Электронлă вулавăш

— Кил конта!

Ача хăра-хăра пуп умне пычĕ.

— Поçла!

Ача чĕнмест...

— Поçла, тетĕп сана!

Ача чĕнмест.

— Но, çветуй ашшĕ...

— Çветуй ашшĕн, амăшĕн, ывăлĕн, хĕрĕн... — терĕ ача.

— Милле? Милле? Акă сана, ашшĕ, — терĕ пуп, ачана икĕ хăлхинчен икĕ еннелле туртса. — Акă сана амăшĕ, — каллех туртрĕ. Ывăлишĕн те, хиришĕн те, — тет пуп, хăлхисенчен хытăран хытă туртса. Ачан хăлхисем хыçĕнчи хытса ларнă кĕçĕ шатрисем çурăлса кайрĕç те, юн тапса тухрĕ.

— Кай контан! Ирсĕр япала! — терĕ пуп, ачана чикелентерсе.

— Никодимов, тох-ха конта!

Пысăк пуçлă, хĕрлĕ çӳçлĕ ача пуп умне тухса тăчĕ.

— Иудейсем, ку çолпа никам та ан кайтир тесе хыратма, çул юпи çине милле çĕлен çакнă?

— Йывăçран туса çакнă, — хăвăрт каласа хучĕ ача.

— Минрен? — илтмен пек пулчĕ пуп.

— Йывăçран, — пĕр хăрамасăр, пĕлнĕ пек, каларĕ лешĕ.

— Кил-ха конта, йывăç çилен!

Вăл, хурчăка чĕрнисемпе ярса илнĕ пек, ачана хĕрлĕ çӳçĕнчен ярса тытрĕ те, айккинчен айккинелле сулса, çапла каларĕ:

— Çилене пыхыртан тунă, пыхыртан! Пыхыр çилен туса çакнă, çакна ĕмĕр ан ман!

Ачан пуç тирĕ ыратнипе пичĕ çине те, мăйĕ çине те пăрçа пек шултра тар тапса тухрĕ.

— Кайса лар! — çухăрчĕ пуп. Ача парта хушшине чупса кĕчĕ, парта çине выртрĕ те макăрса ячĕ. Пуп ачасем макăрнине пăхса тăмарĕ:

— Зиновий, — чĕнчĕ вăл виççĕмĕшне. Парта хушшинчен тухмасăр, ура çине йăл-йăл куçлă яштак ача тăчĕ.

— Контарах кил, Зиновий! — хушрĕ пуп.

— Ман сасă уçă, эпĕ хытă калаçатăп, кунтан та илтетĕр, батюшка, — терĕ Зиновий.

— Ха! — çиленчĕ пуп, анчах çиленнине кăтартас темерĕ, ыйту пама пуçларĕ:

— Зиновий, торă ăçта порăнать?

— Мĕнле турă? — пĕлмĕш пулса ыйтрĕ Зиновий.

— Святой торă! — терĕ пуп.

— Святой турă, батюшка, пирĕн турăш кĕтессинче пурăнатчĕ, халĕ ĕнтĕ революцирен хăранипе пĕлĕт çине вĕçсе хăпарчĕ, çавăнпа халь ун ячĕ «çӳлти турă».

— Сана кон пек осал калама Иван Тимофеич вĕрентсе ячĕ-и?

— Çук, батюшка. Куккан турăсем çинчен вĕрентме вăхăчĕ çук, вăл Вăхăтлăх правительствăна аркатать!

— Мин! — сиксе тăчĕ пуп.

— Нимех те мар, батюшка. Революци пулнине пĕлтерсе, коридорта шăнкăрав шăнкăртатать! — терĕ Зиновий, хăй класран хăвăрт чупса тухрĕ.

— Тыт! Тыт, торра хирĕç пыракана! — çухăрчĕ пуп... Пурте коридора чупса тухрĕç, анчах пĕр ачан та Зиновие тытас шухăш пулман пулмалла.

 

23

Ĕнене сар çупа улăштарас тесе, Ирккапа амăшĕ эрнене яхăн çӳрерĕç, Шерхулла кĕтӳçĕ пулăшнипе анчах Макçи килне ĕне вырăнне пĕр пăт сарçупа хăрах мăйракаллă качака пырса кĕчĕç.

Çак эрне хушшинче Иркка шкула кĕрсе тухмасăрах ашшĕ патне виçĕ хут кайса килнĕ. Паян Иркка ашшĕ патне савăнăçлă хыпарпа каять; пĕр пăт сар çу пур, тен, май килсен, паянах ашшĕ килне таврăнма пултарĕ. Анчах хăрушă хыпар та пур: çак эрнере Вăхăтлăх правительство лартнă пуçлăхсем яла пырса кĕчĕç те Ирккасем пек чухăнтарах çынсен тыррине, ют патшалăхсемпе çапăçакан çар валли кирлĕ тесе, пĕтĕмпех илсе тухса кайрĕç. Ирккасен вара пĕçернĕ çăкăрпа пĕчĕк ырçа çăнăх анчах юлчĕ. Иркка хыпаланса пуçтарăнать. Унăн уйрăлми юлташĕ пĕрле кайма килсе çитнĕ те, халĕ Ирккана кĕтсе сак çинче ларать.

— Ира, — терĕ Маня, чӳречерен пăхса. — Вирук килет.

— Хăй пыраймасть ĕнтĕ, аппа валли мĕн те пулин парса ярасшăн пулмалла. Паян пирĕн япала сахал, Чинук аппа валли те илсе каятпăр, — терĕ Иркка.

Çенĕкрен Вирук Иркка амăшĕпе пĕрле кĕчĕ.

— Инке, виçеллĕ япалана мĕншĕн катрăн? — терĕ Вирук, инкĕшĕ сар çăва Макçине парса яма хатĕрленине курсан.

— Чинук та тутанса пăхтăр терĕм. Урăх пирĕн килкартине ĕне те пырса кĕрĕ, те виличчен те сĕт-турăх çисе курас çук, — терĕ инкĕшĕ. — Панă чух тарасапах турттарса тăмĕ-ха леш, асли.

— Тен турттарĕ, ăçтан пĕлес. Питĕ выçăскер пулĕ вăл. Аннерен пĕр пăт сар çу ыйтрĕ, тет. Эпир тупса параймастпăр хуть.

— Суймасан, ĕнесĕр юлнишĕн питех кулянмăттăм, — терĕ инкĕшĕ, куçне çын сисмелле мар шăлса илсе.

— Ман çăкăра ăçта хурăн-ши? — ыйтрĕ Вирук.

— Ăна эпĕ сумкăна хуратăп...

— Хамăн паян вăхăт çук-ха, аннене кала, эпир паян Ваçка пичче тыррине çапса пĕтеретпĕр.

— Юрать, калăп.

Вĕсем виççĕшĕ пӳртрен тухрĕç: Вирук юлчĕ, икĕ хĕрача уялла утрĕç.

Уйра çул тимĕр пек хытă, утнă чух янăраса тăрать. Тӳпене тĕксĕм пĕлĕт хупланă: кĕç-вĕç юр çума пуçлĕ. Кĕрхи сивĕ сывлăша ерипен вĕрекен çил хăвалать, çĕр çумĕпе шуса, юлашки тусана шăлса каять, юра таса çĕр çине çутарасшăн пулĕ. Кĕрхи янăравлă сывлăш сассене инçете çӳретет. Ак кунтан ултă çухрăмра ларакан разьезд умĕнчен поезд чашлаттарса иртсе кайни илтĕнчĕ, ун хыççăн — тепри. Хĕрачасем поезд шавласа иртнине чарăнса тăрса итлерĕç, тĕтĕмне те курса юлчĕç.

— Мĕншĕн иккĕ харăс? — тĕлĕнчĕç вĕсем.

Çич-сакăр минутран, те станцие çитсе, поезд шавĕ сасартăк чарăнчĕ.

— Сегодня.. — тем калама пуçланăччĕ Маня, çав вăхăтра, пĕтĕм таврари сывлăша кисрентерсе, станци патĕнче асар-писер вут сикрĕ.

— Мĕн ку? — çĕр çумне лăпчăнса ларчĕ сасартăк шурса кайнă Иркка.

— Взрыв! — пăшăлтатрĕ Маня, юлташĕ çумне тĕршĕнсе.

— У-ух! — сывлăша тепĕр хут кисрентерчĕ взрыв.

— Анар çырмана, — пăшăлтатрĕ Иркка, ку хăрушă вут хăйсем патне çитесрен хăраса.

Вĕсем тăватă уран упаленсе çырмана аннă чухне çине-çине темиçе взрыв пулчĕ.

Шăнса кайичченех пĕр сиккеленмесĕр çырма тĕпĕнче ларчĕç хĕрачасем.

Тавра лăпланчĕ, поезд сасси те илтĕнмест, те çӳреме чарăнчĕç, те вĕтĕ-вĕтĕ, сайра чаршав пек ӳкме пуçланă юр, сывлăша тачкатса, сасса инçе ямасть.

— Каяр-и? — ыйтрĕ Иркка.

— Пойдем! — килĕшрĕ Маня.

Кантур патне çите пуçласан, вĕсене шкула каякан Зиновий хирĕç пулчĕ.

— Станкова, сире ĕнертенпе вĕрентме пуçланă, — терĕ вăл.

— Мĕнле ĕнертенпе? Эрнипе вĕрентмен-и-мĕн?

— Агриппина Павловна шкултан тухса тарнă, вара учитель çук пирки эрне вĕрентмерĕç, пире улттăмĕшсен учителĕ вĕрентрĕ. Ĕнер çĕнĕ учитель çитрĕ, халĕ сирĕн класа та вĕрентме пуçланă.

— Мария Захаровна-и?

— Çук, вăл мар. Арçын ку, тин вĕренсе тухнă, тет. Виктор Васильевич ятлă, питĕ лайăхскер, ачасене хĕнемест, вăрçмасть те...

— Эпир паян пырас тесех килтĕмĕр, — терĕ Иркка.

Кун пек савăнăçлă хыпар илтсен, вĕсем тĕрмене чупсах кайрĕç.

— Мĕскер иккĕн тан пылчăк çĕклетĕр, пĕри анчах кĕрĕр! — терĕ хуралта тăракан салтак.

Маня килкартине тăрса юлчĕ.

— Акă, атте, пăртак çу илсе килтĕм. Ку тутăрпа çыхнине Чинук аппана пар. Ĕнене улăштартăмăр.

— Э, çу-и... Ку çăва каялла илсе кай, ĕнер Лисук килсе кайрĕ, икĕ çаврашка çу хăварчĕ.

— Аппа-и? Епле килме пĕлчĕ вăл кунта?

— Таçта каятăп, тет.

— Мĕншĕн?

— Ан та кала... Пăчă, килте сывлама сывлăш çук, тет. Хăйне арпа миххи ăшне çыхса хунă пекех калаçать...

— Питĕ хурланать-им хăй?

— Хурланать сана! Ман çул уçă, тет... Çирĕп чунпа каятăп, тет. Вĕçсе каяс кайăк пек çунат сарнă, тейĕн, ăна итлесен! Эх, калаçать, эх, калаçать!.. Вăрçса та пăхрăм та, ăçта итлеме! Сывă пул, инçетри çула кайрăм, пил пар мана, терĕ... Пиллерĕм вара...

— Ăçта кайрĕ?

— Каламарĕ...

— Ах, ман ăна курмаллаччĕ! — терĕ Иркка.

— Тен, пырса тухĕ... Çу хатĕрлерĕмĕр тетĕн-и? — калаçăва улăштарчĕ ашшĕ.

— Хатĕрлерĕмĕр. Ĕнешĕн пĕр пăт сар çупа пĕр качака пачĕç. Илсе килмелле-и?

— Хĕрĕм, эсĕ паян шкултан тухсан татах килсе кай-ха... Ĕнер те, паян та допроса чĕнмерĕç. Комиссарне курма пулмарĕ. Тен, халь чĕнĕç, вара калаçăп. Петюк сывă-и?

— Петюк лаша шăварма çӳрекен пулнă, кунĕпе пӳрте кĕмест, тек вылять, — терĕ Иркка.

— Ну, каях ĕнтĕ, кайса вĕрен, — терĕ ашшĕ.

Шкула вĕсем ирхи кĕлĕ юрлама хатĕрленсе тăнă вăхăтра çитрĕç. Пуп ачасем умĕнче вĕттĕн сăхсăхса тăрать. Кĕлĕ пуçларĕç... Пуп хулăн сассипе питĕ хытă юрласа янă вăхăтра тăваттăмĕш класра вĕренекенсенчен пĕри урпа çăнăхĕнчен пĕçернĕ пашалу касăкĕпе яра пачĕ пупа сарлака çурăмĕнчен. Урпа пашалăвĕ вăл тимĕр пек хытă, пуп авăнсах илчĕ.

— Что такое? Что такое?! — кăшкăрчĕ пуп.

Пĕри пĕр сăмах чĕнекен пулмарĕ. Урока ларма звонок пулсан, пурте класа кĕчĕç.

Урок пуçланчĕ. Паян пĕрремĕш класра вĕренекенсене учитель çĕре çитиччен шутлама вĕрентрĕ, урок кăмăла кайнипе шăнкăрав янăрани те сисĕнмерĕ.

Коридора тухсан, сасартăк пĕтĕм шкул пăлханса ӳкрĕ: кантур патĕнче çухрашу-тĕркешӳ пуçланнă. Но! текен те пур, тăр-р! тесе çухăракан та пур, тата тем-тем шавлаççĕ, сассисем кăна илтĕнеççĕ, сăмахĕсене уйăрса илме çук.

— Маня, атте мĕнле-ши унта? — чĕтреве ернĕ сасăпа ыйтрĕ Иркка.

— Идем к нему! — терĕ Маня.

— Çук, эпĕ пĕчченех каятăп, — терĕ Иркка, сумкине Маньăна парса хăварчĕ те, сиксе тухас пек тапакан чĕрине аллипе тытса, тĕрме патнелле чупрĕ.

Юр пĕрчисем çул çине ӳкеççĕ те кăнтăрлахи ăшăпа ирĕлеççĕ, çавăнпа çул шуçлак, Иркка ӳкесрен пĕкĕнсе чупать. Кантур патне çитрĕ, пăхать, кантур тăрринче хĕрле ялав вĕлкĕшет, килкартинче тулли салтак... Нимĕн те ăнланма çук; крыльца умĕнче тройка кӳлнĕ тăрантас тăрать, тăрантас çине хутсем купаланă, тройка халĕ вĕçсе каймалла, анчах икĕ енче те пăшалĕсене пеме хатĕр салтаксем тăраççĕ, лашисем урисемпе çĕре кукалеççĕ. Кантуртан куçлăх тăхăннă земски чупса тухрĕ те тăрантас патне виркĕнчĕ. Çак вăхăтра кантуртанах, тепĕр крыльцаран, сăран пиншак тăхăннă çын сиксе анчĕ, тăрантаспа земски хушшине пырса тăчĕ. Земски револьвер туртса кăларчĕ, анчах чугун çул çинчи депора ĕçлекенсен формине тăхăннă çын земски аллине ярса тытрĕ.

— Именем революционного комитета вы арестованы! — терĕ сăран пиншаклă çын. Кам ку? Мĕншĕн ун сассине Иркка лайăх пĕлет? Çапла, çапла... Çавă. Ун чух ун картузĕ çинче пуртăпа мăлатук пулнă, халĕ ун вырăнне çĕлĕк тăхăннă, çĕлĕкĕ çине хĕрлĕ хăю чалăшшăн çĕленĕ. Николай! Ирккан чĕри тапма чарăнчĕ, ун куçĕпе хăлхи анчах пур... Вăл пурне те курать, пурне те илтет...

— Как вы смеете?! Я комиссар Временного правительства! — çухăрчĕ земски.

— Временное правительство низложено! Я командир отряда революционного войска. Взять! — хушрĕ Николай.

Салтаксем земские тытрĕç.

— На допрос! — хушрĕ Николай.

Земские каялла кантура çавăтса кĕртрĕç, тăрантас çинчи тартма хатĕрленĕ хут çыххисене каялла çĕклерĕç.

Иркка Николай çине куç сиктермесĕр пăхать: Николай сăран пиншакĕ çинчен кобурлă портупея çакнă, кăвак галифе, сăран атă тăхăннă. Ун сăнне вăрçă çилĕсем хуратнă.

— Товарищ командир, — терĕ пĕр салтак, ун патне пырса. — Тĕрме патне кайма вăхăт мар-и?

Каллех питĕ палланă сасă... Кам ку? Ямшăк Михали?! Анчах лешĕ сухаллăччĕ, ку сухалсăр...

— Юрать! — терĕ те Николай, салтакпа юнашар тĕрме патнелле утрĕ.

Вĕсем пынине курсан, тĕрме умĕнчи салтак, пăшалне çĕре пăрахса, аллисене çĕклерĕ.

Пĕр хĕрлĕ хăю çакнă салтак ун пăшалне илчĕ те хăйне кантура леçрĕ. Çенĕкре тăракан салтак, паçăр Ирккапа Маньăна вăрçаканни, хăй патне пынă салтаксене хирĕç тăчĕ.

— Убрать! — хушрĕ Николай.

Ăна та таçта ертсе кайрĕç... Ун хыççăн тĕрмере ларакансем пĕрин хыççăн тепри алăкран каçса туха пуçларĕç. Ним ăнланма ĕлкĕрейменскерсем, хăйсене ирĕке кăларнă, палланă пек туйăнакан çынсем çине ним тума аптраса пăхса тăраççĕ.

— Чим, чим, ара, эсĕ-и ку, Михаля? — тĕлĕнчĕç Йĕлмекассисем.

— Ах, турă, Михаля! — сасартăк сасăпа макăрса чупса пычĕ ун патне тĕрмерен тухнă арăмĕ. — Эпĕ сана çухатса хуйхăрни...

Малалла мĕн калани макăрнă пирки илтĕнмерĕ.

— Пирĕн Иван çапла тупăнмĕ-ши? Сирĕн пата пырса тухаймарĕ-и вăл? — ыйтрĕ Кирилл.

— Çук, сирĕн Ивана курмарăм, — терĕ Михаля.

— Эсĕ тата ăçтан? — ыйтрĕ унран Уçка. — Кĕлетрен епле тухса тартăн?

— Чинук пĕлет! — куçне тĕрмерен тухакан Чинук еннелле хĕсрĕ Михаля.

— Чинук аппа! Эсĕ мĕн тума кунта килсе кĕнĕ? — ыйтрĕ ăна хирĕç пыракан Николай.

— Микула, пĕчĕк чухнех ăслăччĕ те эсĕ, халĕ тата паттăр пултăн-и? Тайма пуçăм сана! — Чинук Николая пуç тайрĕ те, мăйĕнчен ыталаса, икĕ хут чуптурĕ.

Иркка хăюсăр, ним чĕнмесĕр тăракан ашшĕ патне пычĕ.

— Макçи пичче! — сасартăк Макçи патнелле утса пычĕ Николай. — Эсĕ те революционер иккен? Ку Иркка мар-и?

— Çавă, Микулай Петрович, — терĕ Макçи.

— Сывă-и, хĕрĕм! — аллине Иркка патне тăсрĕ Николай. Иркка аллине вут ăшне чикнĕ пек хăраса тăсрĕ.

— Епле ӳснĕ эсĕ. Аçу патне килтĕн-и?

— Вăл мана çитерсе усрарĕ, çимелли пĕрмаях киле-киле пачĕ, — терĕ Макçи.

— Халĕ килтен килтĕн-и?

— Çук, халĕ шкултан килтĕм...

— Эсĕ шкула та çӳретĕн-и? Маттур! — Николай сасартăк Ирккана тытрĕ те, çĕклесе, кăкăрĕ çумне пăчăртарĕ. — Шкула кампа çӳретĕр. Вĕренме çӳрекенсем тата пур-и?

— Тимĕрçĕ хĕрĕ пур, Маня ятли. Эпир унпа юлташлă.

— Лисук епле пурăнать сирĕн? — ыйтрĕ те илемлĕ тутисене шăт тытрĕ Николай.

— Вăл упăшки патĕнчен тухса кайнă пулмалла, — пĕлтерчĕ Иркка хăйĕн шухăшне.

— Авă епле...

Тата тем каласшăн пулчĕ вăл, анчах ун умне Ямшăк Михали пырса сылтăм аллине картузĕ патне тытрĕ:

— Командир юлташ? Мана хам ачама, Хĕлипе, кайса курма ирĕк парсамăр?

— Икĕ сехет çитет-и?

— Ытлашшипех! Мĕншĕн тесен эпĕ ямщинăран пĕр лашине илесшĕн...

— Илме пултаратăн.

Михаля çаврăнчĕ те лаша вити патнелле утрĕ.

— Хăшĕччĕ-ха ун ачи? — ыйтрĕ Николай, Ирккана çĕре антарса.

— Хĕлле — Хĕлип, çулла — лĕпĕш, текенни, — терĕ Иркка.

— Астурăм! — йăл кулчĕ Николай, каникулта яла пынă вăхăта аса илсе. Ун кулли хăмăр куçне тăванла ăшшăн çутатрĕ, çилсемпе хуралнă питне кĕрен сăн кăларса, ытарайми илемлетрĕ.

Çав вăхăтра, урисемпе пылчăк сирпĕтсе, сарă лаша йĕнер çинче ларса пыракан Михаляна кантур килкартинчен çил пек илсе тухрĕ.

...Кантурта допрос пырать, хĕрлĕ салтаксем шурала пуçланă уйпа тăван ялне вĕçтереççĕ. Таканлă лаша шуçлак çултан хăрамасть, унăн ури çĕре тивни те курăнмĕччĕ, хыçалалла вĕçсе юлакан пылчăк анчах ури çĕре тивни çинчен пĕлтерет.

Ачишĕн васкать-ши ку çын? Çук. Ачине вăл кĕçĕр курса ыталĕ, ун патне паян амăшĕ те таврăнса савăнтарĕ... Урăх сăлтавпа васкать Михаля. Май килнĕ чух хăйне тӳсме çук намăс кăтартнă çынна тавăрмаллах. Акă Варламăн ултшар ураллă капанĕсем курăна пуçларĕç, Ял патне çывхарса пынă чух Михаля капансем хушшинче пĕр çын мĕшĕлтетсе çӳренине курчĕ.

— Варлам мар-ши ку? — шухăшларĕ вăл, лашине каялла çавăрчĕ те итем хапхи умне çитсе чарăнчĕ.

Хапха патне кашкăр пек пысăк сăрă йытă чупса тухрĕ те, карта çине чĕвен тăрса, вĕрме пуçларĕ.

— Кам унта? — ыйтрĕ капан хыçĕнчен Варлам.

— Иртен-çӳрен! — терĕ Михаля.

— Сана мĕн кирлĕ?

— Ывăлăртан салам илсе килтĕм.

— О-о! Ăçтан куртăн вара эсĕ ăна? — терĕ вăл, капан хыçĕнчен тухса.

— Хусанта, больницăра... Вĕçне çитнĕ терĕç ăна.

— Чим, чим... Эсĕ салтак-çке. — Михаляна курсан, тĕлĕнсе кайрĕ Варлам.

— Салтак, — терĕ Михаля, аллинчи чăпăрккипе хăйĕн атă кунчине çапкаласа.

— Темле палланă çын пек...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн