шурăна чи ăшă сăмах каларĕ: «Юрататăп... Ĕмĕр пĕрле пулăпăр...»

Анчах вĕсем ĕмĕр мар, тăватă çул та пĕрле çӳреймерĕç. Микулай эрози çинчен диплом хӳтĕлерĕ, савнă хĕрне вара... çухатрĕ. Унăн куçĕ умĕнче халĕ пĕрехмай пĕр сăнлăх. Виçĕмçул... практикăна тухса каяс умĕнхи вăхăт... Микулая ăсатма Шура автовокзала пынă... Ăнсăртран резина ботине сĕлтĕшлĕ шыва чиксе кăларнă. Лăкăрт-лăкăрт, лăкăрт-лăкăрт туса пырать ботири шыв. «Шапа кваклатнă сасă илтĕнет», — терĕ ун чухне Микулай. Лешĕ, пĕр кулса, пĕр кулса та мар тенĕ пек, хирĕç лаплаттарса хучĕ: — «Хăлху ытлашши вăрăм, пурне те илтетĕн!..» Ку ĕнтĕ ашак тениех пулчĕ. «Çапла çав, вăрăм хăлхуна усса юлтăн, ашак!» — татах та татах питлет Микулай хăйне хăй.

Шура электроаппаратура заводĕнчи пĕр урçа инженера качча тухнă, терĕç. Виçĕ пӳлĕмлĕ хваттер, сăпкаллă мотоцикл, телевизор... Микулай Шурăна унтанпа пĕрре те тĕл пулман. Шура — хулара çитĕннĕ хĕр. Хула хĕрĕ яла каясран хăрарĕ пуль çав. Мĕн тăвать-ха вăл яла кайса? Кĕрлĕ-çурлă — пылчăк, хĕлле — мăрье таран юр хӳсе каять. Хулара — асфальт, кино, театр, филармони...

Микулай Шура сăнне пуçĕнчен кăларса ывăтма тăрăшать, Шурăн сăн-питĕнче мĕн те пулин тиркемелли шырать. Çапла, унăн куçĕ вăхăт-вăхăт кушакăнни пек симĕсчĕ, ахăлтатса кулнă чухне вара çуйкăн çăварĕн икĕ енчен шĕвĕркке икĕ асав шăл туха-туха ларатчĕ. Çуйкăн хĕр — пăхсах курăнать. Çуйкăн çеç мар, çăткăн та... Урçа пурлăхне хапсăнчĕ имĕш. «Пурăнтăр! Телей сунатăп. Мана кирлĕ мар эсир. Эпĕ колхоза ĕçе каятăп, манăн ĕç çинчен шухăшламалла...» — çине тăрсах хăйне хăй «пăркăчлать» Микулай. Анчах унăн пуçĕнче асар-писер çил-тăман. Сĕрĕм... Сӳннĕ юрату сĕрĕмĕ. Сӳннĕ?.. Сӳнсех çитеймен çав...

Тата Çавал тăрăхне мĕн амакĕ туртать-ха ăна?.. Мĕн йыхăрать, мĕн илĕртет?..

Пуçĕнчи асар-писер шухăшĕпе арпашăнса пынă май, Шангин ура çывăрса кайнине те сисеймерĕ. Çĕрпӳри автостанцире машинăран тухсан, вăл, тунахар йывăç урапа утнă евĕр, малтанхи утăмĕсене кăнттаммăн çеç тăнкăл-танкăл ярса пусрĕ. «Ав еплерех минретет иккен пуçа юрату сĕрĕмĕ!»

Колхоза халлĕхе курмалăх-паллашмалăх тенĕ пек килнĕ пирки Микулай хăйпе пĕрле ытлашши япала нимех те илмен. Унăн пĕтĕм хуçалăхĕ — рюкзакра. Чи кирлĕ япаласем: алшăллипе супăнь, клеенка хуплашкаллă хулăн тетрадьпе виç-тăвтă кĕнеке, хырăнмалли хатĕр-хĕтĕр...

Чи кирли... Чи кирли унта Иван Андреевич парса янă кучченеç — пĕчĕкçĕ икĕ шурă хутаç. Тулăпа кăшман вăрлăхĕсем. Паха йышшисем. Вĕсене кăçалах акса хăвармалла, çĕр аннемĕрĕн ăшă кăкăрĕ çине хумалла.

«Сăна, тĕпче, шыра!.. Халиччен пулманнине йĕрлесе туп! — аса илчĕ Микулай хăй хисеплекен доцентăн сăмахĕсене. — Халăха çăкăр çитер, агроном юлташ!..»

Рюкзаксăр пуçне, сулахай алă хурси урлă «агроном юлташ» хăмăр плащ уртса янă. Малтанлăха мĕн кирлĕ тата ăна? Колхоза çитсен, вăл тӳрех хваттер тупать. Ку тĕлĕшпе ытлашши пуçа ватма та кирлĕ мар. Виçĕмçул пурăннă хӳтĕ кил-çурт хапхине уншăн кăçал сăлăп ярса хуман-тăр-ха...

Унтан çамрăк агроном (çапла, агроном!) колхоз ĕçĕсемпе те планĕсемпе паллашать, вара кӳршĕ района — тăван ялне кайса килет. Кун хыççăн «Маяк» колхоза вырнаçмаллипех вырнаçать. Тен, яланлăхах, ĕмĕрлĕхех...

Район центрĕнче Никодай Шангин нумаях тытăнса тăма шутламарĕ. Ялхуçалăх управленине çитсе, министерство путевкине евитлерĕ те çула май райкомола кĕрсе пăхрĕ. Лере те, кунта та аслисем çукчĕ. Аслисем ялта. Вĕсем ĕнтĕ çурхи акан юлашки гектарĕсене «штурмлаççĕ»...

Анчах районта самантлăха чарăнса тăни уншăн харама каймарĕ.

Вакун пек ансăр та вăрăм пӳлĕмре икĕ йĕкĕт тем пирки хĕрсех калаçаççĕ. Пĕри сĕтел хушшинче ларать, тепри ун умĕнче каллĕ-маллĕ уткаласа çӳрет. Сĕтел хушшинче лараканни, тĕрĕссипе, шарласах та каймасть-ха, уткаласа çӳрекенни вара аллисемпе хăлаçлансах çуйхашать. Микулай пырса кĕрсен, вĕсем шăпăртах пулчĕç.

— Каçарăр, чăрмантартăм пулас, — терĕ Микулай, хăй çапах та хăюллăнах малалла иртрĕ. — Паллашăпăр — Шангин, — вăл малтан сĕтел хушшинчи йĕкĕте алă пачĕ, унтан — каллĕ-маллĕ уткалаканнине. — Ĕçлеме килтĕм... Путевка — «Маяк» колхоза.

Сĕтел хушшинчи йĕкĕт, Шангина алă панă май, тем каларĕ те хĕр пек хĕрелсе кайрĕ. Микулай унăн хушаматне лайăххăн илтсе юлаймарĕ, «райкомол инструкторĕ» тенине çеç уйăрса юлчĕ.

Уткаласа çӳрекенни вара сасартăк хĕпĕртесе ӳкрĕ.

— Гварди! Ӳсет пирĕн гварди!.. — чышкине чăмăртаса çӳлелле çĕклерĕ вăл. — Эс пур, калаçатăн... — хăй çавăнтах райкомол инструкторĕ çине ӳпкевлĕ куçпа пăхса илчĕ.

Инструктор тата хытăрах хĕрелсе кайрĕ, анчах хирĕç чĕнмерĕ.

Ку, хĕпĕртекенни, «Маяк» колхозри комсомол организацийĕн секретарĕ Кариньков пулчĕ иккен. Василий Семенович Кариньков. Паллашнă чухне вăл хăй çапла пĕтĕм титулĕпе-мĕнĕпе пĕлтерчĕ.

— Шел, эпир халиччен тĕл пулайман, — терĕ вăл, çутă чакăр куçĕсемпе Микулая шăтарас пек тинкерсе пăхса. — Виçĕмçул, эсир пирĕн колхозра практикăра пулнă чухне, эпĕ... ăçтаччĕ-ха çав эпĕ? А-а, аса илтĕм!.. Ун чухне эп хам та практикăраччĕ, анчах урăх районта...

Хӳхĕм йĕкĕт çак Ваçлей Кариньков. Çӳллĕ те яштака пӳ-си. Çутă чакăр куç. Яланах ятуллă тумланса çӳрет. Халĕ те акă ун çийĕнче хула каччисем тăхăнакан симĕсрех шукăль костюм, тĕм-хура пурçăн кĕпе. Çырă вăрăм çӳçне хыçалалла тураса хунă. Çав вăхăтрах хăй хăлаçланса калаçма юратарах панипе çӳçĕ унăн нихçан та пĕр тикĕс выртмасть, кашни хускалмассерен, аслăк çинчи улăм çилпе тусăннă пек, çамки çинелле лăстăр та лăстăр ишĕле-ишĕле анать. Кариньков вара, вăрăм пӳрнисене тармакласа, милкемес çӳçне каялла çавăра-çавăра хурать.

Кариньков Шангинпа «халиччен тĕл пулайман» тени тĕрĕсех мар. Виçĕмçул, практикăра чухне, Микулай Каринькова темиçе хут та курнă, çывăххăн паллашайман кăна. Сăлтавĕ пулман. Лешĕ, культпросвет шкулĕнче вĕренекенскер, чăн та, çав çулхине урăх районта практикăра çӳренĕ. Вăхăт-вăхăт тăван ялне килкелесе кайнă.

«Юрĕ-çке, ку нимех те мар, — хăй «ăссĕн кулкаласа илчĕ Шангин. — Пысăккисем пĕчĕкреххисене асăрхамасан та пултараççĕ. Çӳллĕ çын çӳллĕ çынах. Хĕвел тухнине те вăл ыттисенчен икĕ минут маларах курать, теççĕ. Чăкрашланар мар. Ӳлĕм пĕрле ĕçлемелле».

Микулай пĕлет: ялта çак хӳхĕм йĕкĕте куç умĕнче Василий Семенович Кариньков тесе чĕнеççĕ. Куç хыçĕнче вара — Каринькка Ваççи. Ку, паллах, ниме те пĕлтермест. Ялйышра йăли çавнашкал: кашни çыннăн хăйне уйрăм тăрăхла ят, тăрăхла хушамат пур.

Халлĕхе Шангинпа Кариньков çĕнĕрен паллашрĕç. Сăнĕпе те, пӳ-сийĕпе те, тумĕпе те Кариньков питĕ килĕшрĕ Микулая. Сăмахĕсем тата мĕнешкел: «Гварди!.. Ӳсет пирĕн гварди!..» Кăшт ытлашширех те ĕнтĕ, пырĕ.

— Вăт, Шангин юлташ, — терĕ Кариньков евĕккĕн те сумлăн, — тин кăна эпир кунта пĕр япала пирки тавлашаттăмăр, — Кариньков пуçне райкомол инструкторĕ еннелле сĕлтсе илчĕ. — Пире пĕр вĕçĕм ятлаççĕ: çамрăксене ялтан тартса пĕтертĕр, теççĕ.

— Тĕрĕс мар-им? — пӳлчĕ ăна инструктор, хĕр пек хĕрелсе.

— Тĕрĕс!.. Пулнă вăл япала, — килĕшрĕ Кариньков, — анчах малашне апла пулмасть... Колхоз пире клуб лартса пачĕ... Чаплă, клуб! Ун пекки таврара та çук. Самодеятельноç, самодеятельноç тата! — дирижер пек хăлаçланса илчĕ вăл. — Ăçта курнă эсир пирĕнни пек хор? Чăваш ансамблĕпе ним мар тавлашма пултарать!..

— Çапах та çамрăксем ялтан тараççĕ, — тата хытăрах хĕрелсе кайрĕ инструктор. — Тараççĕ, Кариньков юлташ! Факт!

— Ну, ĕнтĕ, таракансене çĕр çумне кăвапинчен çиппе туртса çыхаймăн, — вăрăм аллине ваштах сулчĕ Кариньков.

Микулай сăмах хушмасăр тӳсеймерĕ.

— Çыхмалла çав, — терĕ вăл кулкаласа. — Çĕр çумне кăвапаран туртсах çыхмалла.

— Эсир шӳт тăватăр, — кӳрененçи пулчĕ Кариньков. — Чăннипе, кунта ним кулмалли те çук.

— Эпĕ кулса мар, — пусăрăнчăк кăмăлпа хуравларĕ Шангин. — Ăнланăр!.. Этем тени мĕн пĕчĕкрен тăван çĕр çумне кăвапипе, пĕтем чун-чĕрипе çыпçăнмасан, ялта ăна вĕренпе кăкарса та тытса тăраймăн. Эс акă клуб, хор, ансамбль тетĕн... Питĕ аван! Анчах этем тени çĕр çинче юрласа-ташласа кăна пурăнмасть. Чи малтан хырăмне тăрантма çăкăр тăвать. Сухалать, акать, тырпул ӳстерет...

— Эсир агроном та-ха...

— Эпĕ хам пирки мар, ĕç этем чи малтан чун каниччен ĕçлет. Унтан, ĕçлесе кăмăлĕ тулсан, юрлать, ташлать.

— Чимĕр, эпир таçта ытлашши шала кĕрсе кайрăмăр... Çур автанла, — ирĕксĕртереххĕн кулса илчĕ Кариньков. — Пĕрле ĕçлĕпĕр!.. Пĕрле!..

— Тĕрĕс, — йăл çуталчĕ инструктор сăнĕ. — Паллах, пурнăçри кăткăс ыйтусемпе дискуссисем ирттерни кирлĕ. Питĕ кирлĕ! Эппин, ку пуçламăшĕ пултăр!

— Хам та çавнах калатăп мар-и, — «çилкĕçне» сасартăк çавăрчĕ Кариньков; унччен те пулмарĕ, хăй питĕ тӳрккессĕн ыйтрĕ: — Çемье тĕлĕшпе сирĕн ĕç-пуç еплерех, Шангин юлташ? — терĕ вăл. — Авланнă-и е авлан-ман? Пĕр сăмахпа...

— Пĕр сăмахпа — анкета? — тĕм-хура куçне чеен ялкăштарса илчĕ Шангин.

— Çу-ук, мĕн эсир?.. Юлташла...

— Юлташла пулсан... авланма ĕлкĕреймен-ха.

— Юрать, хамăр ялта хĕр тупса парăпăр, — терĕ Каринькюв питĕ кăмăллăн. — Çавал тăрăхĕнче хăва кашласах ӳсет!..

— Хулă валли мар-и?

— Эсир каллех шӳт тăватăр... Пирĕн колхозра чăн та лайăх хĕрсем пур...

— Шута илĕп, — сăпайлăн пуç тайрĕ Шангин. — Унччен ман хамăн учета тăмалла-ха...

— Тархасшăн, — хальхинче хĕрелмесĕрех сăмах хушрĕ инструктор. — Формальность... Тивĕçлĕ документсем...

Кăкăр çумĕнчи кĕсъерен Микулай пĕр тĕрке хут кăларчĕ те, инструктор сĕтелĕ çине хурса, пĕрерĕн-пĕрерĕн суйлама тытăнчĕ. Кунта паспорт, министерство панă путевка, комсомол билечĕ, диплом, ДОСААФ па спорт обществин билечĕсем, ытти хутсем... Пурте пĕрле.

— Пĕр-пĕр тĕнче каскăнĕ мар... Документсем йăлтах йĕркеллĕ, — Микулай, комсомол билетне уçса, инструктора тыттарчĕ. — Учет карточки те тап-тасах... Институтра выговор таврашĕ илме ĕлкĕреймерĕм

Çав вăхăтра Микулайпа юнашар тăракан Каринькова урăххи кăсăклантарчĕ.

— Эх, çав институт дипломне алла тытса курасчĕ, — терĕ Кариньков, сĕтел çинче выртакан документсем хушшинчен тĕксĕм кăвак хуплашкаллă кĕнекене суйласа илсе. — Те заочно тытăнмалла ĕнтĕ?! Мĕн вăл маншăн культпросвет шкулĕн дипломĕ!..

Кариньковăн сассинче пĕр ăмсанни, пĕр пăшăрханни сисĕнет. Паллах, кунта усалли нимĕн те çук. Пурнăçра кам ăмсанмĕ-ха институт дипломне? Микулайăн та кăмăлĕ çĕкленчĕ. Мăнаç кăмăл!.. Ан тив, курччăр çамрăк юлташсем: вĕсем умĕнче пĕр-пĕр шĕпĕнтей мар, аслă шкултан вĕренсе килнĕ чăн-чăн агроном. Ĕлĕкхилле каларăш, ученăй агроном. Юлашки çулсенче çак сăмах çĕнĕрен, тата сулмаклăрах илтĕне пуçларĕ. Çапла, ученăй агроном!..

Анчах кунта Микулайшăн питĕ аван мар япала пулса тухрĕ. Кариньков унăн дипломне уçрĕ те тĕлĕннипе малтан ним чĕнеймесĕр хытса тăчĕ.

— Чимĕр-ха, — терĕ вăл, — палланă сăн... Тĕлĕнмелле чипер хĕр, анчах...

Микулай шартах сикрĕ. Ăна такам çамкаран чукмарпа килсе çапнă пекех пулчĕ. Вăл хăйĕн дипломне Кариньков аллинчен карт туртса илчĕ те кăкăр çумĕнчи кĕсйине чикрĕ. Унтан сĕтел çинчи ытти докуменчĕсене пуçтарчĕ. «Тăм пуç, çăмăлттай! — чи хаяр сăмахсемпе ятласа тăкрĕ вăл хăйне хăй. — Выставка уçнă. Мĕнпур хут татăкĕсене кăларса хунă... Курăр! Савăнăр! Каппайчăк!»

Ку сăнӳкерчĕкне Микулай яла тухса килес умĕн çеç чăматан тĕпĕнче, тахçанхи çырусем хушшинче, шыраса тупнăччĕ. Ниçта хума аптăранипе ăна диплом варрине хурса янăччĕ. Ытти çĕрте лӳчĕркенме пултарать... Халь акă ме сана! Сăнӳкерчĕкĕ лӳчĕркенме мар, пылчăк ăшне варăннă пекех туйăнчĕ.

Шангинăн кăмăлĕ сасартăк пăлханса кайнине Кариньковпа райкомол инструкторĕ кĕретĕнех курчĕç. Вĕсене хăйсене те аван мар пек пулчĕ.

— Каçарăр, — терĕ Кариньков евĕккĕн, — эпĕ пĕлмен, анчах...

— Нимĕн анчахĕ те çук, — куланçи туса аллине сулчĕ Шангин. — Иртнĕ-кайнă... Манăн хăвăртрах яла çитмелле.

— Пирĕн кунта машина пур, — хаваслансах пĕлтерчĕ Кариньков. — Эсир кĕтме тӳсĕм çитерсен, тен, пĕрле кайăпăр.

— Нумай кĕтмелле пулĕ-ши?

— Мĕнле калас...

— Тăватă сехетре райкомол бюровĕ пухăнать, — хĕреле-хĕреле сăмах хушрĕ инструктор. — Çав тĕле бюро членĕсем колхозсенчен таврăнаççĕ... Секретарьпе калаçнă пулăттăр... Тен, ларăва юлма кăмăл тăватăр?!

«Вăтам шкулта тăван чĕлхепе литературăна питĕ тăрăшса вĕреннĕ пулас ку йĕкĕт, — хăй ăссĕн шухăшларĕ Микулай. — Чăвашла ытла тĕрĕс пуплет. Кашни сăмахĕ хăй вырăнĕнче».

— Лару... — кăшт тытăнарах тăчĕ Шангин. — «Маяк» колхоз пирки мар пуль те унта?

— Çук, — сумлăн хуравларĕ инструктор. — Кариньков юлташ пирĕн бюро членĕ. Ăна паян çавăнпа чĕнсе илтĕмĕр.

— Питĕ аван, — терĕ Шангин. — Çапах пурнăçа ларуран пуçăнас мар-ха...

— Вăл та тĕрĕс, — килĕшрĕ Кариньков. — Апла сире ăсатса яма пулать... Халех, шофера шик шăхăратпăр кăна!..

Шангин райкомол инструкторĕпе алă тытса сывпуллашрĕ те Кариньковпа пĕрле урамалла тухрĕ. Анчах райком умĕнче нимĕнле машина та çук иккен.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн